خواجه ربیع

[ویکی شیعه] ربیع بن خُثَیم کوفی مشهور به خواجه ربیع (درگذشت ۶۱ق یا ۶۳ق) از جمله فرمانداران امام علی(ع) از زهاد ثمانیه. وی از یاران و دوستان نزدیک عبدالله بن مسعود به شمار می آمد. خودداری او در جنگ صفین از رویارویی با معاویه شیعه بودن وی را نزد برخی از محققین مورد تردید قرار داده است. مقبره ای در مشهد منسوب به وی است.
ربیع بن خثیم را یکی از زهاد ثمانیه مشهور صدر اسلام به شمار آورده اند. کنیه وی ابوزید است. وی از یاران عبدالله بن مسعود بوده است. ربیع بن خثیم به فضل و برتری امام علی(ع) معترف بود. ابن خثیم با وجود حضور در سپاه امام علی(ع) به دلیل تردید در حقانیت نبرد صفین از امام درخواست کناره گیری و نبرد با مشرکان در مرزهای اسلامی کرد. امام علی(ع) او را به فرماندهی گروهی از قاریان به اطراف ری فرستاد.
به گفته محمد بن علی کراجکى‏، همّام که در نهج البلاغه به وی اشاره شده فرزند عباده بن خثیم و برادرزاده ربیع بن خثیم است. البته ابن ابی الحدید با ذکر نام پدران همام، این نسبت را نفی کرده است.

خواجه ربیع شهرت ربیع بن خثیم، تمیمی، ثوری و کوفی و از تابعین مشهور است. [ ۱] [ ۲] [ ۳] [ ۴]
ربیع ابن خثیم، مشهور به خواجه ربیع، از طایفۀ بنی اسد و ساکن کوفه، از زمرۀ زهّاد هشتگانۀ صدر اسلام و تابعین ( کسانی که صحابۀ پیامبر اسلام را درک کرده اند ) و همچنین از یاران و سرداران علی بن ابیطالب بوده است. وی ضمن ارادت به وی ظاهراً از خویشان معاویه پسر ابی سفیان هم بوده است، بنابراین در سال های پایانی خلافت علی و بروز اختلاف میان ایشان و معاویه، به قصد انزوا و دوری از نزاع طرفین عراق را به قصد ایران و خراسان ترک کرده است. او در سال های پایانی عمر ساکن شهر نوغان ( مرکز ولایت توس در آن زمان ) شده و سرانجام در سال ۶١ یا ۶۳ ه‍. ق درگذشته و در یک فرسنگی شمال نوغان دفن شد. مشهور است که علی بن موسی الرضا در سفر به خراسان در سال های ۲۰۰ تا ۲۰۳ ه‍. ق قبر خواجه را زیارت کرده است. شاه عباس صفوی نیز در اوایل سدۀ یازدۀ قمری با توصیه و مشورت شیخ بهایی دستور احداث مقبره ای باشکوه برای خواجه را صادر کرد. اساس آرامگاه خواجه ربیع در مشهد همان بنای عهد صفوی است. [ ۵]
از او در منابع اسلامی ویژگی های اخلاقی بسیاری گزارش شده است، از جمله او را اهل زهد وعظ تهجد و ذکر معرفی کرده اند و در واقع عارف و زاهد بوده که از پارسایی او حکایت هایی نیز نقل کرده اند. گفته اند: او در منزل خود قبری کنده بود، و هرگاه در خود قساوت قلبی احساس می کرد، به قبر داخل می شد، و پس از مجسم کردن حالات پس از مرگ، آیۀ «رب ارجعون لعلیّ أعمل صالحاً فیما ترکت»[ ۶] را میخواند و با خود می گفت: ای ربیع! تو را باز گرداندیم، اینک عمل کن![ ۷]
شاید بتوان گفت تمامی آرای مثبتی که صاحبان تراجم شیعی، نظیر علامه حلی، محقق اردبیلی، میرزا محمد استرآبادی و مامقانی دربارۀ او ابراز داشته اند، برمی گردد به عبارتی که کشّی از علیّ بن محمد بن قتیبه نقل کرده است که ابو محمد فضل بن شاذان در مقام پاسخ به پرسش دربارۀ «زهاد ثمانیه» ربیع را نام می برد و او را از اصحاب علی بن ابیطالب نیز از زاهدان پرهیز کار می داند. در مقابل شوشتری با توجه به قراینی، او را سنی مذهب دانسته و داستان های مبنی بر تقرب او نزد علی یا فضیلت او نزد رضا را مورد طعن و ایراد قرار داده است. [ ۸] به نظر می رسد یکی از علت های تردید برخی اندیشمندان شیعی دربارۀ ربیع آن باشد که وی در جنگ علی با معاویه تردید کرد و از شرکت در آن خودداری نمود و از امام علی خواست او را به جای جنگ با اهل قبله، برای نبرد با کفار به نواحی مرزی گسیل دارد. علی وی را به سرپرستی سپاهیانی به ری و قزوین فرستاد. [ ۱] [ ۹] [ ۱۰] [ ۱۱] از سوی دیگر برخی عقیده دارند که وی با امام علی بیعت نکرده بود. بدین ترتیب به نظر می رسد رابطۀ وی با امام علی چندان همراه با ارادت، ایمان و انقیاد کامل نبوده و از همراهی کامل خودداری کرده است.