[ویکی فقه] حریم خصوصی، قلمروی از زندگی شخصی هر فرد است که نباید بدون رضایت و اذن در آن وارد شد. لزوم احترام به حق حریم خصوصی افراد در فقه امامیه و حقوق اسلامی مورد تأکید ویژه قرار گرفته است. در اندیشه و سیره امام خمینی (رحمةالله علیه) موضوع حریم عمومی و خصوصی شهروندان جایگاه مهمی داشته است. از نظر امام حریم خصوصی زندگی افراد دربرگیرنده حوزه هایی مانند: آزادی عقیده، بیان و قلم، آزادی در محل سکونت و کار، اختیار عمل در مباحات، مستحبات و مکروهات و موارد دیگر است. فرمان هشت ماده ای ایشان به مسئولان اجرایی و قضایی صریح ترین دیدگاه ایشان در این موضوع است. در قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز به برخی از مصادیق حریم خصوصی اشاره شده است. با بررسی ادله فقهی و نیز مواد قانونی به حرمت و ممنوعیت نقض حریم خصوصی پی می بریم اما در صورت تزاحم مصلحت فردی با مصالح اجتماعی و با تشخیص حاکم و مجوز قانونی امکان ورود به حریم خصوصی با رعایت ضوابط وجود دارد.
برای درک صحیح دیدگاه اسلام در قبال حریم خصوصی و حمایت از آن، لازم است به این نکته مبنائی در حقوق اسلام توجه گردد که نگاه به جرم، مجازات و کیفر با سایر مکاتب حقوقی و فلسفی بسیار متفاوت است. اساساً امور مبنائی در جهان بینی اسلام، نظیر جایگاه انسان در نظام خلقت، هدف از خلقت، شیوه خلقت و نفخه روح الهی در انسان، وظیفه و تکالیف او را در عرصه حیات، کرامت، و شأن والا و منزلت خاص او و نظائر آن، در نظام حقوقی اسلام تاثیرگذار و تعیین کننده است.مسلماً بدون توجه به مبانی اعتقادی و فکری یک نظام جامع و مکتب عقیدتی که برای تمامی زوایای زندگی دنیوی و اخروی بشر، تعالیم و دستورات کامل، مرتبط و به هم تنیده ای دارد، نمی توان در درک و استنباط مقررات اجتماعی مبتنی بر آن موفق بود. از جمله مبانی تاثیرگذار در نگاه اسلام، اعتقاد به حیات اخروی و پاداش و عقاب اعمال پس از مرگ است.تبیین اعمال در دایره احکام خمسه تکلیفیه و تعیین عقوبت دنیوی و اخروی برای اعمال حرام در تدوین سیاست جنائی اسلام، اهداف کیفر، روش های پیشگیری و اعمال مجازات تعیین کننده است. این موارد همگی با اهداف کلی دین اسلام و خلقت انسان هم سو می باشد. بنابراین باید توجه نمود که هنگام بحث در مسائل مختلف علوم انسانی اعم از سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و به ویژه حقوقی چنانچه مطالب بدون التفات به زیربناهای عقیدتی و اصلی و صرفاً به صورت انتزاعی مطرح گردد، قطعاً استنتاج صحیحی به دنبال نخواهد داشت.در بحث حاضر طرح هر یک از عناوین ذکر شده مستلزم پژوهش مستقلی است. با مفروض دانستن مباحث زیربنائی و عقیدتی از جمله معاد، متذکر می شویم که اسلام در نگاه به جایگاه انسان در نظام خلقت، او را محدود به حیات مادی و دنیوی نمی داند و به عنوان مخلوق خداوند که از روحش در او دمیده و شأن خلیفة اللهی را به او عطا نموده، حرمت شدیدی برای جان، حیثیت و مال او قائل است.حریم خصوصی نیز به لحاظ ارتباط با شخصیت و آبروی وی دارای اهمیّت ویژه ای می باشد. ملاحظه می گردد که ورود در بحث با چنین نگاهی به انسان، با نگاهی که حریم خصوصی را صرفاً بر پایه های آزادی انسان و یا حداکثر مبتنی بر حقوق بشر بداند، بسیار متفاوت است. از سوی دیگر، اسلام حفظ دین، احکام الهی، اجرای حدود و مقررات کیفری را به عنوان یک ضرورت و امر واجب شرعی تلقی می نماید. به همین ترتیب هنگام تبیین دیدگاه اسلام در امور دیگر نظیر نقش دولت در جامعه، چگونگی و میزان مداخله در امور خصوصی، اخلاق، حریم خصوصی و خلوت اشخاص، باید همچنان مبانی و اهداف ذکر شده را مدنظر قرار داد.وقوع انقلاب در هر جامعه ای همراه با تحولات بنیادین و تغییرات سریع در آن جامعه است. انقلاب اسلامی نیز با پیروزی خود ساختارها، ارزش ها و تعاریف جدیدی از موضوعات و مفاهیم عرضه کرد. یکی از این موضوعات مهم مفهوم آزادی و حقوق بشر به طور اعم و حریم خصوصی و عمومی شهروندان به طور خاص بود. امام خمینی (رحمة الله علیه) به عنوان رهبر این انقلاب مردمی در مصاحبه ها و سخنرانی های خود بارها به این موضوعات اشاره کردند و به طور کل در اندیشه و سیره ایشان موضوع حریم عمومی و خصوصی شهروندان جایگاه مهمی داشته است. فرمان هشت ماده ای که در سال ۱۳۶۱ خطاب به مسئولان اجرایی و قضایی صادر فرمودند، صریح ترین دیدگاه ایشان در خصوص موازین این موضوع حیاتی برای جامعه و عموم مردم است.در این پژوهش نیز هدف آن است که با بررسی سیره امام و به خصوص تأمل درباره فرمان هشت ماده ای، به شناخت بیشتری از ابعاد و حوزه شمول این فرمان دست یابیم.گرچه تفکیک حوزه خصوصی از حوزه عمومی قدمتی به درازای حیات انسانی دارد، اما توجه فزاینده به قلمرو و اهمیت زندگی خصوصی و حفظ آن در برابر عوامل تهدیدکننده از مسائل عصر جدید است. دامنه حوزه خصوصی و گستره حوزه عمومی به بسیاری از عوامل فرهنگی، سیاسی و اقتصادی بستگی دارد و با تغییر این عوامل قلمرو حیات خصوصی و عمومی دستخوش تغییر می گردد. یکی از مهمترین عوامل در تعیین دامنه این حوزه عامل فرهنگی به ویژه دین است. دین اسلام نیز به عنوان یکی از بزرگترین ادیان جهان اهتمام ویژه ای به حریم خصوصی انسان ها و حفظ آن داشته است. خداوند به صراحت در آیات ۱۲ سوره حجرات؛
حجرات/سوره۴۹، آیه۱۲.
در اینجا به تعریف برخی از مفاهیم در این حوزه می پردازیم:
← حریم عمومی
در فقه بحث "حریم خصوصی" تحت این عنوان مطرح نگردیده ولی مقولات و مسائل آن با مبانی متعدد و محکم در مورد حمایت قرار گرفته است. می توان گفت که رعایت چنین حقی قبل از آنکه در حقوق مغرب زمین و کنوانسیون ها و اسناد بین المللی حقوق بشری پیش بینی گردد، در منابع فقهی و حقوقی اسلام مطرح بوده است. آیات متعدد قرآن و سنت پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) و ائمه (علیهم السّلام) دلالت بر ضرورت و وجوب رعایت حریم شخصی دیگران و حرمت نقض آن و در نتیجه ضمانت اجرای دنیوی و اخروی آن دارد.احکام مرتبط با حریم خصوصی نیز از اصول و قواعد و احکام مختلف اسلام قابل استنباط است. از جمله: ممنوعیّت تجسّس، ورود به منازل بدون استیذان، استراق بصر، استراق سمع، سوءظن، نمیمه و غیبت، سبّ و هجو و قذف، اشاعه فحشا و هتک ستر، خیانت در امانت و نظائر آن که به نوعی بر حقوق و آزادی های فردی و حق حریم خصوصی دلالت می نمایند. همان طور که اشاره گردید این موارد مستقیماً تحت عنوان و یا به منظور حمایت از حریم خصوصی وضع و مطرح نشده اند، ولی مفهوم و مقررات مربوط به حریم خصوصی از آن استنباط می گردد.به همین ترتیب تقسیم بندی های مطرح شده در زمینه حریم خصوصی نیز مستقیماً در آن ها منظور نگردیده ولی از فحوای قاعده یا حکم می توان حق حریم خصوصی در زمینه های مختلف از جمله اطلاعات را استنباط نمود. مثلاً حرمت ورود به منزل دیگران بدون اذن آنها، در بادی امر خود حریم خصوصی منازل و اماکن محسوب می گردد ولی در حقیقت این مداخله در ملک دیگری اگر در معنای صرفاً فیزیکی اش معنی شود تحت عناوین غصب و تصرف عدوانی قابل بررسی است. ولی شاید از عمده دلائل ناخوشایندی افراد در اشراف غیر نسبت به منزل ایشان (حتی هنگامی که در منزل حضور ندارند) کسب اطلاع و دستیابی به امور محرمانه و اسرار ایشان باشد. ماجرای حدیث معروف "لاضررَ و لاضرارَ فی الاسلام" در مورد سمره بن جندب که قاعده فقهی لاضرر از آن استخراج گردیده به گونه ای دلالت بر این معنی دارد که در ادامه مطالب به آن می پردازیم.از آنجا که در احکام فقهی ترک واجب و یا ارتکاب محرمات، هر دو معصیت و مستوجب عقوبت می باشد، لذا لازم است ابتدا وضعیت حریم خصوصی از لحاظ فقهی مشخص گردد. آیا اساساً رعایت آن واجب است یا خیر؟ برای روشن شدن دیدگاه اسلام در خصوص موضوع بحث، مبانی و دلائل حمایت از حریم خصوصی در دو قسمت عقلی و نقلی مطرح و ضمن آن با عنایت به مفهوم گناه و جرم در نظام حقوقی اسلام، نظر فقهاء بررسی می گردد.
← دلائل عقلی
...
برای درک صحیح دیدگاه اسلام در قبال حریم خصوصی و حمایت از آن، لازم است به این نکته مبنائی در حقوق اسلام توجه گردد که نگاه به جرم، مجازات و کیفر با سایر مکاتب حقوقی و فلسفی بسیار متفاوت است. اساساً امور مبنائی در جهان بینی اسلام، نظیر جایگاه انسان در نظام خلقت، هدف از خلقت، شیوه خلقت و نفخه روح الهی در انسان، وظیفه و تکالیف او را در عرصه حیات، کرامت، و شأن والا و منزلت خاص او و نظائر آن، در نظام حقوقی اسلام تاثیرگذار و تعیین کننده است.مسلماً بدون توجه به مبانی اعتقادی و فکری یک نظام جامع و مکتب عقیدتی که برای تمامی زوایای زندگی دنیوی و اخروی بشر، تعالیم و دستورات کامل، مرتبط و به هم تنیده ای دارد، نمی توان در درک و استنباط مقررات اجتماعی مبتنی بر آن موفق بود. از جمله مبانی تاثیرگذار در نگاه اسلام، اعتقاد به حیات اخروی و پاداش و عقاب اعمال پس از مرگ است.تبیین اعمال در دایره احکام خمسه تکلیفیه و تعیین عقوبت دنیوی و اخروی برای اعمال حرام در تدوین سیاست جنائی اسلام، اهداف کیفر، روش های پیشگیری و اعمال مجازات تعیین کننده است. این موارد همگی با اهداف کلی دین اسلام و خلقت انسان هم سو می باشد. بنابراین باید توجه نمود که هنگام بحث در مسائل مختلف علوم انسانی اعم از سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و به ویژه حقوقی چنانچه مطالب بدون التفات به زیربناهای عقیدتی و اصلی و صرفاً به صورت انتزاعی مطرح گردد، قطعاً استنتاج صحیحی به دنبال نخواهد داشت.در بحث حاضر طرح هر یک از عناوین ذکر شده مستلزم پژوهش مستقلی است. با مفروض دانستن مباحث زیربنائی و عقیدتی از جمله معاد، متذکر می شویم که اسلام در نگاه به جایگاه انسان در نظام خلقت، او را محدود به حیات مادی و دنیوی نمی داند و به عنوان مخلوق خداوند که از روحش در او دمیده و شأن خلیفة اللهی را به او عطا نموده، حرمت شدیدی برای جان، حیثیت و مال او قائل است.حریم خصوصی نیز به لحاظ ارتباط با شخصیت و آبروی وی دارای اهمیّت ویژه ای می باشد. ملاحظه می گردد که ورود در بحث با چنین نگاهی به انسان، با نگاهی که حریم خصوصی را صرفاً بر پایه های آزادی انسان و یا حداکثر مبتنی بر حقوق بشر بداند، بسیار متفاوت است. از سوی دیگر، اسلام حفظ دین، احکام الهی، اجرای حدود و مقررات کیفری را به عنوان یک ضرورت و امر واجب شرعی تلقی می نماید. به همین ترتیب هنگام تبیین دیدگاه اسلام در امور دیگر نظیر نقش دولت در جامعه، چگونگی و میزان مداخله در امور خصوصی، اخلاق، حریم خصوصی و خلوت اشخاص، باید همچنان مبانی و اهداف ذکر شده را مدنظر قرار داد.وقوع انقلاب در هر جامعه ای همراه با تحولات بنیادین و تغییرات سریع در آن جامعه است. انقلاب اسلامی نیز با پیروزی خود ساختارها، ارزش ها و تعاریف جدیدی از موضوعات و مفاهیم عرضه کرد. یکی از این موضوعات مهم مفهوم آزادی و حقوق بشر به طور اعم و حریم خصوصی و عمومی شهروندان به طور خاص بود. امام خمینی (رحمة الله علیه) به عنوان رهبر این انقلاب مردمی در مصاحبه ها و سخنرانی های خود بارها به این موضوعات اشاره کردند و به طور کل در اندیشه و سیره ایشان موضوع حریم عمومی و خصوصی شهروندان جایگاه مهمی داشته است. فرمان هشت ماده ای که در سال ۱۳۶۱ خطاب به مسئولان اجرایی و قضایی صادر فرمودند، صریح ترین دیدگاه ایشان در خصوص موازین این موضوع حیاتی برای جامعه و عموم مردم است.در این پژوهش نیز هدف آن است که با بررسی سیره امام و به خصوص تأمل درباره فرمان هشت ماده ای، به شناخت بیشتری از ابعاد و حوزه شمول این فرمان دست یابیم.گرچه تفکیک حوزه خصوصی از حوزه عمومی قدمتی به درازای حیات انسانی دارد، اما توجه فزاینده به قلمرو و اهمیت زندگی خصوصی و حفظ آن در برابر عوامل تهدیدکننده از مسائل عصر جدید است. دامنه حوزه خصوصی و گستره حوزه عمومی به بسیاری از عوامل فرهنگی، سیاسی و اقتصادی بستگی دارد و با تغییر این عوامل قلمرو حیات خصوصی و عمومی دستخوش تغییر می گردد. یکی از مهمترین عوامل در تعیین دامنه این حوزه عامل فرهنگی به ویژه دین است. دین اسلام نیز به عنوان یکی از بزرگترین ادیان جهان اهتمام ویژه ای به حریم خصوصی انسان ها و حفظ آن داشته است. خداوند به صراحت در آیات ۱۲ سوره حجرات؛
حجرات/سوره۴۹، آیه۱۲.
در اینجا به تعریف برخی از مفاهیم در این حوزه می پردازیم:
← حریم عمومی
در فقه بحث "حریم خصوصی" تحت این عنوان مطرح نگردیده ولی مقولات و مسائل آن با مبانی متعدد و محکم در مورد حمایت قرار گرفته است. می توان گفت که رعایت چنین حقی قبل از آنکه در حقوق مغرب زمین و کنوانسیون ها و اسناد بین المللی حقوق بشری پیش بینی گردد، در منابع فقهی و حقوقی اسلام مطرح بوده است. آیات متعدد قرآن و سنت پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) و ائمه (علیهم السّلام) دلالت بر ضرورت و وجوب رعایت حریم شخصی دیگران و حرمت نقض آن و در نتیجه ضمانت اجرای دنیوی و اخروی آن دارد.احکام مرتبط با حریم خصوصی نیز از اصول و قواعد و احکام مختلف اسلام قابل استنباط است. از جمله: ممنوعیّت تجسّس، ورود به منازل بدون استیذان، استراق بصر، استراق سمع، سوءظن، نمیمه و غیبت، سبّ و هجو و قذف، اشاعه فحشا و هتک ستر، خیانت در امانت و نظائر آن که به نوعی بر حقوق و آزادی های فردی و حق حریم خصوصی دلالت می نمایند. همان طور که اشاره گردید این موارد مستقیماً تحت عنوان و یا به منظور حمایت از حریم خصوصی وضع و مطرح نشده اند، ولی مفهوم و مقررات مربوط به حریم خصوصی از آن استنباط می گردد.به همین ترتیب تقسیم بندی های مطرح شده در زمینه حریم خصوصی نیز مستقیماً در آن ها منظور نگردیده ولی از فحوای قاعده یا حکم می توان حق حریم خصوصی در زمینه های مختلف از جمله اطلاعات را استنباط نمود. مثلاً حرمت ورود به منزل دیگران بدون اذن آنها، در بادی امر خود حریم خصوصی منازل و اماکن محسوب می گردد ولی در حقیقت این مداخله در ملک دیگری اگر در معنای صرفاً فیزیکی اش معنی شود تحت عناوین غصب و تصرف عدوانی قابل بررسی است. ولی شاید از عمده دلائل ناخوشایندی افراد در اشراف غیر نسبت به منزل ایشان (حتی هنگامی که در منزل حضور ندارند) کسب اطلاع و دستیابی به امور محرمانه و اسرار ایشان باشد. ماجرای حدیث معروف "لاضررَ و لاضرارَ فی الاسلام" در مورد سمره بن جندب که قاعده فقهی لاضرر از آن استخراج گردیده به گونه ای دلالت بر این معنی دارد که در ادامه مطالب به آن می پردازیم.از آنجا که در احکام فقهی ترک واجب و یا ارتکاب محرمات، هر دو معصیت و مستوجب عقوبت می باشد، لذا لازم است ابتدا وضعیت حریم خصوصی از لحاظ فقهی مشخص گردد. آیا اساساً رعایت آن واجب است یا خیر؟ برای روشن شدن دیدگاه اسلام در خصوص موضوع بحث، مبانی و دلائل حمایت از حریم خصوصی در دو قسمت عقلی و نقلی مطرح و ضمن آن با عنایت به مفهوم گناه و جرم در نظام حقوقی اسلام، نظر فقهاء بررسی می گردد.
← دلائل عقلی
...
wikifeqh: حریم_خصوصی
