ثواب و عقاب فلسفی و عرفانی

[ویکی فقه] از ثواب عنوان پیوند وعقاب در فلسفه و عرفان بیشتر با عنوان سعادت و شقاوت بحث شده است.
در فلسفه و عرفان اسلامی، بیش از ثواب و عقاب بر سعادت و شقاوت تأکید، و سعی شده است مفاهیم ثواب و عقاب به سعادت و شقاوت تحویل شود، حتی گاه زهد و عبادت غیرعارف برای رسیدن به ثواب، نوعی معامله خوانده شده است. فیلسوفان معمولاً مفهوم دینی فلاح را با اصطلاح سعادت بیان کرده اند. سعادت نزد فیلسوفان متضمن نوعی لذت معنوی است و این لذت معنوی نیز جز ادراک و وصول به خیر و کمال نیست بنابراین بالاترین سعادت، بیشترین ادراک خیر است و سعادت مندترین انسان واصل ترین انسان به خیر است. ملاصدرا تصریح کرده که عالم آخرت، که نشئه عذاب و ثواب است، عالمی ادراکی است. البته باید توجه داشت که نزد ملاصدرا ادراک و علم، مرتبه ای از وجود و بلکه عین وجود است.

معرفت یا غفلت از نظر ابن عربی
در عرفان اسلامی نیز شبیه این مطالب را می بینیم. از نظر ابن عربی معرفت یا غفلت انسان به حقیقت خویشتن است که او را سعید یا شقی می سازد و البته می دانیم که حقیقت انسان جز حقیقت حق و تجلی حق تعالی نیست. بهشت که ابن عربی آن را دارالسعاده می نامد، به اعتقاد وی صورتی است که در ذات هر انسان، که جز حقیقت حق نیست، مستتر شده و ورود به بهشت یعنی بازگشت به این صورت و یافتن صفات حقی که در آن تجلی یافته است. بنابراین، سعادت یعنی معرفت به خداوند و وحدت ذاتی وجود، و شقاوت یعنی محرومیت از این معرفت چنانکه شاه آبادی تصریح کرده تنها معیار سعادت و شقاوت، علم و معرفت است.

ثواب و عقاب لازمه و معلول عمل
فیلسوفان مسلمان، غالباً ثواب و عقاب را لازمه و معلول اجتناب ناپذیر عمل دانسته اند. به اعتقاد ملاصدرا همانگونه که غذاهای نامناسب بیماری زا هستند، عقاید نادرست و اعمال ناشایست نیز موجب بیماریِ نفس می شوند. اتخاذ این رأی که تجسم اعمال خوانده می شود با اعتقاد فیلسوفان به قَدَر، ارتباط مستقیم دارد.

نظر ابن سینا درباره شر کثیر
...