ثمود در قران

[ویکی فقه] ثمود در قرآن. ثمود، قوم صالح علیه السّلام که در پی تکذیب و کشتن ناقه او با عذاب زلزله و صاعقه نابود شدند.
معنای لغوی و نیز عربی یا دخیل بودن واژه ثمود مورد اتفاق نیست. ابوحاتم (م. ۳۲۷ ق.) آن را دخیل (غیر عربی) و کسانی چون سَجستانی (م. ۳۳۰ ق.) و نَحّاس (م. ۳۳۸ ق.) با رد این دیدگاه، آن را عربی، صفت مشبهه بر وزن فَعول و از ریشه «ث ـ م ـ د» دانسته اند. آلوسی عربی بودن آن را دیدگاه غالب خوانده است. فرهنگ نویسان عربی در این باره سخنی به صراحت نگفته اند؛ اما آوردن واژه ثمود ذیل ریشه یاد شده ـ هر چند بدون اشاره به ارتباط معنایی آن دو ـ می تواند دلیل عربی بودن ثمود از دیدگاه آنان باشد. آن ها ذیل ماده مزبور فقط گزارشی از واژگان و کاربردهایی چون ثَمَدْ (= آب اندکِ بی مایه که در پی بارندگی جمع می شود)؛ ثَمَدَالماء (: آب اندک شد)؛ ثَمَدَ (: سرمه کشید) و اثْمِد (:سرمه، سنگ سرمه) آورده اند.
بررسی وجه تسمیه
بر اساس این معانی برخی مفسّران و پژوهشگران با پذیرش دیدگاه ابوعمرو بن علاء (م. ۱۵۴ه.) تلاش کرده اند میان معنای لغوی و اوضاع جغرافیایی زیستگاه ثمود از یک سو و سبب نامگذاری آن ها به این نام از سوی دیگر پیوند دهند. بر اساس دیدگاه ابوعمرو که وجود کم آبی و گاه صخره های سنگی سیاه و سرمه ای در سرزمین ثمود سبب این نامگذاری تلقی شده، ثمود به معنای مردمانی است که در چنین سرزمینی می زیسته اند. راغب اصفهانی، سنگ های پیرامون این سرزمین را سبب نامگذاری ثمود به اصحاب الحجر می داند. در مقابل، شماری از مفسران پیوند معنایی میان ثمود و کم آب بودن سرزمین آنان را برنمی تابند، چنان که وجود باغ ها، چشمه ساران و نخلستان های انبوه در آن سرزمین و حاصلخیز بودن آن هم با کم آب بودن آنجا و پیوند یاد شده سازگار نیست.از سوی دیگر فقدان گزارش درباره معنای لغوی ثمود و به کارنرفتن آن جز به صورت نام یک قوم، دخیل بودن آن را محتمل می سازد، چنان که اغلب، بدون اشاره به ریشه و عربی یا دخیل بودن ثمود، آن را نام یکی از نوادگان نوح یعنی ثمود بن کاثر (عاثر، عابد) بن ارم بن سام بن نوح ونیای بزرگ قوم ثمود دانسته اند و سرانجام به سبب این چالش ها، گروهی از واژه پژوهان قرآنی هر دو دیدگاه مزبور را به دیده تردید نگریسته اند.
تعداد واژه ثمود در قرآن
واژه ثمود ۲۶ بار در قرآن آمده است. دوبار نیز با عنوان «قوم صالح» و «اصحاب الحجر» از آنان یاد شده است. به اعتقاد شماری از مفسران، عنوان «پیشینیان» (الاولین) در برخی آیات به قوم ثمود نیز اشاره دارد. البته یادکرد ثمود به عنوان یکی از مصادیق اقوام نخستین، از سیاق آیه ۵۹ اسراء به روشنی دریافت می شود. این معنا مؤید روایی نیز دارد؛ بر اساس روایتی از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلّم کشنده ناقه صالح علیه السلام؛ «اشقی الاولین» یعنی شقی ترین فرد پیشینیان خوانده شده است. این روایت ذیل آیه ۱۲ شمس مورد توجه مفسران قرار گرفته است.
زمینه های یادکرد ثمود در قرآن
...