اسپانیا

[ویکی شیعه] اسپانیا با نام رسمی پادشاهی اسپانیا، کشوری در جنوب غربی اروپا که در اواخر قرن نخست هجری به قلمرو اسلامی افزوده شد و اندلس نام گرفت و طی هشت قرن حضور مسلمانان در این منطقه، تمدن اسلامی در آن شکوفا شد. از اواسط قرن دوم هجری، تفکرات شیعی و جنبش های شیعی بر ضد امویان در اندلس شکل گرفت و در سال ۴۰۷ق، پس از سقوط امویان، دولت شیعی حمودیان در این منطقه برپا شد.
کشور اسپانیا در شبه جزیره ایبری در جنوب غربی اروپا قرار دارد. سرزمین اصلی اسپانیا از غرب با پرتقال، از شمال با اقیانوس اطلس و فرانسه، و از شرق و جنوب با دریای مدیترانه مرز مشترک دارد. تنگه جبل الطارق در جنوب این کشور قرار گرفته است.
قلمرو اسپانیا افزون بر سرزمین اصلی، شامل جزایر بالئارس در دریای مدیترانه، جزایر قناری در سواحل آفریقایی اقیانوس اطلس، دو شهر خودمختار سبته و ملیله در آفریقای شمالی هم مرز با کشور مراکش و چندین جزیره مسکونی و غیر مسکونی دیگر نیز هست.

اِسپانیا ( به اسپانیایی: España ) با نام رسمی پادشاهی اسپانیا ( اسپانیایی و گالیسی: Reino de España؛ باسکی: Espainiako Erresuma؛ اکسیتان: Reialme d'Espanha؛ کاتالونیایی: Regne d'Espanya ) کشور فراقاره ای در شبه جزیره ایبری واقع در اروپای غربی و عضو اتحادیه اروپا است. سرزمین اصلی اسپانیا از جنوب و شرق با دریای مدیترانه و تنگه جبل الطارق، از شمال و شمال شرق با فرانسه، آندورا و خلیج بیسکای و از غرب و شمال غرب با پرتغال و اقیانوس اطلس هم مرز است. مرز اسپانیا با پرتغال «به طول ۱٬۲۱۴ کیلومتر» طولانی ترین مرز یکپارچه در اتحادیه اروپا است.
زبان رسمی مردم اسپانیا، اسپانیایی است. اسپانیایی، زبان ۴۸۳ میلیون نفر نیز شناخته می شود و تعداد کل سخنوران این زبان به ۵۷۰ میلیون نفر می رسد. [ ۲] قلمروی اسپانیا افزون بر سرزمین اصلی شامل جزایر بالئاری در دریای مدیترانه، جزایر قناری در سواحل آفریقایی اقیانوس اطلس، دو شهر خودمختار سئوتا و ملیلیه در شمال آفریقا، هم مرز با کشور مراکش و چندین جزیره مسکونی و غیر مسکونی دیگر از جمله آلبوران، شافاریناس، آلوزماس و ولز د لا گومرا می باشد. با مساحت ۵۰۵٬۹۹۰ کیلومتر مربع، اسپانیا کمی بزرگ تر از ترکمنستان و از لحاظ بزرگی دومین کشور بزرگ اروپای غربی و پنجمین کشور بزرگ اروپاست.
انسان خردمند نخستین بار در حدود ۳۵٬۰۰۰ سال پیش قدم به شبه جزیره ایبریا گذاشت. در حدود ۲۰۰ سال پیش از میلاد، این منطقه تحت فرمان حکومت روم قرار گرفت و هیسپانیا نامیده می شد. هیسپانیا در قرون وسطی توسط قبایل ژرمن و پس از آن توسط موروها تصرف شد. در قرن پانزدهم پس از ازدواج های بین حکومتی فرمانروایان کاتولیک و اتحاد این حکومت ها و همچنین سقوط کامل آندلس و بازپس گیری آن از دست موروهای مسلمان، در سال ۱۴۹۲ اسپانیا به شکل کشوری یکپارچه پدیدار شد. در اوایل دوران جدید، اسپانیا به یک امپراتوری پر قدرت جهانی تبدیل شد و اسپانیایی ها به عنوان یکی از نخستین فاتحان دنیای جدید به قاره آمریکا وارد و در آن جا ساکن شدند. بیش از پانصد میلیون نفر اسپانیایی زبانِ ساکن در آمریکا، میراثی است که اسپانیایی ها در این قاره بر جای گذاشتند.
اسپانیای امروزی کشوری دموکراتیک و دارای حکومتی پارلمانی تحت قانون اساسی پادشاهی است. اسپانیا یک کشور توسعه یافته و پانزدهمین اقتصاد بزرگ دنیا از نظر تولید ناخالص داخلی می باشد. این کشور همچنین دارای سطح بالای استاندارد زندگی است. اسپانیا در سازمان ملل متحد، ناتو، سازمان تجارت جهانی، سازمان همکاری اقتصادی و توسعه و اتحادیه اروپا عضو است.

اِسپانیا (Spain)
اِسپانیا
موقعیت. کشور پادشاهی اسپانیا در اروپای جنوب غربی و در بخش شرقی شبه جزیرۀ ایبِریقرار دارد. از شمال به خلیج بیسکِیو کشورهای فرانسه و آندورا، از شرق و جنوب به دریای مدیترانه، و از غرب به پرتغال و اقیانوس اطلس محدود شده است. مساحت این کشور ۵۰۴,۷۸۰ کیلومتر مربع است، و شهر مادرید پایتخت آن است.سیمای طبیعی. کشور اسپانیا در حدود ۸۵ درصد از شبه جزیرۀ ایبری را شامل شده و بعد از فرانسه، دومین کشور وسیع اروپای غربی است. طول کرانه های مدیترانه ای آن ۱,۶۶۰ کیلومتر و طول سواحل آن در اقیانوس اطلس ۷۱۰ کیلومتر است. رشته کوه های پیرنهبا درازای ۴۳۵ کیلومتر واقع در شمال، از ساحل خلیج بیسکی در غرب تا دریای مدیترانه در شرق کشیده شده و اسپانیا را از فرانسه و کشور کوچک آندورا جدا کرده اند و تنگۀ جبل طارق، در جنوب، با پهنای حدود پانزده کیلومتر، اسپانیا را از قارۀ افریقا جدا ساخته است. مهم ترین عارضۀ طبیعی اسپانیا فلات (تختال) تقریباً خشک و بی درختی است با نام مِسِتا سنترالکه در مرکز کشور جا دارد. ارتفاع میانگین این تختال ۶۰۰ متر است و از رشته کوه هایی چون: سیِرا دِ گوئاداراما؛ با ارتفاع ۲,۴۲۹ متر، سیرا دِ گرِدوس؛ با ارتفاع ۲,۵۹۱ متر، مونتس دِ تولدو، سیرا مورِنا؛ با ارتفاع ۱,۳۲۳ متر، سِرانیا دِ کوئنکا؛ با ارتفاع ۱,۸۵۴ متر، سیرا دِ لا دِمانداو سیرا دِ گاتاتشکیل شده و درّه های ژرف متعددی آن را قطع می کنند. افزون بر تختال مرکزی، کوه های کوردیرا کانتابریکادر شمال غربی کشور و نیز رشته کوه های سیرا نوادادر جنوب کشور، با ارتفاع ۳,۴۷۷ متر در قلّۀ مولاسن، از دیگر ارتفاعات اسپانیا محسوب می شوند. جزایر قناری (کاناری)، به گویش اسپانیایی ایزلاس کاناریاس، واقع در دورابهای کرانه های شمال غربی افریقا، و نیز جزایر بالئار، در دوراب های غربی دریای مدیترانه، بخشی از خاک اسپانیا محسوب می شوند و آتشفشان پیکو دِ تئیدهبا ارتفاع ۳,۷۱۵ متر، واقع در جزیرۀ تنریفه(جزایر کاناری)، بلندترین نقطۀ اسپانیا به شمار می آید. جلگه های ساحلی اسپانیا در دریای مدیترانه باریک و حداکثر پهنای آن ها حدود ۳۰ کیلومتر است. دلتای روداِبرو، دماغۀ نائو، مرداب ساحلی مِنور، دماغۀ پالوس، و دماغۀ گاتااز عوارض ساحلی مهم مدیترانه اند و شهر بارسلون مهم ترین و زیباترین شهر ساحلی آن است. اسپانیا در مقایسه با دیگر کشورهای اروپایی نسبتاً خشک و کم باران است و مهم ترین رودخانه های این کشور عبارت اند از دوئرو، اِبرو، تاخو(تاگوس)، گوادیانا، خوکارو گوادالکیویر. کشور اسپانیا به هجده منطقۀ خودگردان و چندین استان تقسیم می شود و شهرهای مهم آن عبارت اند از مادرید، بارسلون، آلیکانته۳۳، بادالونا، بیلبائو، قرطبه (کوردووا)، لاکورونیا، خیخون، گرانادا، اوسپیتالت، مورسیا، و پالما دِ مایورکا. نواحی شمالی اسپانیا، از گالیسیادر غرب تا پیرنۀ غربی، اقلیم دریایی مرطوب دارد. زمستان های آن ملایم و تابستان های آن نسبتاً خنک است. نواحی مرکزی این کشور اقلیم قاره ای دارد و زمستان های خیلی سرد و تابستان های خیلی گرم از ویژگی های آن است. کرانه های شرقی و جنوبی آن، اقلیم مدیترانه ای دارند و زمستان های این مناطق ملایم مایل به گرم و تابستان های آن ها خشک و بسیار گرم است. میانگین دمای شهر مادرید در دی ماه ۵ درجه سانتی گراد و در تیرماه ۲۵ درجۀ سانتی گراد است و میانگین بارندگی سالانۀ آن به ۴۱۹ میلی متر می رسد. نواحی مرطوب شمالی را جنگل های برگ ریزفراگرفته و نواحی جنوبی دارای جنگل های مخروطیاست. بعضی نواحی تختال مرکزی نیز با جنگل های مصنوعی، درختچه های خشک رُست، و بوته زار پوشیده شده است. گونه هایی از گربه سانان بومی افریقا و پرندگان مهاجر حیات وحش این کشور را تشکیل داده اند.
اقتصاد. اقتصاد سنتی اسپانیا بر محور کشاورزی استوار است و از اواسط دهۀ ۱۹۵۰ صنعت نیز مورد توجه قرار گرفته که پیشرفت آن شایان توجه بوده است. علاوه بر کشاورزی و صنعت، گردشگری نیز یکی از منابع مهم درآمد اسپانیا محسوب می شود. با وجود کاهش شمار کشاورزان، به کارگیری روش های کشاورزی مکانیزه، به ویژه در یکی دو دهۀ اخیر، بازده این بخش را به میزان قابل توجهی بالا برده است. غلات، محصولات جالیزی، توتون و پنبه محصول عمدۀ اسپانیاست و باغ داری و تولید میوه و مرکبات به ویژه انگور و زیتون در این کشور رواج کامل دارد. اسپانیا از نظر تولید شراب سومین کشور اروپایی است و جلگه های ساحلی غرب آن نیز بیشتر به شالیکاری اختصاص یافته است. با این که حدود یک پنجم از مساحت اسپانیا را مراتع یا چراگاه ها دربرگرفته است، ولی دامداری و تولید فرآورده های دامی و لبنی بیشتر به نواحی شمالی منحصر شده است. تأسیسات ماهی گیری این کشور نیز اکثراً در کرانه های شمالی متمرکز است و بندرهای ویگوو لاکورونیا از بندرهای مهم صیادی این کشور به شمار می آیند. اسپانیا در میان کشورهای اتحادیۀ اروپا از نظر صید ماهی دومین کشور بعد از دانمارک است و میزان صید آن به حدود ۱,۲۰۰,۰۰۰ تن می رسد. مساحت جنگل های اسپانیا حدود۸.۵میلیون هکتار است و تولید چوب و الوار آن به۱۵.۵میلیون متر مکعب بالغ می شود. اسپانیا از نظر معادن زغال غنی است و بزرگ ترین تولیدکنندۀ زغال اروپای غربی به شمار می رود، و جیوه، آهن، اورانیوم، پتاس، پیریت، روی و فلدسپات نیز از دیگر منابع زیرزمینی آن محسوب می شوند. این کشور شدیداً به واردات سوخت های فسیلی نیازمند است و بیشتر نیازهای خود را از مکزیک و عربستان سعودی وارد می کند. از حدود ۱۸۰میلیارد کیلووات ساعت برق تولیدشدۀ اسپانیا، نوزده درصد به شیوۀ برقابی، ۳۱ درصد در نیروگاه های هسته ای و ۵۰ درصد دیگر در نیروگاه های حرارتی تولید می شود. دولت اسپانیا از دهۀ ۱۹۵۰ از صنعت این کشور حمایت می کند و تولید سیمان، فولاد، کاغذ، اسید سولفوریک، پلاستیک، کودهای نیتراته، خودرو، لوازم خانگی، و پوشاک ازجمله فعالیت های صنعتی به شمار می آیند. گردشگری نقش مهمی در عایدات این کشور دارد و علاوه بر تأسیسات وسیع توریستی، که عمدتاً در کرانه های دریای مدیترانه ایجاد شده، صنایع دستی مانند مصنوعات چرمی، سرامیک، بلور و کریستال از فرآورده های مورد توجه گردشگران است.
حکومت و سیاست. نظام حاکم بر اسپانیا سلطنتی مشروطۀ چندحزبی با دو مجلس قانون گذاری است. شاه اسپانیا در رأس امور قرار دارد و فرماندهی کل نیروهای مسلح برعهدۀ اوست. نخست وزیر که دارای مسئولیت اجرایی است، با رأی اکثریت نمایندگان دو مجلس برگزیده می شود و طی فرمانی که شاه صادر می کند، سرپرستی قوۀ مجریه و تشکیل هیئت دولت را برعهده می گیرد. مجلس نمایندگان این کشور ۳۵۰ نماینده و مجلس سنای آن ۲۰۸ عضو دارد که مردم برای مدت چهار سال آنان را انتخاب می کنند. خوان کارلوس اول(متولد ۱۹۳۸) از ۱۹۷۵ مقام سلطنت اسپانیا را عهده دار است.
مردم و تاریخ. جمعیت اسپانیا ۴۶,۱۲۵,۱۵۴ نفر (۲۰۱۱) و تراکم نسبی آن۹۱.۳ نفر در کیلومتر مربع است. روند افزایش جمعیت این کشور۱.۸ درصد است و اسپانیایی ها۷۲.۳ درصد از جمعیت آن را تشکیل می دهند. ۹۷ درصد از مردم این کشور کاتولیک اند و ۷۸ درصدشان در شهرها زندگی می کنند و زبان رسمی آنان اسپانیایی کاستیلیاست امید به زندگی در اسپانیا ۷۸ سال است و۹۷.۶ درصد از بزرگ سالان آن باسوادند. شبه جزیرۀ ایبریا از حدود ۵۰۰هزار سال پیش مسکونی بوده است و نقاشی دیوار غارهای آلتامیرااز سابقۀ ۲۵هزار تا ۱۰هزار سالۀ این سرزمین حکایت می کند. فنیقیها، یونانی ها و کارتاژی ها در قرن ۹پ م در کرانه های شرقی اسپانیا ساکن شدند و سلتها سواحل شمالی را برای سکونت برگزیدند. رومی ها پس از درهم شکستن سپاه هانیبال(۲۴۷ تا ۱۸۲پ م) سراسر شبه جزیرۀ ایبری را تصرف کردند و زبان و خط لاتینی را در سراسر شبه جزیرۀ مزبور رواج دادند. در قرن ۵م، هنگامی که رومیان روبه ضعف نهادند، اقوام ژرمناز شمال به این سرزمین تاختند و ویزیگوتها به ترویج مسیحیت پرداختند. فرماندار مسلمان طنجهدر ۷۱۱م اسپانیا را فتح کرد و آن را در تابعیت خلفای بنی امیهقرار داد و اسپانیا را در قرن های ۹ تا ۱۳م به یکی از مراکز مهم فرهنگ و هنر اسلامی بود مبدل ساخت. شارلمانی(۷۴۱ تا ۸۱۴م) مورهارا از فرانسه بیرون راند و کاتالونیا، واقع در شمال شرقی اسپانیا، را به یک کشور مستقل پادشاهی مبدل کرد. پس از آن به مرور شاه نشینهای دیگری چون کاستیل و آراگون نیز به استقلال رسیدند و در پایان قرن ۱۳م، متصرفات مسلمانان به ناحیۀ گرانادا در جنوب منحصر شد. در ۱۴۶۹ فردیناند، شاه آراگون، و ایزابل، ملکۀ کاستیل، با هم ازدواج کردند و کشور واحدی را پدید آوردند. آنان مسلمانان را از اسپانیا بیرون راندند و گرانادا را در ۱۴۹۲ به متصرفات خود افزودند. هم زمان کریستوف کلمب(۱۴۵۱ تا ۱۵۰۶) از اقیانوس اطلس گذشت و قارۀ جدید امریکا را کشف کرد. اکتشافات کریستوف کلمب به پیدایش امپراتوری استعمارگر اسپانیا انجامید و امریکای مرکزی، امریکای جنوبی، و آسیای جنوب شرقی به تصرف اسپانیا درآمد. طی ۲۰۰ سال بعد، سیل ثروت و طلا از قارۀ جدید به اسپانیا سرازیر شد و کشور مزبور به قدرت برتر جهان آن روز تبدیل شد و بخش هایی از ایتالیا، اتریش، هلند و بورگونیفرانسه را به متصرفات خود افزود. فیلیپ دوم(۱۵۲۷ـ۱۵۹۸) پرتغال را نیز در ۱۵۸۰م تصرف کرد. او در حمله به انگلستان ناکام ماند و نیروی دریایی اسپانیا، که به آرمادامعروف بود، در نبرد دریایی ۱۵۸۸ از انگلستان شکست خورد و دوران سیادت دریایی اسپانیا به سر آمد. این کشور در ۱۶۴۸ هلند و در ۱۶۶۸ پرتغال را هم از دست داد. اسپانیا در جنگ با انقلابیون فرانسه (۱۷۹۴) و نیز در جنگ با ناپلئون اول (۱۸۰۸) شکست خورد و ژوزف ناپلئونبرادر ناپلئون اول به پادشاهی اسپانیا منصوب شد. او در ۱۸۱۲ از سلطنت اسپانیا کناره گرفت و خاندان سلطنتی بوربونپس از سقوط ناپلئون در ۱۸۱۵ زمام امور کشور را بار دیگر به دست گرفتند. شاهان خاندان مزبور که تا ۱۹۳۶ یکی پس از دیگری به سلطنت رسیدند، در برقراری نظم و آرامش اسپانیا ناکام ماندند و شرایط بین المللی نیز بر هرج و مرج و دشواری کار آنان افزود و جنگ ها و زدوخوردهای سیاسی و مسلکی، این کشور را تا پرتگاه سقوط پیش برد. در ۱۹۳۹ ژنرال فرانشیسکو فرانکو(۱۸۹۲ تا ۱۹۷۵)، که نازی های آلمان و فاشیست های ایتالیایی از او حمایت می کردند، زمام امور کشور را در دست گرفت و در جنگ جهانی دوم اسپانیا را بی طرف اعلام کرد. او پس از پایان جنگ به سوی دولت های غربی متمایل شد و در ۱۹۵۸ به استقلال مراکش تن درداد. ژنرال فرانکو در ۱۹۷۵ درگذشت، و خوان کارلوس اول از خاندان بوربونی به سلطنت رسید، و آرامش و دموکراسی بر این کشور حاکم شد. اسپانیا در ۱۹۸۲ به عضویت سازمان پیمان آتلانتیک درآمد و در ۱۹۸۵ به اتحادیۀ اروپا پیوست. این کشور در پارلمان اروپا ۶۴ نماینده دارد.