[ویکی فقه] ابوالکلام آزاد. آزاد، ابوالکلام محیی الدین احمد (۱۳۰۵-۱۳۷۹ق/۱۸۸-۱۹۵۹م)، دانشمند، محقق، سیاست پیشه، خطیب، روزنامه نگار، مفسر قرآن ، ادیبِ صاحبْ سبکِ صاحبْ سبکِ زبانِ اردو، هم رزم گاندی و نهرو در مبارزات استقلال خواهانه ملی، نخستین وزیر آموزش و پرورش هندوستان پس از استقلال ، و از کسانی که خواسته اند اسلام دوباره به صورت عنصری فعال درآید.
گاندی او را از بزرگترین متفکران جهان و دارای مطالعات گسترده و ذهن ژرف و هوش بسیار دانسته است و دیگران همچون شبلی نعمانی و جواهر لعل نهرو و پرفسور همایون کبیر او را ستوده اند.
نیاکان
اجداد آزاد اصلاً از مردم هرات بودند که در روزگار ظهیرالدین بابُر (۹۳۲-۹۳۷ق/۱۵۲۵-۱۵۳۰م)، پایه گذار دودمان شاهی مغول در هند، به آن سرزمین آمدند و در آگره مسکن گزیدند و در دستگاه آنان مقامات بلند حکومتی یافتند.جد پدریِ او مولانامحمد هادی بود و در یک زمان میان نیاکان او ۵ تن اهل درس و طریقت و افتاء ظهور کرده بودند.مولانا منورالدین جد مادری پدرش از شاگردان ممتاز « شاه عبدالعزیز محدث » و از روحانیون بنام هند و اهل سلوک بود و در دستگاه آخرین امپراتور گورکانی (بهادرشاه، سراج الدین ابوالمظفر؛ ۱۲۵۳-۱۲۷۴ق/۱۸۳۷-۱۸۵۷م) مقام رکن المدرسین را (که منصب فرهنگی ـ مالی بزرگی بود) دارا بود. پدر آزاد، مولاناخیرالدین ، پدرش را در کودکی از دست داد و جد مادرش، منوّرالدّین، سرپرستی او را عهده دار گردید.منوّرالدّین پیش از انقلاب بزرگ (نخستین جنگ استقلال) به علت ناخشنودی از اوضاع هندوستان، برآن شد که به مکه مهاجرت کند، ولی در ایالت بهوپال دستگیر شد و در ۱۲۷۳ق/۱۸۵۷م در بمبئی درگذشت.خیرالدین پدر آزاد که در این هنگام ۲۵ ساله بود، به مکّه رفت و در آن جا ماندگار شد و به دانش اندوزی و تألیف و خدمات اجتماعی پرداخت و پس از نشر کتابی ۱۰ جلدی به زبان عربی ، در مصر بلند آوازه شد.وی در ت صوف مقام پیری داشت و در بمبئی، کلکته و رانگون دارای پیروان بسیار بود.چندبار برای دیدار مریدان خود به بمبئی و کلکته و نیز عراق ، سوریه و ترکیه سفر کرد.وی نهر زبیده واقع در مکه را که ویران شده بود و مردم بر اثر آن از کم آبی در رنج بودند، با گردآوری ۲ میلیون روپیه از مردم هند، مصر، سوریه و ترکیه ترمیم اساسی کرد.سلطان عبدالحمید (۱۲۹۳-۱۳۲۷ق/۱۸۷۶-۱۹۰۹م) به پاس خدمات وی، به ویژه خدمت اخیر او، نشان درجه یک مجیدی به او داد.خیرالدین با عالیه، دختر خواهر شیخ محمدبن ظاهر وَتْری که اغلب علمای حجاز نزد او حدیث آموخته بودند و پس از شیخ عبدالله بن سرّاج محدث مکه و مفتی مدینه بود، ازدواج کرد.در ذیحجه ۱۳۰۵ق/اوت ۱۸۸۸م دومین پسر و آخرین فرزند آنان محیی الدین احمد (نام تاریخی او فیروزبخت = ۱۳۰۵) در محله قدره مکه، نزدیک به باب السلام حرم شریف، زاده شد. خیرالدین سرانجام به اصرار دوستان و مریدان در ۱۳۱۶ق/۱۸۹۸م با همه افراد خانواده خود به کلکته آمد (در ترجمه فارسی هن آزادی گرفت تاریخ این کوچ ۱۳۰۷ق/۱۸۹۰م آمده) و در ۱۳۲۵ق/۱۹۰۷م در همین شهر درگذشت.
تحصیلات
خیرالدّین پدر آزاد دانشمندی پای بند اصول کهن زندگی، صوفی مشرب، محافظه کار و از جوانی مخالف سلطه اروپاییان و فرهنگ و آموزش و پرورش آنان بود و عقیده داشت که فرهنگ جدید ایمان مذهبی را از میان می بَرَد.افزون بر این، به دیگر مدارس، مانند «مدرسه کلکته» نیز نظر خوبی نداشت.بنابراین، تعلیم آزاد مطابق سنت آموزشی مسلمانان هند در خانه انجام یافت: پدر خود در آغاز، تعلیم مقدماتی وی را به عهده گرفت.در هر علمی متنی مختصر به او می داد تا حفظ کند.سپس گروهی از معلّمانِ برگزیده هر رشته را به خانه فرا خواند تا فرزند آنچه در مدارس اسلامی هند (درس نظامیه) در آن روزگار تعلیم داده می شد، فرا گیرد: فارسی، بعد عربی، سپس حساب، هندسه، فلسفه و یک دوره تعلیمات دینی .وی در ۱۳۱۸ق/۱۹۰۰م آموزش فارسی را به پایان برد و دوره درسِ نظامیه را که معمولاً طلاب در ۲۰ تا ۲۵ سالگی به پایان می برند، در آغاز ۱۶ سالگی به پایان رساند.سپس برای تکمیل علوم، خود به مطالعه قانون در طب پرداخت و چندی نیز به منظور استوارتر ساختن پایه علمی خویش بنا بر سنت مدارس قدیم اسلامی مطوّل، حاشیه میرزاهد، هدایه و جز آن تدریس کرد.پس عنوان «مولانا» (تقریباً معادل با اخوند و روحانی در ایران) یافت.انتظار می رفت مانند همتایان خویش به تدریس، امامت یا خطابت در مدارس و مساجد بپردازد، اما او چنین نکرد.محیی الدین اندکی بعد با نوشته ها و اندیشه های سِرسیداحمدخان (۱۲۳۲-۱۳۱۶ق/۱۸۱۷-۱۸۹۸م) پایه گذار کالج علیگره آشنا شد.نوشته های سیداحمدخان درباره فرهنگ نوین در او بسیار مؤثّر افتاد و او دریافت که باید فلسفه، علوم و ادبیات نوین بیاموزد.بدین منظور، پیش خود و پنهان از پدر، به آموختن زبان انگلیسی مقدماتی آموخت، ترجمه های انگلیسی، فارسی و اردوی انجیل را با هم خواند و مقابله کرد و به اری فرهنگ لغت به خواندن روزنامه ظهای انگلیسی پرداخت و بدین سان به زودی توانست کتاب های فلسفه، تاریخ، علوم و ادبیات را به این زبان بخواند و با فرهنگ نوین آشنا گردد.وی خود گوید: دریافتم که هیچ کس تا فلسفه، علوم و ادبیات جدید نیاموزد، در جهان امروز به معنی حقیقی دانشمند نیست.
تسلط بر چند زبان دنیا
...
گاندی او را از بزرگترین متفکران جهان و دارای مطالعات گسترده و ذهن ژرف و هوش بسیار دانسته است و دیگران همچون شبلی نعمانی و جواهر لعل نهرو و پرفسور همایون کبیر او را ستوده اند.
نیاکان
اجداد آزاد اصلاً از مردم هرات بودند که در روزگار ظهیرالدین بابُر (۹۳۲-۹۳۷ق/۱۵۲۵-۱۵۳۰م)، پایه گذار دودمان شاهی مغول در هند، به آن سرزمین آمدند و در آگره مسکن گزیدند و در دستگاه آنان مقامات بلند حکومتی یافتند.جد پدریِ او مولانامحمد هادی بود و در یک زمان میان نیاکان او ۵ تن اهل درس و طریقت و افتاء ظهور کرده بودند.مولانا منورالدین جد مادری پدرش از شاگردان ممتاز « شاه عبدالعزیز محدث » و از روحانیون بنام هند و اهل سلوک بود و در دستگاه آخرین امپراتور گورکانی (بهادرشاه، سراج الدین ابوالمظفر؛ ۱۲۵۳-۱۲۷۴ق/۱۸۳۷-۱۸۵۷م) مقام رکن المدرسین را (که منصب فرهنگی ـ مالی بزرگی بود) دارا بود. پدر آزاد، مولاناخیرالدین ، پدرش را در کودکی از دست داد و جد مادرش، منوّرالدّین، سرپرستی او را عهده دار گردید.منوّرالدّین پیش از انقلاب بزرگ (نخستین جنگ استقلال) به علت ناخشنودی از اوضاع هندوستان، برآن شد که به مکه مهاجرت کند، ولی در ایالت بهوپال دستگیر شد و در ۱۲۷۳ق/۱۸۵۷م در بمبئی درگذشت.خیرالدین پدر آزاد که در این هنگام ۲۵ ساله بود، به مکّه رفت و در آن جا ماندگار شد و به دانش اندوزی و تألیف و خدمات اجتماعی پرداخت و پس از نشر کتابی ۱۰ جلدی به زبان عربی ، در مصر بلند آوازه شد.وی در ت صوف مقام پیری داشت و در بمبئی، کلکته و رانگون دارای پیروان بسیار بود.چندبار برای دیدار مریدان خود به بمبئی و کلکته و نیز عراق ، سوریه و ترکیه سفر کرد.وی نهر زبیده واقع در مکه را که ویران شده بود و مردم بر اثر آن از کم آبی در رنج بودند، با گردآوری ۲ میلیون روپیه از مردم هند، مصر، سوریه و ترکیه ترمیم اساسی کرد.سلطان عبدالحمید (۱۲۹۳-۱۳۲۷ق/۱۸۷۶-۱۹۰۹م) به پاس خدمات وی، به ویژه خدمت اخیر او، نشان درجه یک مجیدی به او داد.خیرالدین با عالیه، دختر خواهر شیخ محمدبن ظاهر وَتْری که اغلب علمای حجاز نزد او حدیث آموخته بودند و پس از شیخ عبدالله بن سرّاج محدث مکه و مفتی مدینه بود، ازدواج کرد.در ذیحجه ۱۳۰۵ق/اوت ۱۸۸۸م دومین پسر و آخرین فرزند آنان محیی الدین احمد (نام تاریخی او فیروزبخت = ۱۳۰۵) در محله قدره مکه، نزدیک به باب السلام حرم شریف، زاده شد. خیرالدین سرانجام به اصرار دوستان و مریدان در ۱۳۱۶ق/۱۸۹۸م با همه افراد خانواده خود به کلکته آمد (در ترجمه فارسی هن آزادی گرفت تاریخ این کوچ ۱۳۰۷ق/۱۸۹۰م آمده) و در ۱۳۲۵ق/۱۹۰۷م در همین شهر درگذشت.
تحصیلات
خیرالدّین پدر آزاد دانشمندی پای بند اصول کهن زندگی، صوفی مشرب، محافظه کار و از جوانی مخالف سلطه اروپاییان و فرهنگ و آموزش و پرورش آنان بود و عقیده داشت که فرهنگ جدید ایمان مذهبی را از میان می بَرَد.افزون بر این، به دیگر مدارس، مانند «مدرسه کلکته» نیز نظر خوبی نداشت.بنابراین، تعلیم آزاد مطابق سنت آموزشی مسلمانان هند در خانه انجام یافت: پدر خود در آغاز، تعلیم مقدماتی وی را به عهده گرفت.در هر علمی متنی مختصر به او می داد تا حفظ کند.سپس گروهی از معلّمانِ برگزیده هر رشته را به خانه فرا خواند تا فرزند آنچه در مدارس اسلامی هند (درس نظامیه) در آن روزگار تعلیم داده می شد، فرا گیرد: فارسی، بعد عربی، سپس حساب، هندسه، فلسفه و یک دوره تعلیمات دینی .وی در ۱۳۱۸ق/۱۹۰۰م آموزش فارسی را به پایان برد و دوره درسِ نظامیه را که معمولاً طلاب در ۲۰ تا ۲۵ سالگی به پایان می برند، در آغاز ۱۶ سالگی به پایان رساند.سپس برای تکمیل علوم، خود به مطالعه قانون در طب پرداخت و چندی نیز به منظور استوارتر ساختن پایه علمی خویش بنا بر سنت مدارس قدیم اسلامی مطوّل، حاشیه میرزاهد، هدایه و جز آن تدریس کرد.پس عنوان «مولانا» (تقریباً معادل با اخوند و روحانی در ایران) یافت.انتظار می رفت مانند همتایان خویش به تدریس، امامت یا خطابت در مدارس و مساجد بپردازد، اما او چنین نکرد.محیی الدین اندکی بعد با نوشته ها و اندیشه های سِرسیداحمدخان (۱۲۳۲-۱۳۱۶ق/۱۸۱۷-۱۸۹۸م) پایه گذار کالج علیگره آشنا شد.نوشته های سیداحمدخان درباره فرهنگ نوین در او بسیار مؤثّر افتاد و او دریافت که باید فلسفه، علوم و ادبیات نوین بیاموزد.بدین منظور، پیش خود و پنهان از پدر، به آموختن زبان انگلیسی مقدماتی آموخت، ترجمه های انگلیسی، فارسی و اردوی انجیل را با هم خواند و مقابله کرد و به اری فرهنگ لغت به خواندن روزنامه ظهای انگلیسی پرداخت و بدین سان به زودی توانست کتاب های فلسفه، تاریخ، علوم و ادبیات را به این زبان بخواند و با فرهنگ نوین آشنا گردد.وی خود گوید: دریافتم که هیچ کس تا فلسفه، علوم و ادبیات جدید نیاموزد، در جهان امروز به معنی حقیقی دانشمند نیست.
تسلط بر چند زبان دنیا
...
wikifeqh: محیی_الدین_آزاد