[ویکی فقه] علی بن محمد بن عبدالله بن ابی سیف مداینی، از مهم ترین مؤلفان تاریخ نویس در دوره ای است که رسم بر نگارش تک نگاری درباره رخدادها و موضوعات خاص بوده است و از مورخان اسلامی بوده است.
علی بن محمد بن عبدالله بن ابی سیف مداینی (از موالی سمرة بن جندب) در بصره به دنیا آمد. پس از آن به مدائن رفت و در بغداد در سن ۹۲ سالگی در خانه دوستش اسحاق موصلی درگذشت. وی از معدود مورخانی است که مورد اعتماد اهل سنت واقع شده و این امر شک خاصی نسبت به او برانگیخته است. یحیی بن معین و خطیب بغدادی وی را موثق دانسته اند. یحیی بن معین به احمد بن زهیر توصیه می کرد که کتاب های مدائنی را بنویسد.این در حالی است که او روایت مسند از او آورده است. از آنجا که مداینی در بصره رشد یافته، گرچه بعدها به مداین رفته و مداینی لقب گرفته نباید از داشتن گرایش های عثمانی موجود در بصره بی بهره باشد لذا راوی اخبار عوانة بن حکم نیز که به گفته یاقوت، عثمانیّ الهوی بوده، همین مداینی است. در خبری که جاحظ از مدائنی آورد آمده است که مدائنی گفته است: امویان تنها روایات مراثی را قبول می کردند. وقتی علت را پرسیدند گفت: دلیلش آن بود که این قبیل مشتمل بر مکارم اخلاق بود!
شماره تالیفات
شماره تاءلیفات وی بر اساس شمارش ابن ندیم ۲۳۹ اثر است. این درحالی است که در فهرستی که یاقوت از آثار وی داده، کتاب های دیگری نیز یاد شده که به نقل برخی تا ۲۶۱ می رشد. این حجم از تاءلیف سبب شده تا برخی لقب شیخ الاخباریین را به مدائنی بدهند. بیست و هفت عنوان مربوط به پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) سی و یک عنوان درباره قریش و شخصیت های برجسته قریش، سی و سه عنوان درباره اخبار زنان و مساءله ازدواج میان اشراف و امثال ذلک. هفت عنوان درباره اخبار خلفا. بیست و هفت عنوان درباره ایام العرب بعد از اسلام. سی و هفت عنوان درباره فتوحات. ده عنوان درباره اخبار عرب. سی و دو عنوان درباره اخبار شعراء، و بقیه در موضوعات دیگر.همانگونه که از اسامی این نوشته ها بر می آید. مدائنی از مهم ترین مؤلفان تاریخ نویس در دوره ای است که رسم بر نگارش تک نگاری درباره رخدادها و موضوعات خاص بوده است. علاقه خاص مدائنی به این قبیل موضوعات کاملا از نوشته های وی آشکار است. به عنوان مثال او به جنبه های خاصی از سیره توجه کرده و رساله هایی مانند: کتاب امهات النبی (صلی الله علیه و آله وسلّم) کتاب اقطاع النبی (صلی الله علیه و آله وسلّم)، کتاب عهود النبی (صلی الله علیه و آله وسلّم)، کتاب رسائل النبی (صلی الله علیه و آله وسلّم)، کتاب اخبار المنافقین، کتاب ازواج النبی (صلی الله علیه و آله وسلّم)، کتاب عمال النبی (صلی الله علیه و آله وسلّم) علی الصدقات این گرایش اورا به وضوح نشان می دهد.
آثار
۱. بسیاری از این تاءلیفات را که اندکی از آن ها برجای مانده و به چاپ رسیده، باید در حد مقالات کوچک دانست.۲. به عنوان مثال کتاب الفرج بعد الشده والضیق او که تنوخی آن را ملاحظه کرده تنها پنج تا شش برگ بوده است.۳. رساله المردفات من نساء قریش مدائنی نیز که توسط عبدالسلام هارون به چاپ رسیده کوتاه است.۴. این رساله درباره زانین از قریش است که بعد از مرگ شوهر، به ازدواج دیگری درآمده اند.۵. دو رساله التعازی و علم الخواص او نیز برجای مانده است. ممکن است میان تاءلیفات وی، آثار بلندی نیز بوده که البته تاکنون خبری از این قبیل آثار وی به دست نیامده است.۶. به عنوان مثال درباره کتاب المغازی او گفته شده که در سه مجلد بوده است.بخش های زیادی از آثار مفقود او در کتاب های بعدی آمده است. از جمله فقرات فراوانی از کتاب اسماء من قتل من الاطلبیین در کتاب مقاتل الطالبیین ابوالفرج اصفهانی آمده است. بلاذری جمعا ۱۴۱۶ روایت از مدائنی نقل کرده است. درست همانطور که بخش های زیادی از کتاب های او درباره زنان نوشته در بلاغات النساء آمده است. ابن ابی الحدید نیز بخش هایی از آثار مدائنی را نقل کرده است.طبری در بخش تاریخ خراسان در موارد فراوانی از نوشته های مدائنی به ویژه اثر او فتوح خراسان سود جسته است. همینطور بلاذری نیز در اخبار سیره و نیز امویان، نقل های فراوانی از مدائنی دارد. کتاب تاریخ الخلفاء وی هم یکی از آثار مهمی بوده که گویا بیشترین بهره را طبری از آن برده است.به هر روی آثار مدائنی با همه گستردگی تنها اختصاص به اخبار دوره اسلامی دارد. از وی درباره موضوع المبتداء چیزی برجای نمانده. آثار اندکی از جاهلیت رسیده و سایر نوشته های او مربوط به دوره اسلامی است. لذا گفته اند اگر کسی اخبار دوره جاهلیت را می خواهد کتاب های ابوعبیده را بخواند و اگر کسی اخبار دوره اسلامی را می خواهد آثار مدائنی را بخواند.استاد بدری محمد فهد، با حوصله تمام، فهرستی بلند از آنچه از مدائنی در حیطه تاریخ دوره اسلامی نقل شده، با حفظ ترتیب تاریخی، از مآخذ مختلف به دست داده است. در متون ادبی نیز، اخبار زیادی در آثار جاحظ زبیر بن بکار، مبرّد، ابن عبدربه:، ابوالفرج اصفهانی و دیگران از مدائنی نقل شده است.ماخذ: جعفریان، رسول، منابع تاریخ اسلام.
منبع
...
علی بن محمد بن عبدالله بن ابی سیف مداینی (از موالی سمرة بن جندب) در بصره به دنیا آمد. پس از آن به مدائن رفت و در بغداد در سن ۹۲ سالگی در خانه دوستش اسحاق موصلی درگذشت. وی از معدود مورخانی است که مورد اعتماد اهل سنت واقع شده و این امر شک خاصی نسبت به او برانگیخته است. یحیی بن معین و خطیب بغدادی وی را موثق دانسته اند. یحیی بن معین به احمد بن زهیر توصیه می کرد که کتاب های مدائنی را بنویسد.این در حالی است که او روایت مسند از او آورده است. از آنجا که مداینی در بصره رشد یافته، گرچه بعدها به مداین رفته و مداینی لقب گرفته نباید از داشتن گرایش های عثمانی موجود در بصره بی بهره باشد لذا راوی اخبار عوانة بن حکم نیز که به گفته یاقوت، عثمانیّ الهوی بوده، همین مداینی است. در خبری که جاحظ از مدائنی آورد آمده است که مدائنی گفته است: امویان تنها روایات مراثی را قبول می کردند. وقتی علت را پرسیدند گفت: دلیلش آن بود که این قبیل مشتمل بر مکارم اخلاق بود!
شماره تالیفات
شماره تاءلیفات وی بر اساس شمارش ابن ندیم ۲۳۹ اثر است. این درحالی است که در فهرستی که یاقوت از آثار وی داده، کتاب های دیگری نیز یاد شده که به نقل برخی تا ۲۶۱ می رشد. این حجم از تاءلیف سبب شده تا برخی لقب شیخ الاخباریین را به مدائنی بدهند. بیست و هفت عنوان مربوط به پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) سی و یک عنوان درباره قریش و شخصیت های برجسته قریش، سی و سه عنوان درباره اخبار زنان و مساءله ازدواج میان اشراف و امثال ذلک. هفت عنوان درباره اخبار خلفا. بیست و هفت عنوان درباره ایام العرب بعد از اسلام. سی و هفت عنوان درباره فتوحات. ده عنوان درباره اخبار عرب. سی و دو عنوان درباره اخبار شعراء، و بقیه در موضوعات دیگر.همانگونه که از اسامی این نوشته ها بر می آید. مدائنی از مهم ترین مؤلفان تاریخ نویس در دوره ای است که رسم بر نگارش تک نگاری درباره رخدادها و موضوعات خاص بوده است. علاقه خاص مدائنی به این قبیل موضوعات کاملا از نوشته های وی آشکار است. به عنوان مثال او به جنبه های خاصی از سیره توجه کرده و رساله هایی مانند: کتاب امهات النبی (صلی الله علیه و آله وسلّم) کتاب اقطاع النبی (صلی الله علیه و آله وسلّم)، کتاب عهود النبی (صلی الله علیه و آله وسلّم)، کتاب رسائل النبی (صلی الله علیه و آله وسلّم)، کتاب اخبار المنافقین، کتاب ازواج النبی (صلی الله علیه و آله وسلّم)، کتاب عمال النبی (صلی الله علیه و آله وسلّم) علی الصدقات این گرایش اورا به وضوح نشان می دهد.
آثار
۱. بسیاری از این تاءلیفات را که اندکی از آن ها برجای مانده و به چاپ رسیده، باید در حد مقالات کوچک دانست.۲. به عنوان مثال کتاب الفرج بعد الشده والضیق او که تنوخی آن را ملاحظه کرده تنها پنج تا شش برگ بوده است.۳. رساله المردفات من نساء قریش مدائنی نیز که توسط عبدالسلام هارون به چاپ رسیده کوتاه است.۴. این رساله درباره زانین از قریش است که بعد از مرگ شوهر، به ازدواج دیگری درآمده اند.۵. دو رساله التعازی و علم الخواص او نیز برجای مانده است. ممکن است میان تاءلیفات وی، آثار بلندی نیز بوده که البته تاکنون خبری از این قبیل آثار وی به دست نیامده است.۶. به عنوان مثال درباره کتاب المغازی او گفته شده که در سه مجلد بوده است.بخش های زیادی از آثار مفقود او در کتاب های بعدی آمده است. از جمله فقرات فراوانی از کتاب اسماء من قتل من الاطلبیین در کتاب مقاتل الطالبیین ابوالفرج اصفهانی آمده است. بلاذری جمعا ۱۴۱۶ روایت از مدائنی نقل کرده است. درست همانطور که بخش های زیادی از کتاب های او درباره زنان نوشته در بلاغات النساء آمده است. ابن ابی الحدید نیز بخش هایی از آثار مدائنی را نقل کرده است.طبری در بخش تاریخ خراسان در موارد فراوانی از نوشته های مدائنی به ویژه اثر او فتوح خراسان سود جسته است. همینطور بلاذری نیز در اخبار سیره و نیز امویان، نقل های فراوانی از مدائنی دارد. کتاب تاریخ الخلفاء وی هم یکی از آثار مهمی بوده که گویا بیشترین بهره را طبری از آن برده است.به هر روی آثار مدائنی با همه گستردگی تنها اختصاص به اخبار دوره اسلامی دارد. از وی درباره موضوع المبتداء چیزی برجای نمانده. آثار اندکی از جاهلیت رسیده و سایر نوشته های او مربوط به دوره اسلامی است. لذا گفته اند اگر کسی اخبار دوره جاهلیت را می خواهد کتاب های ابوعبیده را بخواند و اگر کسی اخبار دوره اسلامی را می خواهد آثار مدائنی را بخواند.استاد بدری محمد فهد، با حوصله تمام، فهرستی بلند از آنچه از مدائنی در حیطه تاریخ دوره اسلامی نقل شده، با حفظ ترتیب تاریخی، از مآخذ مختلف به دست داده است. در متون ادبی نیز، اخبار زیادی در آثار جاحظ زبیر بن بکار، مبرّد، ابن عبدربه:، ابوالفرج اصفهانی و دیگران از مدائنی نقل شده است.ماخذ: جعفریان، رسول، منابع تاریخ اسلام.
منبع
...
wikifeqh: مداینی_علی_بن_محمد