ابوالاسود دوئلی

[ویکی فقه] از شخصیت های معروف دوران صدر اسلام که تا دوران اموی در قید حیات بوده است و از یاران با وفای علی بن ابی طالب ((علیه السّلام)) به شمار می رود، چهره ای معروف به نام ابوالاسود دوئلی است.
نام کامل او ظالم بن عمرو بن سفیان بن جندل بن یعمر بن حلس بن نفاثة بن عدی بن دیل است که در سال فتح مکه به دنیا آمده است. او در زمان حیات رسول الله (صلی الله علیه و آله وسلّم) به دنیا آمد؛ اما پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم را ندید، لذا وی جز صحابه به شمار نمی رود و در زمره تابعین است. نام و نسب ابوالاسود را به چند گونه آورده اند. این چندگونگی باعث شده است که بسیاری از محققان براساس منابع، فهرست گونه ای از نام های احتمالی او یا اجدادش به دست دهند. مشهورترین نام و نسب او ظالم بن عمرو بن سفیان است. بجز ظالم، او را عثمان و عمرو نیز نامیده اند که هیچ کدام قابل اعتماد به نظر نمی رسند. نام ظالم بن سارق نیز به احتمال بسیار، بر اثر خلط با نام دیگری به وجود آمده است. وی بیشتر معروف به کنیه خود ابوالاسود دوئلی است و کمتر از نام او در تواریخ استفاده شده است.
نسب
نسبت دؤلی او نیز به گونه ای شگفت آور از سوی گذشتگان چون هشام و ابن سلام و ابن سعد و نیز ابوالفرج اصفهانی و ابوالطیّب و سیرافی ، سپس منابع متعدد متأخر مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است. تنها بحثی که به زبان فارسی می توان یافت، از آن زریاب خویی است. ابوالاسود از تیرۀ بنی کنانۀ مُضَر بود که در بصره جزء «اهل العالیه» شناخته می شدند. رهط او به «دُئل» شناخته می شد و چون بجز دئل بنی کنانه، تیرۀ دُوَل در قبیلۀ حنیفه و دیل در بنی عبدالقیس نیز وجود داشته است، چنانکه اصمعی اشاره کرده است هرگونه تغییر در تلفظِ نسبت او، وی را به یکی از دو تیرۀ دیگر منسوب می کند و نیز چون در «دؤلی» تلفظ دو کسره (کسرۀ همزه و کسرۀ لام) بعد از حرف مضموم ثقیل است، همزه را به فتح خوانده اند با اینهمه در لهجۀ حجاز، این واژه را «دیلی» تلفظ کرده اند. بنودیل که در حجاز و حوالی شهر مکه مسکن داشتند، در مآخذ معمولاً به عنوان، رهط ابوالاسود شناخته می شوند، و در برخی حوادث تاریخ صدر اسلام و به زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) از آنان نام برده شده است.
پدر و مادر
نام مادر او طویله از قبیله بنی عبدالدار بن قصی بود. ابن حجر بی اشاره به مأخذی، احتمال داده است که پدر ابوالاسود در یکی از غزوات حضرت رسول (صلی الله علیه و آله وسلّم) به همراه مشرکان، کشته شده باشد؛ اما به احتمال بسیار در این باب خلطی پیش آمده است. در مورد وی که از قبیله بنی کنانه است، بیان شده که در زمان حیات رسول الله صلی الله علیه و آله وسلّم اسلام آورده است. او از جمله شخصیت هایی است که در حوادث سیاسی دوران خود حضوری جدی داشت و از طرفی در مسائل علمی نیز صاحب سخن بوده است. در دوران عمر بن خطاب ساکن بصره شد و در دوران امام علی (علیه السّلام) مدتی والی آن منطقه بود.
نسل ابوالاسود
...

[ویکی شیعه] اَبو الاَسْوَدِ دُؤَلی، شاعر و تابعی مشهور که بیشتر، از او به عنوان صحابی امام علی(ع) و پایه گذار علم نحو نام برده می شود. آگاهی ما از زندگی وی بسیار اندک و آمیخته با تناقضات تاریخی است. او پس از آغاز جنگ جمل و هنگامی که عایشه به سوی بصره روان شد، به همراهی فردی دیگر، از سوی عثمان بن حُنیف برای مذاکره نزد عایشه رفت.
همراهی ابوالاسود با امیرالمؤمنین علی(ع) و نیز شرکت او در جنگ جمل و چند قطعه شعری که در مدح یا مرثیه امام علی(ع) و امام حسین(ع) سروده، همه موجب آن شده است که وی را از شیفتگان علی(ع) بدانند.
بر اساس منابع تاریخی، وی واضع علم نحو است. همچنین نخستین فردی است که به اعراب گذاری قرآن اقدام کرد.