گواهی های تدریس علامه مجلسی

[ویکی فقه] در این مقاله گواهی هایی که توسط علامه مجلسی بعد از جلسه درس به شاگردانش عطا شده مورد بررسی قرار گرفته است. خوش بختانه تعداد قابل ملاحظه ای از این گواهی ها شناسایی گردیده و هم اکنون در دسترس می باشد که تعداد آ ن ها بالغ بر دویست گواهی می گردد. در این مقاله شانزده گواهی مورد بررسی و متن کامل آن درج شده است. در این گواهی ها نام شاگردان علامه مجلسی، نام کتاب های درسی، و تاریخ تشکیل، به دقّت ضبط گردیده و همین مساله در تاریخ تطور حدیث اهمیّت فوق العاده دارد. از این گواهی ها مشخص می گردد که علامه مجلسی اغلب عمر خود را به تدریس کتب حدیثی خصوصا «کتب اربعه» (کافی، تهذیب، استبصار و من لا یحضره الفقیه) سپری نموده و متجاور از پنچ دهه از عمرش مشغول این کار بوده است.
علّامه محمّدباقر بن محمّدتقی مجلسی در اصفهان در سال ۱۰۳۷ق در خانواده ای حدیث-شناس پای به جهان گشود و پس از ۷۴ سال تلاش و مجاهدات علمی- خصوصاً در عرصه حدیث پژوهی در سال ۱۱۱۱ق، رخت از سرای فانی به دار باقی کشید و در اصفهان در آرامگاه ابدیش قرار گرفت.تلاش های حدیثی علّامه مجلسی تاکنون از ابعاد مختلف مورد توجّه و کاوش محقّقان قرارگرفته است. در این نوشته، بر تلاش های علّامه در عرضه تدریس حدیث و تربیت محدثان نظری می شود، اساس این پژوهش بررسی دست نوشته های علّامه مجلسی است که سندی ماندگار از تلاش های او در این عرصه است. این دست نوشته ها گواهی های علمی است که علّامه برای شاگردان خویش، نگاشته است که در بین آن ها، زمان تدریس و متن درسی تدریس شده، به صورت دقیق ثبت و ضبط شده است.قبل از ورود به کندوکاو این گواهی ها، توضیحی درباره سنّت گواهی نویسی در تاریخ علوم اسلامی ضروری است.
گواهی های علمی
نحوه تکثیر کتاب های علمی، تدریس و مصون نگهداشتن آن ها از جعل و تحریف، یکی از مهمترین دغدغه های دانشمندان دینی بوده است. آن ها برای این منظور، از روشی استفاده نموده اند که در اصطلاح کتابشناسی به آن "بلاغ" یا "انها" گفته می شود. بلاغ دستخطی از استاد بود که در نسخه نوشته می شد و به وسیله آن گواهی، شرکت شاگرد در درس را تایید می گردید و ضمناً صحّت نسخه نیز تایید می گشت؛ بنابراین "بلاغ" هم گواهی تحصیلی بود و هم نشان صحّت نسخه به شمار می رفت.اساتید در هر نسخه علامت بلاغ های متعددی می نوشتند و در پایان نسخه یا پایان بخش-های کتاب در ضمن بلاغ ها برای شاگرد اجازه نقل حدیث و روایت را به نحو عموم یا درباره آن اثر یا آثاری خاص صادر می کرد که این اجازه گواهی علمی برای آن شاگرد در اعتبار روایت ها و استنادهایش به شمار می آمد.جلسه آن ها بدین طریق بود که شاگرد در جلسه درس استاد شرکت می کرد و استاد متن کتاب را برای آن ها تدریس می کرد و شاگردان علاوه بر فهم متن کتاب، نسخه ای از آن کتاب را در جلسه درس تصحیح می کردند. پس از پایان جلسه درس، استاد در حاشیه نسخه شاگرد - همانجا که درس آن روز، در آن جا به پایان می رسید- امضا می کرد. به همین دلیل در حواشی یک نسخه، به تعداد جلسات درسی که آن کتاب خوانده می شد، گواهی قرائت وجود دارد. در مواردی هم که گواهی قرائت در بخش هایی از نسخه وجود نداشته باشد، نشان آن است که آن قسمت را شاگرد در کلاس درس حضور نداشته است. در پایان نسخه نیز استاد به خط خود، اتمام درس و تصحیح نسخه را تایید می کرد و اگر شاگرد قسمت-هایی از کتاب را نخوانده بود، به آن بخش ها تصریح می کرد.امضاهای گواهی قرائت، گاهی در یک کلمه و گاهی در چند کلمه یا جمله تحریر می گردید. علایم و عبارت هایی که از این امضاها، تاکنون در نسخه ها مشاهده گریده عبارتند از:«بلغ»، «بلغ قبالاً»، «بلغ قرائةً»، «بلغ سماعاً»، «بلغ قبالاً ایّده اللّه تعالی»، «بلغ سماعاً ایده اللّه تعالی»، «بلغ منّی سماعاً ایّده اللّه تعالی»، «انهاه ایده اللّه تعالی».این امضاها در اصطلاح نسخه شناسی «بلاغ» و «انهاء» یا «گواهی قرائت» نامیده می شود.
← اعتبار گواهی قرائت
علّامه محمّدباقر بن محمّدتقی مجلسی (م ۱۰۱۱ق) که بیش از نیم قرن به تدریس متون حدیثی اشتغال داشت، برای شاگردان خود گواهی های علمی متعددی صادر کرد که تعداد قابل توجّهی از آن ها به دست ما رسیده است.در این نوشته، بیشتر به گواهی های علمی از نوع دوم ـ گواهی شرکت در درس یا همان گواهی های درسی ـ اشاره می شود تا گوشه هایی از تلاش های حدیثی علّامه آشکار گردد.
← اوّلین گواهی تدریس
...