[ویکی فقه] پس از گذشت حدود دو قرن از ظهور اسلام، این دین توانست بخش زیادی از جهان آن روز را با تعالیم خود نورافشانی کند. در این سرزمین ها تمدنی جوانه زد، رشد کرد، بالید و چند قرن، جهان را تحت سیطره خود قرار داد. پایه های این تمدن را علومی تشکیل می داد که حاصل مطالعه، تحقیق و تلاش های فراوان دانشمندان مسلمان بود.
پرتو اسلام، جان انسان را تغییر داد و بینش او را به جهان اصلاح کرد، به هر انسانی ارزش مستقلی داد. و او را به شناخت جهان، انسان و آفریدگار، جهان و انسان دعوت کرد. و همین عامل بود که مسلمین جرقه های علوم گذشتگان را به مشعل های فروزان و ماندگار تاریخ تبدیل کردند.
معیار علوم اسلامی
امّا معیار اسلامی بودن علم چیست؟ آیا هر علمی می تواند اسلامی باشد، یا این که اسلام بعضی علوم را مردود دانسته و آن را نفی کرده است؟ در هر صورت معیار و ملاک اسلامی بودن علوم چیست؟ممکن است موضوع، مسائل، غرض و انگیزه و منبع و مستند هر علم و حتی تشویق و ترغیب اسلام به تعلیم و فراگیری یک علم بتواند ملاک و معیاری برای اسلامی بودن آن باشد. به علاوه که گاهی فهم و درک و یادگیری و یاددادن بعضی از علوم و بلکه فهم متون و منابع اسلامی، نیازمند فراگیری علم دیگری است، این جنبه مقدمی بودن نیز ممکن است بتواند ملاک و معیار دیگری به شمار آید، بنابراین می توان علوم اسلامی را به چند دسته تقسیم کرد.
← دسته اول از علوم اسلامی
۱. در تمامی این علوم، منابع دین اسلام به عنوان یک معیار همیشه وجود دارد. یعنی حتی اگر منبع پژوهشی یک علم ، قرآن و حدیث نیز نباشد، یافته های آن علم با آموزه های قطعی قرآن و سنت سنجیده می شوند، و در صورت تنافی با دین، آن مطلب و حتی آن علم از ارزش خواهد افتاد و به همین جهت علومی مثل سحر و نجوم احکامی و... هیچ گاه اقبال عام نیافتند و مورد توجه دانشمندان قرار نگرفتند.۲. تقسیم بندی ذکر شده در نوشتار فوق بر اساس حصر عقلی نیست. و چنین نیست که یک علم فقط در یک گروه جا می گیرد و ممکن است یک علم از چند جهت متّصف به اسلامی بودن شود مثل ادبیات عرب یا طب، ما تلاش کردیم مهمترین عامل را معیار تقسیم بندی قرار دهیم.۳. علومی که به آنها اشاره شد، از جهت حکم تکلیفی ممکن است احکام مختلفی پیدا کنند و واجب، حرام، مباح و یا مستحب و یا مکروه به شمار آیند که این جهت خارج از بحث ما قرار می گیرد، البته هر علمی بر اساس نیاز جامعه اسلامی به آن، واجب کفایی خواهد بود.این نوشتار کوتاه، تلاشی است برای بازنویسی، تحلیل استاد شهید مطهری، در این زمینه که اصل نظریات ایشان در منبع ذیل می باشد: آشنایی با علوم اسلامی، انتشارات صدرا، ج ۱، (فلسفه ومنطق)، ص ۱۰ ـ ۱۵.
پرتو اسلام، جان انسان را تغییر داد و بینش او را به جهان اصلاح کرد، به هر انسانی ارزش مستقلی داد. و او را به شناخت جهان، انسان و آفریدگار، جهان و انسان دعوت کرد. و همین عامل بود که مسلمین جرقه های علوم گذشتگان را به مشعل های فروزان و ماندگار تاریخ تبدیل کردند.
معیار علوم اسلامی
امّا معیار اسلامی بودن علم چیست؟ آیا هر علمی می تواند اسلامی باشد، یا این که اسلام بعضی علوم را مردود دانسته و آن را نفی کرده است؟ در هر صورت معیار و ملاک اسلامی بودن علوم چیست؟ممکن است موضوع، مسائل، غرض و انگیزه و منبع و مستند هر علم و حتی تشویق و ترغیب اسلام به تعلیم و فراگیری یک علم بتواند ملاک و معیاری برای اسلامی بودن آن باشد. به علاوه که گاهی فهم و درک و یادگیری و یاددادن بعضی از علوم و بلکه فهم متون و منابع اسلامی، نیازمند فراگیری علم دیگری است، این جنبه مقدمی بودن نیز ممکن است بتواند ملاک و معیار دیگری به شمار آید، بنابراین می توان علوم اسلامی را به چند دسته تقسیم کرد.
← دسته اول از علوم اسلامی
۱. در تمامی این علوم، منابع دین اسلام به عنوان یک معیار همیشه وجود دارد. یعنی حتی اگر منبع پژوهشی یک علم ، قرآن و حدیث نیز نباشد، یافته های آن علم با آموزه های قطعی قرآن و سنت سنجیده می شوند، و در صورت تنافی با دین، آن مطلب و حتی آن علم از ارزش خواهد افتاد و به همین جهت علومی مثل سحر و نجوم احکامی و... هیچ گاه اقبال عام نیافتند و مورد توجه دانشمندان قرار نگرفتند.۲. تقسیم بندی ذکر شده در نوشتار فوق بر اساس حصر عقلی نیست. و چنین نیست که یک علم فقط در یک گروه جا می گیرد و ممکن است یک علم از چند جهت متّصف به اسلامی بودن شود مثل ادبیات عرب یا طب، ما تلاش کردیم مهمترین عامل را معیار تقسیم بندی قرار دهیم.۳. علومی که به آنها اشاره شد، از جهت حکم تکلیفی ممکن است احکام مختلفی پیدا کنند و واجب، حرام، مباح و یا مستحب و یا مکروه به شمار آیند که این جهت خارج از بحث ما قرار می گیرد، البته هر علمی بر اساس نیاز جامعه اسلامی به آن، واجب کفایی خواهد بود.این نوشتار کوتاه، تلاشی است برای بازنویسی، تحلیل استاد شهید مطهری، در این زمینه که اصل نظریات ایشان در منبع ذیل می باشد: آشنایی با علوم اسلامی، انتشارات صدرا، ج ۱، (فلسفه ومنطق)، ص ۱۰ ـ ۱۵.
wikifeqh: معرفت_اسلامی
[ویکی اهل البیت] شهید مطهری در آشنایی با علوم اسلامی علوم اسلامی را قابل تعریف به چهار گونه می داند:
wikiahlb: علوم_اسلامی