[ویکی فقه] مسجد نمونه اسلام عهده دار نقش های مهمّی در عرصه های عبادی، تربیتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و نظامی است. مطالعه این نقش ها، سیمای مسجد نمونه را برای ما روشن می کند. اکنون در چند فراز به بررسی این رسالت های مهمّ می پردازیم.
در فرهنگ دینی نام مسجد یادآور بندگی و کرنش در پیشگاه خداوند متعال است. مسجد یعنی جایگاه سجده؛ و سجده اوج عبادت و بندگی انسان برای خداست؛ که: «السّجود منتهی العبادة من بنی آدم». در حقیقت در آیین پاک محمّدی (صلّی الله علیه وآله وسلم) با آن که همه گستره خاک، مسجد است که: «جعلت لی الارض مسجدا....» ولی برترین و اصیل ترین محفل برای عبادت و تقرّب جستن به خداوند متعال مسجد است.
← آیات و روایات
پس از جنبه های عبادی مسجد، نوبت به بررسی ابعاد تربیتی آن می رسد. البتّه از نگاهی آنچه در بخش پیشین، تحت عنوان جنبه های عبادی مسجد مورد بحث قرار گرفت، نیز به گونه ای به ابعاد تربیتی مسجد ـ به معنای عامّ آن ـ باز می گردد؛ زیرا عبادت پرورش دهنده روح و روان آدمی و پاسخ گفتن به یک نیاز طبیعی و مهمّ اوست. کسی که نیازهای جسمی و روانی خود را به طور منطقی پاسخ گوید، شخصیّتی متعادل می یابد. برعکس، عدم پاسخ منطقی به نیازهای واقعی و فطری، شخصیّت انسان را دچار تباهی و یا دست کم، نقصان و کمبود می کند.عبادت و راز و نیاز با خداوند، نیاز واقعی و فطری هر انسان و مکمّل، بلکه مقوّم شخصیّت اوست. گر چه عبادت در هر مکانی این نیاز روحی را به طور نسبی تامین می کند؛ ولی این نیاز در مسجد و عبادتگاه بهتر و کاملتر تامین می شود. بر این پایه، انسان بنا به فطرت خویش معبد و مسجد را دوست می دارد و بدان عشق می ورزد. تاریخ نیز به درستی این سخن گواهی می دهد؛ پژوهش های تاریخی نشان می دهد که معبد با انسان همراه و همزاد بوده است.
← پناهگاه مؤمن
اکنون به بررسی نقش فرهنگی ـ آموزشی مسجد نمونه می پردازیم. می توان گفت: این نقش مسجد پس از جنبه های عبادی آن، سرآمد دیگر ابعاد است. در حقیقت بنای مسجد النبی که مسجد نمونه اسلام است، تنها تاسیس یک عبادتگاه نبود؛ که به شهادت مورّخان و محققّان و حتّی خاورشناسان، پی ریزی یک مدرسه بزرگ اسلامی بود. کشورهای اسلامی از آغاز اسلام تا چند قرن پس از آن، با پدیده ای به نام مدرسه روبرو نبودند. تاریخ تاسیس مدارس هر وقت که باشد، محقّقان و مورّخان پذیرفته اند که پیش از پیدایش مدرسه، مسجد یگانه مرکز مهم آموزشی ـ فرهنگی در کشورهای اسلامی بوده است. هر چند برخی محقّقان از جایگاههای آموزشی دیگری مانند مکتبهای خانگی و دارالقرّاء نیز یاد کرده اند. شاید خوانندگان عزیز تعجّب کنند روزگاری این مساله در میان فقیهان مطرح بوده که آیا تاسیس مدرسه جایز است یا نه؟ گرچه طرح این مساله در فضای کنونی برای ما شگفت انگیز می نماید؛ ولی این مساله در زمان خود که مسجد یگانه پایگاه آموزشی بوده و به ناگاه سخن از ایجاد مدارس به میان آمده، دست کم مساله ای قابل طرح بوده است. البتّه فقیهان اعمّ از شیعه و سنی هیچ گاه منعی در احداث مدارس ندیده اند؛ آنان همواره گسترش مدارس را مورد تایید قرار داده اند؛ بلکه برخی از آنان به بنای مدارس مهمّی دست زده اند. غرض از طرح این نکته، تنها تاکید بر این است که روزگاری مسجد، یگانه پایگاه مهمّ آموزشی در کشورهای اسلامی بوده است. نقطه آغازین این حرکت نیز ـ همان گونه که گذشت ـ بنای مسجد النّبی بوده است.
در فرهنگ دینی نام مسجد یادآور بندگی و کرنش در پیشگاه خداوند متعال است. مسجد یعنی جایگاه سجده؛ و سجده اوج عبادت و بندگی انسان برای خداست؛ که: «السّجود منتهی العبادة من بنی آدم». در حقیقت در آیین پاک محمّدی (صلّی الله علیه وآله وسلم) با آن که همه گستره خاک، مسجد است که: «جعلت لی الارض مسجدا....» ولی برترین و اصیل ترین محفل برای عبادت و تقرّب جستن به خداوند متعال مسجد است.
← آیات و روایات
پس از جنبه های عبادی مسجد، نوبت به بررسی ابعاد تربیتی آن می رسد. البتّه از نگاهی آنچه در بخش پیشین، تحت عنوان جنبه های عبادی مسجد مورد بحث قرار گرفت، نیز به گونه ای به ابعاد تربیتی مسجد ـ به معنای عامّ آن ـ باز می گردد؛ زیرا عبادت پرورش دهنده روح و روان آدمی و پاسخ گفتن به یک نیاز طبیعی و مهمّ اوست. کسی که نیازهای جسمی و روانی خود را به طور منطقی پاسخ گوید، شخصیّتی متعادل می یابد. برعکس، عدم پاسخ منطقی به نیازهای واقعی و فطری، شخصیّت انسان را دچار تباهی و یا دست کم، نقصان و کمبود می کند.عبادت و راز و نیاز با خداوند، نیاز واقعی و فطری هر انسان و مکمّل، بلکه مقوّم شخصیّت اوست. گر چه عبادت در هر مکانی این نیاز روحی را به طور نسبی تامین می کند؛ ولی این نیاز در مسجد و عبادتگاه بهتر و کاملتر تامین می شود. بر این پایه، انسان بنا به فطرت خویش معبد و مسجد را دوست می دارد و بدان عشق می ورزد. تاریخ نیز به درستی این سخن گواهی می دهد؛ پژوهش های تاریخی نشان می دهد که معبد با انسان همراه و همزاد بوده است.
← پناهگاه مؤمن
اکنون به بررسی نقش فرهنگی ـ آموزشی مسجد نمونه می پردازیم. می توان گفت: این نقش مسجد پس از جنبه های عبادی آن، سرآمد دیگر ابعاد است. در حقیقت بنای مسجد النبی که مسجد نمونه اسلام است، تنها تاسیس یک عبادتگاه نبود؛ که به شهادت مورّخان و محققّان و حتّی خاورشناسان، پی ریزی یک مدرسه بزرگ اسلامی بود. کشورهای اسلامی از آغاز اسلام تا چند قرن پس از آن، با پدیده ای به نام مدرسه روبرو نبودند. تاریخ تاسیس مدارس هر وقت که باشد، محقّقان و مورّخان پذیرفته اند که پیش از پیدایش مدرسه، مسجد یگانه مرکز مهم آموزشی ـ فرهنگی در کشورهای اسلامی بوده است. هر چند برخی محقّقان از جایگاههای آموزشی دیگری مانند مکتبهای خانگی و دارالقرّاء نیز یاد کرده اند. شاید خوانندگان عزیز تعجّب کنند روزگاری این مساله در میان فقیهان مطرح بوده که آیا تاسیس مدرسه جایز است یا نه؟ گرچه طرح این مساله در فضای کنونی برای ما شگفت انگیز می نماید؛ ولی این مساله در زمان خود که مسجد یگانه پایگاه آموزشی بوده و به ناگاه سخن از ایجاد مدارس به میان آمده، دست کم مساله ای قابل طرح بوده است. البتّه فقیهان اعمّ از شیعه و سنی هیچ گاه منعی در احداث مدارس ندیده اند؛ آنان همواره گسترش مدارس را مورد تایید قرار داده اند؛ بلکه برخی از آنان به بنای مدارس مهمّی دست زده اند. غرض از طرح این نکته، تنها تاکید بر این است که روزگاری مسجد، یگانه پایگاه مهمّ آموزشی در کشورهای اسلامی بوده است. نقطه آغازین این حرکت نیز ـ همان گونه که گذشت ـ بنای مسجد النّبی بوده است.
wikifeqh: ویژگی_های_مسجد_نمونه