مزاح پیامبر

[ویکی فقه] مزاح به معنی شوخی و در مقابل جدی است. رسول اکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) ضمن سفارش کردن یاران خویش به شوخ طبعی و مزاح، خود نیز با آنان شوخی می کرد.
مزاح به معنی شوخی و در مقابل جدی است. این لغت در معاجم لغت کمتر به کار رفته و توضیح داده شده است و بیشتر لغویون لغت "دعب" را که هم معنی "مزح" است تبیین و تشریح نموده اند. کلمه مزاح یا مشتقات آن در قرآن به کار نرفته اند. حتی کلمه "دعب" و مشتقات آن هم که مترادف مزاح می باشند نیز در قرآن کاربردی ندارد.در اصطلاح هم مزاح همان شوخی و خوش طبعی به حساب می آید، البته با شرایط خاص خود که حدودی دارد و چنانچه از حدود خود خارج شود نه تنها کسالت را برطرف نمی کند؛ بلکه موجب پدید آمدن برخی از مشکلات نیز خواهد شد.
ارتباط مزاح و حسن خلق
به جرات می توان گفت که مزاح یکی از مصادیق بارز حسن خلق است همچنانکه در تعریف حسن خلق گفته اند: «حسن خلق، عبارت است از خوش رویی، خوش رفتاری، حُسن معاشرت و برخورد پسندیده با دیگران».بنابراین باید گفت از موضوع های مرتبط با حسن خلق، موضوع مزاح است. البته شوخی به اندازه ای که موجب زدودن اندوه از دل مومن و شاد کردن او باشد و به گناه، زیاده روی، جسارت و سخنان زشت نیانجامد، پسندیده است. سخنان پیشوایان دین در این باره مبیّن همین امر است. پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله وسلّم) فرمودند: «اِنّی لَاَ مْزَحُ وَ لا اَقُولُ اِلاّ حَقّاً؛ من شوخی می کنم؛ ولی جز سخن حق نمی گویم». همچنین از ایشان نقل شده که فرمودند: «خداوند، انسان شوخ طبعی را که در شوخی خود راستگو باشد، مؤاخذه نمی کند». به مقتضای آداب و تعالیم جامع اسلام و سنت گرامی پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) مزاح و شوخی تا زمانی که با گناه دیگری مانند تحقیر، تمسخر، افترا و... همراه نباشد، بلکه صرفاً جهت مسرور نمودن برادر دینی باشد کاری است پسندیده و مطلوب.در روایت دیگری آمده که: «کان رسول الله (صلی الله علیه و آله) یداعب الرجل یرید ان یسره » پیامبر (صلی الله علیه و آله) با انسان به قصد آن که شادمانش سازد شوخی می کرد.نکته قابل دقت این است که پیامبر (صلی الله علیه و آله) خود مزاح را آغاز می کرد و برآن بود تا بدین وسیله سرور و نشاط را در یارانش زنده نگه دارد.
رفتار پیامبر در کلام ائمه
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) ضمن سفارش کردن یاران خویش به شوخ طبعی و مزاح، خود نیز با آنان شوخی می کرد؛ امیرالمؤمنین (علیه السّلام) در این باره می فرماید:(کان رسول الله (صلی الله علیه و آله وسلّم) لَیسُرُّ الرَُّجلَ مِنْ اَصْحابِهِ اِذا رَاهُ مَغْمُوماً بالمُداعِبَةِ و کانَ یقُولُ اِنَّ اللّهَ یبْغِضُ الْمُغَبَّسَ فی وَجْهِ اخیهِ؛پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله وسلّم) هرگاه مردی از اصحابش را غمگین می یافت او را با شوخی خرسند می ساخت و می فرمود: خداوند دشمن دارد کسی را که در روی برادرش چهره درهم کشد). در سیره آن حضرت هم آمده که رسول گرامی با وجود آن هیبت و متانت و عظمت الهی که در وجود او تجلی داشت، همواره لبخندی بر لب داشت و گاهی با اصحاب خود شوخی نموده و با آن ها به گفت و شنود می پرداخت. امام صادق (علیه السّلام) در قسمتی از پاسخ به سوال یکی از یارانش که پرسیده بود (آیا رسول خدا با کسی مزاح می کرد) فرمود: «از رافت و مهر آن حضرت این بود که با اصحاب خود مزاح می کرد تا عظمت و بزرگیش دل آنان را نگیرد و بتوانند به او نگاه کنند و حوائج خود را بر زبان آورند» و سپس فرمود: «رسول اکرم زمانی که یکی از اصحاب را غصه دار می دید با مزاح و شوخی کردن او را مسرور می نمود و می فرمود: «خداوند کسی را که به ترش رویی با برادرانش روبرو شود دشمن دارد». رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) با یاران خود در فضایی مملو از وقار و متانت بودند و هرگز اجازه نمی دادند تا حقایق و مسائل مهم و جدی با شوخی و مزاح مورد اهانت قرار گیرد و می فرمودند: «تفریح کنید و سرگرمی داشته باشید زیرا دوست ندارم که در دین شما خشونتی دیده شود».
ویژگی ها و حدود شوخی
...