مختار ثقفی

[ویکی اهل البیت] مختار بن ابی عبید مکنی به ابواسحاق در سال اول هجری به دنیا آمد. پدرش ابو عبید از مردان صالح قبیله ثقیف بود که در واقعه قس ناظف در جنگ با ایرانیان به شهادت رسید و مادرش دومه دختر وهب بن عمر بن معتب که ابوعبید به واسطه خوابی که دید و در خواب به او گفته شد که با دومه ازدواج کند او را به همسری خویش برگزید.
گفته شده مختار خود در واقعه قس ناظف در حالی که سیزده سال بیشتر نداشت حاظر بود و قصد داشت در قتال شرکت کند که عمویش سعد بن مسعود مانع او شد. بی باکی، شجاعت، بلند همتی، زیرکی و حاضر جوابی اوصافی بود که مختار از همان ابتدا با آنها بالید. از اصبغ بن نباته نقل شده است که مختار را دیدم که بر زانوی امیر المومنین نشسته بود و آن حضرت دست بر سرش می کشید و می گفت : ای کَیِس ای کَیِس و به همین خاطر کیسان نامیده شد. که فرقه کیسانیه به او منتسب است
زمانی که مسلم بن عقیل به کوفه آمد تا برای حضرت ابا عبدالله علیه السلام بیعت بگیرد، او اولین نفری بود که با مسلم پیمان بست، سپس خانه اش را در اختیار مسلم قرار داد تا در آن جا، مسلم از مردم بیعت بگیرد.
پس از ورود ابن زیاد به کوفه و فراری شدن مردم از دور مسلم، مختار به همراه عده ای دیگر از بزرگان کوفه به زندان افتادند و به هنگام واقعه کربلا در زندان بسر می برد.
طبق آنچه ابراهیم بن محمّد ثقفی در کتاب «الغارات» نوشته است : «عبیدالله میثم تمار را حبس نمود و با او مختار را به زندان افکند. میثم تمّار در زندان به مختار نوید می دهد که : تو به زودی آزاد می شوی و برای انتقام خون حسین قیام می کنی و همین کسی که قصد کشتن تو را دارد را می کشی.»
پس از جریان کربلا، شوهر خواهرش عبدالله بن عمر - فرزند خلیفه سوم که در میان مردم به عنوان صحابی رسول الله صلی الله علیه و آله و فقیه، مشهور بود - در نزد یزید برای او وساطت نمود و مختار به دستور یزید از زندان آزاد شد.
او پس از اطلاع یافتن از آمادگی مردم کوفه، در سال 64 هجری از مکه وارد کوفه شد. در این زمان قیام توابین با شکست روبرو شده بود.
مختار، در 14 ربیع الاول سال 66 در کوفه قیام کرد و عبدالله بن مطیع را که کارگزار عبدالله بن زبیر بود بیرون نمود. آغاز قیامشان با شعار «یا منصور امت » و «یا لثارات الحسین » بود.

[ویکی فقه] مختار ثقفی (دیدگاه فریقین). نظر اکثریت قریب به اتفاق علمای شیعه، بر این است که مختار، یک انسان وارسته، مخلص دارای ویژگی هایی همانند شجاعت، صداقت، ایمان، ایثار و عشق به اهل بیت (علیهم السّلام)، ولایت مدار و معتقد به امامت علی بن حسین (علیه السّلام) بوده است.طبق دیدگاه علماء قیام مختار با اذن امام سجاد (علیه السّلام) به وقوع پیوست و از این جهت یک قیام مشروع به حساب می آید که هدفی جز خونخواهی و کشتن قاتلان حضرت سیدالشهداء (علیه السّلام)، هدف دیگری همانند: ریاست، حکومت و دنیاخواهی نداشته است؛ به این جهت امام سجاد و امام باقر (علیهما السّلام) او را مورد تمجید و مستحق تجلیل قرار داده و از دشنام و نسبت دادن تهمت به او نهی کرده و خود از خداوند رحمت و رضوانش را برای او در خواست کرده اند.بنابر کلام علما و روایات مختار در قیامش هرگز مردم را به امامت محمد حنفیه دعوت نکرده و قائل به مهدویت او نشده است و خود محمد نیز معتقد به ولایت علی بن حسین بوده است. روایاتی را که برخی دلیل مذمت او می دانند، از نظر سند مورد اعتماد نیست و در مقابل، روایات مدح و ستایش او مورد قبول همگان است؛ ازاین رو، علمای شیعه مختار را نیکو عقیده و معتقد به ولایت می دانند.در این مقاله سعی و تلاش بر این است که درباره مختار به بحث و گفتگو بنشینیم و شخصیت او را از منظر شیعه و اهل سنت بررسی کنیم.به همین جهت در بخش نخست، سخنان علمای وهابی و سلفی ها را نقل کرده و دیدگاه آنان را مطرح می کنیم. در بخش دوم دیدگاه شیعیان را درباره شخصیت و بحث های مرتبط با ایشان پی خواهیم گرفت. البته در جامعه شیعه نیز از دیرباز درباره مختار بن ابی عبید ثقفی، دیدگاه های مختلفی وجود داشته است؛ اما جمهور علمای شیعه و پیروان اهل بیت به پیروی از آن بزرگواران و روایاتی که در ستایش او نقل شده، نسبت به مختار دیدگاه خوبی دارند و او را به خاطر انتقام گرفتن از قاتلان سیدالشهداء (علیه السّلام) ستایش می کنند.
قبل از شروع در مباحث فصل نخست، لازم است این شخصیت بارز اسلامی را که در طول تاریخ مظلوم بوده، و مورد بی مهری و کم لطفی واقع شده، از جهت نسب و خانواده معرفی نماییم:
← پدر
مختار در همان سالی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) از مکه به مدینه هجرت نمود، متولد شد؛ اما مورخان تصریح نکرده اند که در کدام ماه به دنیا آمده است.ابن نمای حلی می نویسد: وَکَانَ مَوْلِدُهُ فِی عَامِ الْهِجْرَةِ وَحَضَرَ مَعَ اَبِیهِ وَقْعَةَ قُسِّ النَّاطِفِ وَهُوَ ابْنُ ثَلَاثَ عَشْرَةَ سَنَةً وَکَانَ یَتَفَلَّتُ لِلْقِتَالِ فَیَمْنَعُهُ سَعْدُ بْنُ مَسْعُودٍ عَمُّهُ.
ابن نما حلی، جعفر بن محمد، ذوب النضار فی شرح الثار، ص۶۰-۶۱، تحقیق:فارس حسون کریم، ناشر:مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة، الطبعة الاولی ۱۴۱۶.
با توجه به شخصیت خانوادگی، مختار دارای ویژگی های همانند: ولایت مداری، تدین، شجاعت، سخاوت، ایثار و فداکاری، همت بلند، عقل و هوش، راستی و صداقت، درایت و توانائی در جنگ و مبارزه و . . . بود.ابن نمای حلی در مورد ویژگی های او می نویسد:فَنَشَاَ مِقْدَاماً شُجَاعاً لَا یَتَّقِی شَیْئاً وَتَعَاطَی مَعَالِیَ الْاُمُورِ وَکَانَ ذَا عَقْلٍ وَافِرٍ وَجَوَابٍ حَاضِرٍ وَخِلَالٍ مَاْثُورَةٍ وَنَفْسٍ بِالسَّخَاءِ مَوْفُورَةٍ وَفِطْرَةٍ تُدْرِکُ الْاَشْیَاءَ بِفَرَاسَتِهَا وَهِمَّةٍ تَعْلُو عَلَی الْفَرَاقِدِ بِنَفَاسَتِهَا وَحَدْسٍ مُصِیبٍ وَکَفٍّ فِی الْحُرُوبِ مُجِیبٍ وَمَارَسَ التَّجَارِبَ فَحَنَّکَتْهُ وَلَابَسَ الْخُطُوبَ فَهَذَّبَتْهُ.
ابن نما حلی، جعفر بن محمد، ذوب النضار فی شرح الثار، ص۶۱، تحقیق:فارس حسون کریم، ناشر:مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة، الطبعة الاولی ۱۴۱۶.
...

[ویکی فقه] مختار ثقفی (مرقد). مزار مختار ثقفی، در زاویه جنوب غربی حرم مسلم بن عقیل، متصل به دیوار مسجد کوفه قرار دارد. قبر وی، تا مدت ها نامشخص بود؛ تا اینکه شیخ عبدالحسین تهرانی به جست جوی آرامگاه مختار پرداخت و آن را بازسازی کرد.
مختار بن ابی عبید ثقفی، از شخصیت های مشهور و جنجالی شیعه در سده اول هجری است که پس از واقعه عاشورا، در کوفه قیام کرد و موفق شد از قاتلان امام حسین (علیه السّلام) انتقام بگیرد و بیشتر آنها را به سزای اعمال خود برساند.پدر مختار، ابوعبید بن مسعود، از قبیله ثقیف بود که در زمان حیات رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم)، اسلام آورد و از صحابه آن حضرت، به شمار می آید. او در زمان خلافت عمر بن خطاب، از سرداران و فرماندهان لشکر مسلمانان در جنگ های فتح ایران بود و در یکی از این جنگ ها، در حادثه «یوم الجسر» که بین حیره و قادسیه رخ داد، به شهادت رسید.
ابن اثیر، علی بن محمد، اسد الغابة، ج۵، ص۲۰۵.
مزار مختار ثقفی، امروزه در زاویه جنوب غربی حرم مسلم بن عقیل، متصل به دیوار مسجد کوفه قرار دارد. قبر وی، به مرور زمان، از بین رفت و محل آن نامشخص گردید؛ تا اینکه شیخ عبدالحسین تهرانی، معروف به شیخ العِراقَین، که از سوی حکومت قاجار به قصد بازسازی عتبات عالیات، به عراق آمده بود، در گوشه های مسجد کوفه به جست جوی آرامگاه مختار پرداخت تا آن را بازسازی کند. آنها در آغاز در محل دکه بزرگی که مقابل حرم هانی بن عروه در صحن مسلم بن عقیل و متصل به دیوار مسجد بود، به جست جو پرداختند و آن را حفر کردند. اما نشانه های حمامی را در آنجا یافتند و مشخص شد که اینجا، محل قبر مختار نیست. پس از آن، سیدرضا، فرزند سیدمحمدمهدی بحرالعلوم به او گفت که هرگاه پدرش، از گوشه شرقی کنار دیوار مسجد کوفه (محلی که امروزه به عنوان قبر مختار شناخته می شود) عبور می کرد، می گفت: «برای مختار سوره فاتحه بخوانیم».
عمارت قبر
شیخ العراقین دستور داد تا آن محل را کندند و سنگی آشکار شد که روی آن، نوشته شده بود: «این قبر مختار بن ابی عبید ثقفی است». بدین ترتیب، مشخص شد که آرامگاه مختار، آنجاست. تاریخ عمارت قبر مختار، سال ۱۲۸۵ ه. ق، بیان شده است.
براقی، سیدحسین، تاریخ کوفه، ص۱۱۳.
...

مختار ثقفی (۱ـ کوفه ۶۷ ق)
بخشی از تابلوی یک مجلس تعزیه، اثر وایدنباخ، 1277ق
(ابواسحاق مختار بن ابی عُبید بن مسعود ثقفی؛ ملقب به کیسان) رهبر قیام علیه مسببّین واقعۀ کربلا، مؤسس مذهب کیسانیه. از مردم طائف بود و در زمان خلافت عمر بن خَطّاب همراه پدر به مدینه رفت. پس از کشته شدن عثمان به جمع شیعیان علی (ع) پیوست و در دوران خلافت آن حضرت در عراق به سر می برد. زمانی که مسلم بن عقیل در ۵۹ ق به کوفه آمد، در منزل مختار اقامت گزید. ولی هنگامی که ابن زیاد مسلم را دستگیر و به شهادت رساند، او در کوفه نبود. چون وارد کوفه شد به دستور عبیدالله بن زیاد دستگیر شد و در تمام مدتی که حادثه کربلا رخ داد در زندان به سر می برد تا این که به وساطت عبدالله بن عمر از زندان آزاد و به طائف تبعید گردید و یک سال در آن جا سکونت کرد. در آن زمان عبدالله بن زُبیر حاکم مکه بود. پس از بازگشت مختار به مکّه، ابن زبیر او را دعوت به همکاری کرد. مختار با گرفتن تعهد مبنی بر این که وی در کارها او را شریک خود قرار دهد، با او هم پیمان شد. در جریان محاصرۀ مکه توسط سپاه اموی، مختار به شدت دفاع کرد. پس از پایان محاصره، مختار از سوی عبدالله بن زبیر به کوفه روانه شد تا مردم را به اطاعت وی فراخواند. در این زمان کوفه به دست طرفداران عبدالله بن زبیر افتاده بود. ورود مختار به کوفه همزمان با آمادگی توّابین برای خروج از شهر بود. پس از خروج توابین از شهر، قاتلین امام حسین (ع) که از ناحیۀ مختار به شدت هراس داشتند، حاکم زبیری کوفه را وادار کردند تا مختار را زندانی کند. مختار دوباره زندانی شد امّا پس از مدتی با وساطت عبدالله بن عمر نزد ابن زبیر آزاد گردید. مختار پنهانی مشغول آماده کردن مقدمات قیام خود بود. او شیعیان و بازماندگان توابین را دور خود جمع کرد و خویشتن را نایب و نمایندۀ محمد حنفیه، فرزند امام علی (ع)، معرّفی کرد و مردم را به جای عبدالله زبیر به امامت او دعوت نمود. وقتی جمعی از شیعیان از محمد حنفیه دربارۀ مختار پرسیدند وی پاسخ داد که خداوند به وسیلۀ هرکس از بندگان خود که می خواهد، انتقام ما را می گیرد. این گفته به مثابه تأیید مختار تلقی شد و در تقویت موضع مختار مؤثر افتاد. مختار توانست ابراهیم فرزند مالک اشتر را نیز به سوی خود جلب کند. وی جمع کثیری در حدود ۱۷هزار نفر را دور خود جمع کرد و به یاری آن ها بر والی زبیری کوفه، عبدالله بن مطیع، شورید و بر کوفه و سپس بر موصل تسلط یافت (۶۶ق). مختار مأموریت اصلی خود را که کشتن قاتلین امام حسین (ع) می نامید، آغاز کرد. تعداد کسانی را که به جرم شرکت در واقعۀ کربلا به دست مختار و یاران او کشته شدند ۳ هزار نفر تخمین زده اند. ازجملۀ این افراد می توان از عمر بن سعد، شمر بن ذی الجوشن، حَرمَله و خولی بن یزید نام برد که همگی در واقعۀ کربلا نقش اصلی برعهده داشتند. همچنین سپاهی را به فرماندهی ابراهیم بن مالک اشتر به جنگ ابن زیاد گسیل داشت و او را به قتل رسانید و سرش را نزد محمد حنفیه و امام سجاد (ع) فرستاد. سپس سپاهی را به سوی مدینه روانه کرد تا این شهر را از تسلط عبدالله بن زبیر خارج سازد اما شکست خورد. مختار نامه ای به محمد حنفیه نوشت و در آن هدف خود از تصرف بلاد را استقرار حاکمیت وی نام برد و از او خواست تا سپاهی را به سوی مدینه گسیل دارد، اما محمد حنفیه با تمجید از او و نیتّش، آن را نپذیرفت. مختار مدت ۱۶ ماه امارت کرد و سرانجام در حمله ای سنگین از طرف زبیریان به فرماندهی مصعب بن زبیر، برادر عبدالله بن زبیر، به کوفه، شکست خورد و در حالی که در قصر کوفه محاصره شده بود، با جمع کثیری از یاران خود به قتل رسید. مختار مردی زیرک و باهوش بود و ظاهراً دعوی پیش گویی داشت و اگر پیش گویی او مطابق با واقع نبود آن را به بَداء نسبت می داد. وی مذهب کیسانیه (مختاریه) را با محوریت اعتقاد به بداء و امامت محمد حنفیه به وجود آورد که بعدها گسترش قابل توجهی پیدا کرد و به گروه هایی منشعب شد (← کیسانیه). اقدام مختار در خونخواهی از سیدالشهدا (ع) موجب جلب عواطف شیعیان گردید به گونه ای که گاهی هاله ای از افسانه دور شخصیت او را گرفت. کتاب هایی نیز دربارۀ او نوشته شده است که قدیم ترین آن کتاب اخبار مختار تألیف ابواسحاق بن محمد ثقفی کوفی ( ـ ۲۸۳ ق) است.