محمد بن سنان

[ویکی فقه] نام محمّد بن سنان، در کتب حدیثی فراوان آمده است؛ ولی درباره توثیق یا تضعیف وی، بین علمای رجال، اختلاف وجود دارد. عدّه ای وی را بنا به اتّهاماتی چون غلوّ، وجاده ای بودن روایاتش، کذّاب مشهور شمرده شدن توسّط فضل بن شاذان و ... ، به شدّت تضعیف کرده اند و عدّه ای نیز وی را توثیق کرده اند و از اصحاب سرّ ائمه به حساب آورده اند.علمای متأخّر نیز با بررسی اقوال علمای رجال درباره وی، گاه قائل به توقّف شده اند و گاه به دلیل تضعیف نجاشی و شیخ طوسی، به تضعیف وی حکم داده اند و برخی هم با بررسی روایاتی که توسّط محمّد بن سنان نقل شده و همچنین بررسی اقوال علمای رجال، ضمن ردّ تضعیف محمّد بن سنان، وی را توثیق کرده اند. با بررسی های انجام گرفته در این تحقیق، ما هم آخرین رویکرد را برگزیده ایم.
در میان کتب رجالی شیعه، به راویانی برخورد می کنیم که درباره توصیف رجالی آنها، بین علمای رجال اختلافات فراوانی وجود دارد. از جمله این راویان، محمّد بن سنان است که علمای رجالی متقدّم ما، اخبار کاملاً متفاوت و حتّی متناقضی درباره وی داده اند. برخی وی را توثیق کرده اند و برخی دیگر وی را به شدّت تضعیف کرده اند.
نام های مختلف محمد بن سنان
از این راوی، با نام های محمّد بن سنان و ابن سنان ، در کتب حدیثی شیعه فراوان یاد شده و در کتب اربعه حدیثی، عنوان محمّد بن سنان در اسناد ۷۹۷ حدیث وجود دارد . از این رو، لازم است که توصیف رجالی وی مشخّص شود.
اشتراک اسمی محمد بن سنان بین دو نفر
شایان توجّه است که در کتب رجال، دو محمّد بن سنان وجود دارند که به خاطر اختلاف نسبت و جدّ، دو نفر به حساب آمده اند: یکی محمّد بن حسن بن سنان زاهری ـ که مورد بحث ماست ـ و دیگری محمّد بن سنان بن ظریف هاشمی که با توجّه به سخن شیخ طوسی و کشّی که گفته اند: ... ابن سنان و لیس بعبدالله ، احتمال دارد که برادر عبد الله بن سنان باشد که از اصحاب امام صادق(ع) بوده است.البتّه برخی آن دو اسم را یکی حساب کرده و گفته اند که ممکن است ظریف جدّ نزدیک و زاهر از اجداد دور او باشد. به هر حال، این اشتراک، به اعتبار روایت خللی وارد نمی کند؛ چرا که وقتی نام محمّد بن سنان می آید، به سوی محمّد بن سنان زاهری به خاطر مشهور بودنش، انصراف پیدا می کند و اختصار در شرح حال محمّد بن سنان هاشمی، نشانه ناشناخته بودن اوست بنا بر این، موضوع بحث ما، محمّد بن سنان زاهری خواهد بود که ابتدا به مطالبی درباره شخص وی اشاره می کنیم و بعد به طور مفصّل، به توصیف رجالی وی خواهیم پرداخت.
ویژگی های شخصی محمد بن سنان
...

[ویکی اهل البیت] کلمات علما در باب او مختلف است غایت اختلاف حتی از شخص واحد، شیخ مفید رحمة الله او را در (ارشاد) از خواص و ثقات حضرت امام کاظم علیه السلام و از اهل ورع و فقه و علم، از شیعه آن حضرت نوشته و در رساله دیگر خود، او را مطعون شمرده و شیخ الطائفه در (فهرست) و (رجال) او را ضعیف شمرده و در (کتاب غیبت) در ذکر ممد و حین از خواص ائمه اطهار علیهم السلام او را تعداد نموده چنانچه فرموده: و از ممدوحین حمران بن اعین است تا آن که فرموده و از جمله ایشان است بنا به روایتی که ابوطالب قمی نقل فرموده که گفت داخل شدم بر حضرت جواد علیه السلام در آخر عمرش شنیدم که فرمود: جزا دهد خداوند صفوان بن یحیی و محمد بن سنان و زکریا بن آدم و سعد بن سعد را از من جزای خیر، پس به تحقیق که وفا کردند از برای من.
و نیز شیخ فرموده: و اما محمد بن سنان پس به درستی که روایت شده از علی بن حسین بن داود که گفت شنیدم که حضرت امام جواد علیه السلام ذکر فرمود محمد بن سنان را به خیر و فرمود: «رَضِیَ اللّهُ عَنْهُ بِرِضائی عَنْهُ فَما خالَفَنی وَ ما خالَفَ اَبی قَطُّ».
و آیت الله علامه رحمه الله در (خلاصه) در او توقف فرموده و در (مختلف) فرموده: قَدْ بَیَّنّا رُجُحانَ الْعَمَلِ بِرَوایَةِ مُحَمَّدِ بْنِ سِنانٍ. و سید بن طاووس رحمه الله در (فلاح السائل) فرموده: شنیدم از کسی که ذکر می کرد طعن بر محمد بن سنان را و شاید او واقف نشده مگر بر طعن او و مطلع نگشته بر تزکیه و ثنایی که او از برای او است و همچنین احتمال هست در بیشتر از طعن ها پس ‍ ذکر فرموده مدائح او را و آن که معجزه حضرت جواد علیه السلام در او ظاهر شد چه آن که او نابینا بود و مسح کرد آن حضرت چشم او را به او رد شد چنان که در فصل معجزات حضرت جواد علیه السلام خبرش مذکور شد و هم روایتی نقل کرده که اِنَّهُ کانَ مُتَقَشِّفا مُتَعَبِّدا.
و بالجمله: در محمد بن سنان علما کلام را بسط داده اند، هر که طالب است رجوع نماید به (رجال کبیر) و (تعلیقه) و (رجال سید اجل علامه بحرالعلوم) و (خاتمه مستدرک) شیخ مرحوم؛ چه این مختصر را مقام آن نیست. گویند که بعضی از عارفین تفأل زد به کتاب الله مجید برای استعلام حال محمد بن سنان این آیه به نظرش آمد: «اِنَّما یَخْشَی اللّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ».
و نسب محمد بن سنان رضی الله عنه منتهی می شود به زاهر مولی عمرو بن الحمق که در کربلا شهید شد، به این نحو محمد بن الحسن بن سنان بن عبدالله بن زاهر و در ترجمه زاهر، به آن اشارات رفت در مجلد اول و در میان اولاد و احفاد محمد جمله ای از راویان احادیث می باشند از جمله ابوعیسی محمد بن احمد بن محمد بن سنان است که از مشایخ شیخ صدوق است.
حاج شیخ عباس قمی, منتهی الآمال، قسمت دوم، باب یازدهم: در تاریخ حضرت جواد علیه السلام