محتوای سوره انسان

[ویکی فقه] سوره انسان ، هفتاد و ششمین سوره از قرآن کریم است.
سوره انسان نود و ششمین یا نود و هشتمین سوره در ترتیب نزول است که پس از سوره الرحمن و پیش از سوره طلاق نازل شده است. این سوره دارای ۳۱ آیه و ۲۴۰ کلمه است و به نام های «هَل أتی»، « انسان » و « دهر » شهرت یافته که هر سه از آیه نخست این سوره برگرفته شده است:«هَل اَتی عَلَی الاِنسنِ حینٌ مِنَ الدَّهرِ لَم یَکُن شَیًا مَذکورا» و چون بیش تر آیات آن به بیان وصف ابرار اختصاص یافته به آن سوره « ابرار » نیز گفته اند. برخی « امشاج » را نیز از نام های این سوره دانسته اند که ظاهراً برگرفته از واژه «امشاج» در آیه دوم آن است. درباره پیوند این سوره با سوره پیشین گفته اند: خداوند، سوره قیامت را با آفرینش انسان از نطفه به پایان برده و این سوره را نیز با خلقت انسان آغاز کرده است. فواصل آیات این سوره به «الف» است. مدنی یا مکّی بودن این سوره با عنایت به شأن نزولی که برای آن گفته اند از اهمیتی فوق العاده برخوردار شده و بحث های گسترده ای را به خود اختصاص داده است. شیعه و بسیاری از اهل سنت با ارائه شواهدی، مدنی بودن همه سوره یا دست کم ۲۲ آیه ابتدای آن را ثابت کرده اند. برخی از اهل سنت نیز همه سوره را مکی دانسته اند.
شأن نزول
براساس روایات پرشماری که در منابع شیعه و سنی آمده این سوره در شأن اهل بیت (علیهم السلام) نازل شده است.علامه امینی در الغدیر ۳۴ نفر از دانشمندان اهل سنت، از جمله اسکافی ، ترمذی ، طبری ، ابن عبدربّه، ابن مردویه، ثعلبی، واحدی، زمخشری و خوارزمی را نام برده که این شأن نزول را گزارش کرده اند. علی (علیه السلام) نیز در چند مورد به آیات این سوره بر فضیلت خود احتجاج کرده است ، از همین رو سوره هل اتی همواره از فضایل اهل بیت (علیهم السلام) به شمار آمده است.در شأن نزول مشهور این سوره از ابن عباس آمده است: حسن و حسین (علیهماالسلام) بیمار شدند.پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) به همراه جمعی به عیادت آنان آمدند و به علی (علیه السلام) پیشنهاد کردند تا برای شفای فرزندان خود نذری بکند.علی (علیه السلام) و فاطمه (علیهاالسلام) و کنیزشان ( فضّه ) نذر کردند که اگر آن ها شفا یابند سه روز روزه بگیرند. حسنین (علیهماالسلام) از بیماری شفا یافتند.) و آنان روزه گرفتند در حالی که) چیزی در خانه آنان نبود.علی (علیه السلام) از شمعون خیبری سه صاع جو به قرض گرفت.فاطمه (علیهاالسلام) یک صاع آن را آرد کرد و ۵ قرص نان پخت.هنگام افطار سائلی بر در خانه آمد و گفت: سلام بر شما ای خاندان محمد (صلی الله علیه وآله وسلم)، بی توانی مسلمان هستم، غذایی به من دهید، خداوند به شما از غذاهای بهشتی عطا کند.آنان مسکین را بر خود مقدم داشتند و در آن شب جز آب ننوشیدند.روز دوم را همچنان روزه گرفتند و به هنگام افطار یتیمی بر در خانه آمد و غذای خود را به وی دادند.در سومین روز نیز به هنگام افطار اسیری بر در خانه آمد و آنان سهم غذای خود را به او بخشیدند.صبح هنگام علی (علیه السلام) دست حسنین (علیهماالسلام) را گرفته، به نزد پیامبر آورد.پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) آن ها را مشاهده کرد که از شدت گرسنگی می لرزیدند.فرمود:مشاهده چنین حالی در شما برای من بسیار دشوار است.سپس برخاست و به همراهی آنان وارد خانه فاطمه (علیهاالسلام) شد و دخترش را دید که در محراب ایستاده، در حالی که از شدت گرسنگی شکم او به پشت چسبیده و چشم هایش به گودی نشسته است پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) ناراحت شد.در همین هنگام جبرئیل فرود آمد و گفت:ای محمد این سوره را بگیر.خداوند با چنین خاندانی به تو تهنیت می گوید، آنگاه سوره هل اتی را بر او خواند. روشن است که این شأن نزول (نذر برای شفای حسنین (علیهماالسلام)) با مدنی بودن این سوره سازگار است؛ زیرا ولادت امام حسن و امام حسین (علیهماالسلام) در مدینه بوده است. براساس همین روایات، شیعه بر نزول همه این سوره یا حداقل بخش نخست آن (تا آیه ۲۲) در مدینه اتفاق دارد ، چنان که مشهور اهل سنت نیز آن را مدنی دانسته اند ؛ ولی برخی از آنان با مکی دانستن این سوره در صدد انکار شأن نزول فوق بر آمده اند. آلوسی با تردید در مکی بودن سوره می نویسد:احتمال نزول آیات درباره اهل بیت (علیهم السلام) وجود دارد و نقل این روایت به وسیله ابن جوزی و عدم انکار آن تأییدی بر این معناست.
← دلایل قائلین به مدنی بودن سوره
محتوای این سوره را می توان به دو بخش تقسیم کرد.
← بخش نخست
...