غزنویان

[ویکی فقه] غزنویان، در سالهای (۳۵۱ – ۵۸۲) هـ.ق حکومت کردند که یک دولت فارسی زبان، نظامی و اسلامی بود، دولت غزنوی خاستگاه نژادی و پایگاه علمی خاصی نداشت. سلاطین غزنوی مانند سامانیان و آل بویه، منسب نامه نویسان را بر آن داشتند تا گذشتۀ آنان را به پادشاهان پیش از اسلام ایرانیان پیوند دهند.
غزنویان ۲۳۰ سال به عنوان قدرتی قابل توجه در شرق افغانستان (غزنه) و شرق هند بودند."الپتکین" سپهسالار خراسان به عنوان یکی از مؤسسین دولت غزنوی که غلامی ترک نژاد، در دربار ساسانیان بود توانست غزنه را تصرف کند و با گرفتن منشور از منصور بن نوح سامانی موقعیت خود را در غزنه سامان دهد. بعد از الپتکین یکی از غلامان او به نام "بلکتکین" ۱۰ سال در غزنه قدرت را به دست گرفت و بعد از او "بوری تکین" ۲ سال در راس قدرت بود اما به علت بی لیاقتی خلع شد و جای او را "سبکتکین" گرفت، او نیز غلامی ترک نژاد بود که در زمان سلطنت منصور بن نوح سامانی در خدمت الپتکین بود، در واقع مؤسس واقعی دولت غزنویان سبکتکین بشمار می رود. بعد از سبکتکین پسرش "محمود" به جای او نشست، او نیز مانند پدر از سامانیان اطاعت می کرد، دوران سلطان محمود و سلطان مسعود که در منابع به عنوان دوره نخست غزنوی یاد می شود، اوج قدرت سیاسی و نظامی دولت غزنویان بود که اتفاقات مهمی در آن رخ داد که به اختصار به مهمترین آنها اشاره می کنیم.
فتوحات سلطان محمود
سلطان محمود در زمان سلطنتش غزوه های زیادی از جمله در بهاطیه، مولتان، شوکپال و...انجام داد.فتوحات او در هند دو دلیل عمده داشت:۱- مناطق واقع در شرق قلمرو آنان، از ثروتی چشمگیر برخوردار بود که می توانست انتظارات مادی سپاه غزنوی را تامین کند.۲- اهالی سرزمین شرقی قلمرو غزنویان غیر مسلمان بودند و نشر اسلام علاوه بر آنکه انگیزه مجاهدان دینی برای پیوستن به سپاه محمود بود حمله سلطان محمود را توجیه می کرد و در لشکر کشی به هند از همه مهمتر فتح سومنات بود.از دیگر لشکر کشی های محمود تصرف سیستان بود که آنجا را از چنگ امیر خلف صفاری بیرون آورد و وی هم چنان توانست ری را از مجد الدوله دیلمی بگیرد.
← سلطان محمود و خلافت عباسی
بعد از محمود پسرش سلطان مسعود قدرت را به دست گرفت او برای آرام کردن مناطقی که شورش کرده بودند به کرمان و تهران لشکر کشید و برای کسب شهرت، او نیز مانند پدر به هندوستان رفت و شهر بنارس را فتح کرد، اما در این میان گرفتار هجوم ترکمنان شد و در جنگ دندانقان از آنان شکست خورد و به هندوستان گریخت.
دوره دوم غزنوی
...

غَزنَویان
سلسله ای از پادشاهان ترک نژاد که در شرق ایران حکومت کردند (حک: ۳۶۶ـ۵۸۳ق). چون مرکز حکومتی این سلسله بیشتر شهر غزنه بود، به «غزنویان» معروف شدند. سلسلۀ نخست این دودمان که غزنویان «آل الپتکین» خوانده می شود، به دست الپتکین (حک: ۳۵۱ـ۳۵۲ق) تأسیس شد و پس از او به ترتیب اسحاق بن الپتکین (حک: ۳۵۲ـ۳۵۵ق)، بلکاتکین (حک: ۳۵۵ـ۳۶۴ق) و پیری تکین (حک: ۳۶۴ـ۳۶۷ق) به حکومت رسیدند، اما فرمانروایی غزنویان آل الپتکین زیر نفوذ سامانیان بود و استقلالی نداشت. تا این که سرانجام ناصرالدین سبکتکین ، داماد الپتکین ، پیری تکین را از سلطنت برکنار کرد و خود به امارت نشست (حک: ۳۶۶ـ۳۸۷ق) و سلسلۀ قدرتمندی را در شرق ایران، مشهور به غزنویان آل ناصر (یا آل سبکتکین)، بنیان نهاد. وی حوزۀ فرمانروایی خویش را گسترش داد و حکمروایی بزرگی را در نواحی مرزی هند ایجاد کرد. پس از وی ، پسرش اسماعیل غزنوی (حک: ۳۸۷ـ۳۸۹ق) به سلطنت رسید، اما کمی بعد به دست برادرش ، محمود، از سلطنت خلع شد. سلطان محمود غزنوی (حک: ۳۸۹ـ۴۲۱ق)، قدرتمندترین پادشاه این سلسله ، بر نواحی وسیعی حکم راند. قلمرو حکومت او پنجاب ، بخش هایی از سند، شمال بلوچستان ، افغانستان ، غور، سیستان ، خراسان و قسمت های مرکزی ایران، تخارستان و برخی مناطق مرزی سیحون را دربرمی گرفت . فتوحات او در هند غنایم زیادی نصیبش کرد. از سوی دیگر، با نبرد با آل بویه و دیگر قدرت های محلی و اطاعت از القادر بالله، خلیفۀ عباسی ، توانست پایگاه خلافت را مستحکم کند. پس از او، بیشتر دورۀ حکومت پادشاهان غزنوی ، در رقابت شاهزادگان بر سر کسب سلطنت و مقابله و درگیری با سلجوقیان و کشمکش و نفوذ در هندوستان گذشت و سرانجام با شکست آخرین پادشاه این سلسله ، خسرو ملک، از غوریان ، امپراتوری غزنویان منقرض شد (۵۸۳ق). پس از سلطان محمود پادشاهانی از این سلسله با نام های محمد غزنوی، مسعود اول، مودود غزنوی، مسعود دوم، علی بن مسعود غزنوی، عبدالرشید غزنوی، فرخزاد غزنوی، ابراهیم غزنوی، مسعود سوم، شیرزاد غزنوی، ارسلان شاه غزنوی، بهرام شاه غزنوی، خسروشاه غزنوی و خسروملک غزنوی حکومت کردند. از وجوه درخشان تمدن غزنوی شکوفایی ادب فارسی در این عصر است ؛ به طوری که چهار شاعر بزرگ سبک خراسانی یعنی فردوسی، عنصری، فرخی و منوچهری در دورۀ غزنویان درخشیدند. پادشاهان این سلسله غالباً برای ارضای خودخواهی خود و نیز جاودانگی نام خویش ، مشوّق شعرا بودند و مدیحه سرایی را رونق بخشیدند. تنها در دربار سلطان محمود، صدها شاعر حضور داشتند. تاریخ بیهقی و ترجمۀ کلیله و دمنه عربی از آثار ارزشمند این دوره است . از سوی دیگر، دربار غزنوی عنایت و اقبال چندانی به علم و فلسفه نداشت و از وجود مردان دانشمند بهره ای نبرد. غزنویان در امور کشورداری از سامانیان پیروی کردند و به کمک وزرای ایرانی خود، آیین مملکت داری ، اصول اداری ، سازمان نظامی و نیز بنیادهای اجتماعی ایران را پذیرفتند. از هنر معماری و کاشی سازی عهد غزنویان آثار چندانی بر جای نمانده است . بقایای متنوع و باستانی شهر بُست نشان دهندۀ شکوفایی هنر غزنوی است .