علی بن محمد بن علی خزاز

[ویکی فقه] خَزّاز، علی بن محمد بن علی رازی، کنیه اش ابوالقاسم، متکلم و محدّث و فقیه شیعی قرن چهارم بود.
خاندان وی در اصل اهل قم بودند و سپس به ری که در آن روزگار مرکزیت علمی بیشتری نسبت به قم یافته بود و ابن بابویه مشهور به شیخ صدوق (متوفی ۳۸۱) در آن جا سکنا داشت، مهاجرت کردند. بر همین اساس، ابن شهر آشوب از خزّاز به قمی یاد کرده است. از تاریخ ولادت و وفات و همچنین زندگانی او اطلاعاتی در دست نیست. نجاشی در عبارتی کوتاه در اشاره به مقام و جایگاه او، ضمن ثقه دانستن وی، او را فقیه و عالم برجسته (کان... وَجْهآ) معرفی کرده است. شیخ طوسی وی را متکلمی آشنا به فقه دانسته و گفته که وی ساکن ری بوده و همان جا نیز درگذشته است. نام پدر خزّاز در اکثر منابع، محمد ذکر شده اما شیخ طوسی نام پدر او را احمد نوشته که احتمالا تصحیف محمد است.
اساتید وی
خزّاز از شاگردان شیخ صدوق بوده و از وی با تعبیر شیخنا یاد کرده است. هرچند در شرح حال وی اشاره ای به سفرش به بغداد نشده، اما براساس آن که برخی از مشایخ روایی وی همچون ابوالمفضل محمد بن عبداللّه شیبانی ، احمد بن محمد بن عیاش جوهری و ابوالفرج معافی بن زکریا نهروانی از عالمان ساکن در بغداد بوده اند، می توان از سفر وی به آن جا سخن گفت. احتمالا خزّاز در هنگام سفر حج از بغداد دیدن کرده است. از خزّاز، کسانی چون محمد بن ابی الحسن بن عبدالصمد تمیمی خزاعی که لقب تمیمی وی به اشتباه در منابع به صورت قمی ذکر شده و ابوالبرکات علی بن حسین حسینی جوری/ خوری (؟) روایتِ حدیث کرده اند.
آثار علی بن محمدخزاز
در منابع، سه اثر را از تألیفات علی خزّاز رازی دانسته اند. الایضاح در اصول دین و دانش کلام و کتاب الأحکام الشرعیة در دانش فقه، که موجود نیستند. از اثر اخیر نسخه ای در اختیار ابن شهرآشوب بوده و چند نقل قول از آن آورده است. تنها اثر موجود او کفایة الاثر شامل نصوص وارده درباره ائمه است. براساس برخی مطالب این کتاب، خزّاز آن را پس از ۳۸۱ نگاشته است. به رغم آن که خزّاز در سبب نگارش کتاب خود، شبهات معتزله نسبت به امامیه در مسئله امامت را ذکر کرده، اما براساس آنچه در جایی دیگر از کتاب خود آورده می توان دریافت که هدف اصلی وی پاسخ دادن به ایرادهای زیدیه بوده که در روزگار خزّاز، متکلمان و عالمان برجسته ای از آن ها، همچون ابوطالب هارونی (متوفی ۴۲۴)، در ری ساکن بوده اند و این ایرادها در سنّت زیدیه بارها در خرده گیری بر امامیه تکرار شده است. در مواردی، ظاهرآ براساس نسخه ای از کتاب خزّاز، به اشتباه کفایة الاثر به شیخ صدوق و شیخ مفید نسبت داده شده است. کفایة الاثر مورد استناد و ارجاع عالمان و از منابع مجلسی در تألیف بحارالانوار بوده است. علامه حلّی در اجازه نامه خود به بنی زهره از این اثر یاد کرده است. محسن امین از نسخه ای نفیس و قدیمی از این کتاب که در ۵۸۴ کتابت شده و اجازه برخی از عالمان بر آن درج شده بوده، سخن گفته و آن را وصف کرده است.
محتوای کتاب کفایة الاثر
...