عقاید معتزله

[ویکی فقه] عقاید معتزله (ابهام زدایی). عقاید معتزله ممکن است اشاره به معانی ذیل باشد: • عقاید معتزله (اعجاز قرآن)• عقاید معتزله (امامت)• عقاید معتزله (امر به معروف و نهی از منکر)• عقاید معتزله (ایمان و کفر)• عقاید معتزله (بهشت و جهنم)• عقاید معتزله (تفویض)• عقاید معتزله (توحید)• عقاید معتزله (حدوث کلام الله)• عقاید معتزله (حسن و قبح)• عقاید معتزله (حوض کوثر)• عقاید معتزله (عدل)• عقاید معتزله (عذاب قبر)• عقاید معتزله (قضا و قدر)• عقاید معتزله (نبوت)• عقاید معتزله (نفی رؤیت)• عقاید معتزله (وعد و وعید)
...

[ویکی فقه] عقاید معتزله (اعجاز قرآن). یکی از مسائل در علوم قرآنی بحث از اعجاز قرآن کریم است. برای قرآن صورتهای مختلفی از اعجاز متصور است که در لفظ و معنی قرآن محقق شده است. آیاتی که بشر را از آوردن قرآن عاجز می داند، دلیلی محکم بر اعجاز الفاظ و معانی قرآن در تمام دوران است. با وجود اینکه معتزله با روش عقلی نسبت به معارف به بحث می پرداختند، در این زمینه نتوانستند توجیه منطقی ارائه دهند و این بحث شاهدی است بر اینکه عقلی که در معتزله ملاک امور واقع شده است عقل ظنی و وهمی است نه عقل قطعی. در این نوشتار به کلمات معتزله و رد آن عقاید در مورد اعجاز قرآن اشاره می شود.
معنای عجز ضد توانستن است و اینکه کسی بگوید فلانی را به عجز کشاندم یعنی او را ناتوان کردم و معجزة و معجزة به معنی ناتوانی و عدم قدرت است و معجزة لفظ مفرد از معجزات انبیاء (صلی الله علیه و آله وسلّم) است.
ابن منظور، لسان العرب، بیروت، دار صادر، بی تا، ۱۵ جلدی، ج۵، ص۳۶۹.
خداوند در قرآن کریم برای نشان دادن اعجاز قرآن، به صراحت انس و جن را از آوردن کلماتی همانند قرآن که به زبان عرب و قواعد و اسلوب آن است، عاجز می شمرد و این خود دلیلی بر اعجاز قرآن و صدق ادعای رسالت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) است. دعوت قرآن به تحدی (مبارز طلبی) و اعلام عجز همگان، خود اعجازی جاویدان از خداوند است که به مراتب مختلف بیان شده است. آنجا که می فرماید: بگو (ای پیامبر) اگر انس و جن متفق شوند تا کتابی مانند این قرآن بیاورند هرگز نتوانند اگر چه همه پشتیبان یکدیگر باشند. قل لئن اجتمعت الانس والجن علی ان یاتوا بمثل هذا القرءان لا یاتون بمثله ولو کان بعضهم لبعض ظهیرا
اسراء/سوره۱۷، آیه۸۸.
با صرف نظر از تحدی (مبارز طلبی) که خود اعجازی از قرآن کریم است به برخی صورتهای مختلف اعجاز در قرآن اشاره می کنیم که بشر از آوردن آنها نیز عاجز است:
حسینی الصدر، السید علی، العقاید الحقه، ص۲۵۲.
...

[ویکی فقه] عقاید معتزله (امامت). امامت و جانشینی در مکتب اسلام از نظر اعتقادی و تاریخی مورد توجه است. مذاهب اسلامی با پذیرش اصل امامت با اختلافاتی در تفسیر و مصادیق این اصل روبرو شدند. ملاحظه این اختلافات ما را به نظر صحیح و باطل مذاهب در مورد امامت هدایت می کند. در این مقاله امامت از منظر معتزله بیان و نقد می شود.
امامت و خلافت در مکتب شیعه بار معنایی متفاوت دارد. خلافت به جنبه ظاهری حکومت و ریاست امام (علیه السّلام) گفته می شود اما جنبه ولایت امام (علیه السّلام) در امور دینی و دنیایی به معنی امامت است.
علامه حلی، حسن بن یوسف، الالفین، ص۵۷.
مهمترین مساله سیاسی-اجتماعی در آئین اسلام مساله امامت است. شان اعتقاد امامت مورد انکار جامعه تسنن است درحالی که در تشیع، این مساله علاوه بر شئون مختلفی که دارد یکی از اصول اعتقادی محسوب می شود. این شان، نشان دهنده جایگاه امامت نزد شیعیان است. اختلافات بوجود آمده در این مساله به تناقضات مختلف کشیده شده است. تعیین امام و راههای شناخت او و نیز شرح وظایف امامت نزد اهل سنت با نوعی برداشت سلیقه ای در مجامع علمی مطرح می شده است. علت این اختلافات توجیه عملکرد ناصحیح فرصت طلبانی بوده است که این منصب الهی را غصب کرده بودند تا اینکه در افراطی ترین نظر معتقد شدند که امامت به حکم عقل باید از سوی مردم تعیین شود. این نظر از سوی مکتب معتزله ارائه شده است.
معروف الحسینی، هاشم، الشیعة بین الاشاعرة والمعتزلة، بی تا، ۱۹۵.
معتزله به عنوان یکی از مذاهب کلامی اهل سنت در مساله امامت، نظریات عموم اهل حدیث را پذیرفته اند و البته در مواردی هم با ایشان اختلاف دارند. به برخی از دیدگاه معتزله اشاره می کنیم.
← هدف از امامت
...

[ویکی فقه] عقاید معتزله (امر به معروف و نهی از منکر). یکی از مسائلی که معتزله برای آن به نظری خاص متمایل شده اند، مساله امر به معروف و نهی از منکر است. این مساله به جهت اینکه بار سیاسی و اجتماعی آن در جامعه تاثیر می گذارد، مورد توجه اندیشمندان کلام نیز واقع شده. با توجه به اهمیت این اصل عملی به بررسی آن در مکتب معتزله می پردازیم.
معروف و منکر دو مفهوم متقابلند
الافریقی المصری، محمد بن مکرم بن منظور، لسان العرب، بیروت، دار صادر، بی تا، ج۵، ص۲۳۲.
نقش هر فرد در تعیین سرنوشت جامعه و تعهدی که باید در پذیرش مسؤولیت های اجتماعی داشته باشد، ایجاب می کند که او ناظر و مراقب همه اموری باشد که پیرامون وی اتفاق می افتد. این نکته در اسلام به عنوان امر به معروف و نهی از منکر مطرح شده و از مهم ترین مبانی سیاسی اسلام به شمار می رود. قیام امام حسین (علیه السّلام) که سرچشمه مبارزات بر علیه ظلم می باشد، با این هدف صورت یافت و همچنین قیام زید بن علی بن الحسین (علیه السّلام) به انگیزه اصلاح امور سیاسی بود.
معروف الحسینی، هاشم، الشیعة بین الاشاعرة و المعتزلة، بی تا، ص۶۸.
اینکه معتزله امر به معروف و نهی از منکر را به عنوان اصلی از اصول خود مطرح کرده اند، بیانگر احساس مسئولیت سیاسی و اجتماعی آنهاست.
مبلغی آبادانی، عبدالله، تاریخ ادیان ومذاهب جهان، بی تا، ج۳، ص۲۱۶.
...

[ویکی فقه] عقاید معتزله (ایمان و کفر). از جمله مسائلی که سبب تمایز و افتراق فرق و مذاهب اسلامی می شود سنجش بین کفر و ایمان و اجرای ثواب و عقاب بر مومن و کافر است. تعریف ایمان با مبانی مختلف باعث بروز اختلاف در مفاهیم مختلفی مانند توبه، فسق، کفر، تعذیب، عفو و... می شود. یکی از مبانی معتزله با عنوان "منزلة بین المنزلتین" برای پاسخگوئی به این مفاهیم و ارتباط بین آنهاست.
تاریخ این مساله با شروع تفکر معتزلی همراه است. اولین مساله ای که موجب تمایز و نیز پیدایش تفکرات معتزلی شد همین مساله است. اختلاف ایشان با دیگر مذاهب کلامی مانند مرجئه و خوارج و اهل حدیث از این مساله آغاز می شود. واصل بن عطاء غزال که مؤسس مکتب معتزلی می باشد خود از جمله شاگردان حسن بصری بود. وی در محضر استادش که در مورد حکم مرتکب کبیره بحث می نمود اشکال نمود و نظر خود را مبنی بر اینکه مرتکب کبیره نه مؤمن است نه کافر، ابراز نمود و از درس استاد کناره گیری نمود.
شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، اوائل المقالات، ص۳۷، قم، انتشارات کنگره جهانی شیخ مفید، ۱۴۱۳ هجری قمری، یک جلدی.
اولین مساله ای که باعث تشکیل مکتب معتزلی شد همین نظریه بود. این نظر از اصول مکتب معتزلی شمره می شود بطوریکه شیخ مفید می گوید: هرکسی در این نظر با معتزله هم رای باشد از معتزله است.
شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، اوائل المقالات، ص۴۸، قم، انتشارات کنگره جهانی شیخ مفید، ۱۴۱۳ هجری قمری، یک جلدی.
برای اینکه به نظرات مذاهب کلامی در این مساله پاسخ دهیم باید ابتدا به تعریف ایشان از ایمان رجوع کرد و پاسخ را از این تعریف و نسبت آن با کفر کشف نمود. ایمان در مکاتب مختلف مانند مرجئه و خوارج و اهل حدیث بحث شده است. مرجئه، ایمان را صرفا اعتقاد قلبی می دانستند و معتقد بودند که اعمال و رفتار هیچ تاثیری بر ایمان نخواهد داشت. به همین دلیل مرجئه، مرتکبین گناه کبیره را مؤمن می دانستند.
مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۶۶، ص۱۳۰، بیروت - لبنان، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴ هجری قمری، ۱۱۰ جلدی.
...

[ویکی فقه] عقاید معتزله (بهشت و جهنم). یکی از آسیبهای عقل گرائی، تحلیل عناوین معرفتی با توهمات غیر علمی است. نتیجه این روش نادرست، انکار برخی معارف را به دنبال دارد. انکار وجود بهشت و جهنم از جمله مسائلی است که اکثر معتزله به سبب اتخاذ این روش به آن دچار شده اند.
تمام مسلمانان و حتی برخی از معتزله مانند بشر بن المعتمر و ابوحسین بصری بر این باورند که بهشت و جهنم دو مخلوقی می باشند که موجودیتشان ثابت است. دلیل ایشان آیات و روایات مختلفی است که از بهشت و جهنم به عنوان یک موجود حقیقی حکایت نموده است. بنابراین اعتقاد به موجودیت کنونی بهشت و جهنم، عقیده ای اتفاقی بین اکثر فرق مختلف اسلام است.
معروف الحسینی، هاشم، الشیعة بین الاشاعرة والمعتزلة، ص۲۰۹.
بزرگان مشهور از معتزله
معتزلی، ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱، ص۱۰۹.
امام رضا (علیه السّلام) اعتقاد به وجود کنونی بهشت و جهنم را به نبوت و امامت پیوند می زند و منکر این عقیده را منکر و تکذیب کننده نبوت و امامت معرفی می کند.
مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۴، ص۴.
...

[ویکی فقه] عقاید معتزله (تفویض). جبرگرائی اهل حدیث و اشاعره از سوئی و تفویض معتزله از سوی دیگر باعث اختلافی مهم در کلام می شود. در واقع بررسی رابطه انسان با فعل خویش و رابطه فعل خداوند با مخلوقات باعث بوجود آمدن چنین نزاعی شده است. از نظر مکتب وحی شکی نیست که این دو نظریه (جبر و تفویض) باطل است. در این مقاله نظریه معتزله (تفویض) بررسی می شود.
تفویض به عنوان نتیجه بحث عدل در مکتب معتزله مورد توجه بوده است. معتزله با پذیرش عدل الهی، جبرگرائی را ظلم دانسته و ساحت خداوند را از آن منزه می دانند اما با رد جبر به رابطه بین انسان و افعال اختیاری او پاسخی اشتباه دادند و از آن تعبیر به تفویض می کنند. تفویض به برقراری رابطه انسان و فعل او پرداخته اما این ارتباط را خارج از اراده و قدرت و مشیت الهی تصور و اثبات نموده است.
مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۵، ص۱۲۸، بیروت - لبنان، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴ هجری قمری.
عقاید معتزلی مثل نفی قدرت و اراده الهی در افعال انسان ها از نتایج انکار توحید افعالی اهل حدیث است. اهل حدیث معتقد است که هر فعلی (حتی افعال انسانها) مستقلا فعل خداوند است و از این رو به جبر در افعال انسان نیز معتقد می شوند.
حلی، حسن بن یوسف، نهج الحق و کشف الصدق، ص۱۲۱، قم، مؤسسه دار الهجرة، ۱۴۰۷ هجری قمری، یک جلدی.
همانطور که بیان شد افراط و تفریظ در این مساله به جبرگرائی و تضاد با توحید کشیده شده است. در مکتب اهل بیت(علیهم السّلام) با رد این دو نظریه، جواب صحیح داده شده است؛لاجبر و لا تفویض بل امر بین الامرین
مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۵، ص۱۲، بیروت - لبنان، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴ هجری قمری.
...

[ویکی فقه] عقاید معتزله (توحید). مهمترین مبحث کلام از مسائل مختلف را توحید خداوند تشکیل می دهد و این درحالی است که ضرورت ادیان بر این اصل اقامه شده است ولی با این حال عده ای در دامن امت اسلام به تبیین و تفسیر ناصحیحی از توحید پرداخته اند و با خدشه بر توحید مدعی ثبوت توحید هستند. توحید نزد معتزله از این قبیل است. در این مقاله به نقد و بررسی توحید نزد معتزله توجه شده است.
توحید دارای مباحث مختلفی است. از مباحث توحیدی چیزی که مورد تاکید معتزله قرار گرفته است، توحید صفاتی است و آن چه که مورد انکار ایشان واقع شده است توحید افعالی است. به همین صورت مبحث توحیدی معتزلیان را در دو عنوان توحید صفاتی و افعالی پی می گیریم.
← توحید صفاتی
۱. ↑ حلی، حسن بن یوسف، نهج الحق و کشف الصدق، قم، مؤسسه دار الهجرة، ۱۴۰۷ ه ق، ص۶۴.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله « عقائد معتزله و نقد آن (توحید)»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۴/۱۲/۲۴
...

[ویکی فقه] عقاید معتزله (حدوث کلام الله). مساله جنجالی حدوث و قدم کلام الله در دو مکتب اشاعره و معتزله از مباحث مهمی است که باید در ضمن آن به موضع گیری اهل بیت (علیهم السّلام) در قبال این مساله توجه شود. با وجود اینکه این مساله از مسائل علمی و کلامی است اما برخی از حکومتهای عباسی از این مساله بهره برداری سیاسی نمودند
بعد از تبیین صفات ذات و فعل به استدلال معتزله در مساله حدوث کلام الله می پردازیم. این مکتب به دو صورت، صفاتی را برای خداوند اثبات می کند. برخی صفات را به خودی خود و بدون در نظر گرفتن فعل الهی برای ذات خداوند می دانند که از آن به صفات ذات تعبیر می کنند مانند حیات و قدرت و علم ولی برخی صفات را به جهت فعل الهی برای او اثبات می کنند و از این رو به آنها، صفات فعل می گویند؛ مانند خالقیت و رازقیت . در نظر معتزله اگر علت توصیف ذات به صفات، ذات الهی باشد به این صفات، صفات ذاتی می گویند ولی اگر علت، فعل الهی باشد به این صفات، صفات فعلی گفته می شود. فرق این دو نوع صفت این است که صفات ذات، عین ذات هستند ولی صفات فعل زائد بر ذات هستند.
شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، تصحیح الاعتقاد، قم، انتشارات کنگره جهانی شیخ مفید، ۱۴۱۳هجری قمری، یک جلدی، ص۴۱.
معتزله صفات فعل و ذات را قدیم و ازلی نمی دانند. ایشان هیچ چیز حتی صفات ذاتی را موصوف به قدم نمی شمرند؛ زیرا معتقدند که قدم، وصف مخصوص ذات است و از سوئی صفات فعل مترتب بر فعل هستند و چون فعل حادث است این اوصاف نیز موصوف به حدوث می شوند نه قدم.
شهرستانی، عبدالکریم، الملل والنحل، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۰۴، ۲مجلد، جلد۱، ص۴۳-۴۴.
معتزله صفت تکلم در خداوند را حادث و از صفات فعل می دانند. در تقریر این صفت بیان می کنند که خلقت صوت و کلام توسط خداوند به معنی صفت تکلم است. در نتیجه کلام الهی و نیز قرآن، چیزی جز مجموعه ای از کلمات خلق شده توسط خداوند نیست.
شهرستانی، عبدالکریم، الملل والنحل، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۰۴، ۲مجلد، جلد۱، ص۴۵.
...

[ویکی فقه] عقاید معتزله (حسن و قبح). مقدمات عقلی و مبانی استدلال همانطور که در علوم تاثیرگذار است در خداشناسی نیز تاثیر بسزائی دارد. گمان اینکه عقل نظری از رسیدن و درک بسیاری از امور ناتوان است، نمی تواند مانع از تاثیرگذاری مبانی ضروری عقلی شود. انکار و یا ثبوت حسن و قبح عقلی از مهمترین مسائل کلامی است که ثمره مهمی در معنی عدل خداوند ایفاء می کند. با توجه به ثمرات این اصل عقلی به بررسی آن می پردازیم.
عقل به عنوان مهمترین درک کننده قوه بشر برای تشخیص می باشد. بهروری از عقل در مکتب معتزله به عنوان روش اصلی درک حقایق می باشد و یکی از ادراکات عقل شناخت حسن و قبح افعال است که عدلیه ( امامیه و معتزله) آن را پایه بسیاری از مباحث اعتقادی و معرفتی خویش قرار داده اند.
طوسی، خواجه نصیرالدین، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم، انتشارات شکوری، ۱۴۱۳ ه ق، الطبعه الثانیه، ص۳۲۷.
حسن و قبح به سه معنی به کار می رود:
مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم، منشورات فیروزآبادی، بی تا، الطبعه الثانیه،ج۲، ص۲۷۲.
اثبات حسن و قبح عقلی قبل از شرعی
مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم، منشورات فیروزآبادی، بی تا، الطبعه الثانیه، ص۱۷۸.
...

[ویکی فقه] عقاید معتزله (حوض کوثر). عقل گرائی افراطی و عدم توجه به معارفی که از طریق آیات و روایات به جامعه انسانی منتقل شده است باعث شده تا در پرتوی چنین نگرشی، معارف دینی به راحتی مورد انکار واقع شود. معتزله با ادعای عقل گرائی در زمینه معارف، به انکار پاره ای از معارف دست زده و با جامعه مسلمین در این اعتقادات مخالفت نموده اند. حوض کوثر یکی از معارفی است که توسط معتزله انکار شده است. این تکذیب از روش معتزله و فضای علمی گذشته بدست می آید.
معصومین (علیه السّلام) در تبیین مسائل قیامت و جایگاه اهل بیت (علیه السّلام) و مردم در عرصه محشر، معارف بسیاری را در اختیار جویندگان علم و حقیقت گذاشته اند. یکی از عناوینی که روشن کننده جایگاه ولایت و شیعه است، حوض کوثر می باشد. شیعه و سنی در کتب روائی خود به این مطلب پرداخته اند که به آن اشاره می کنیم:۱. شما در کنار حوض بر من وارد می شوید و من از شما در مورد ثقلین (قرآن و اهل بیت (علیه السّلام)) بازخواست می کنم.
ثقة الاسلام کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۶۵ هجری شمسی، ۸ جلدی، ج۱، ص۴۳۵.
با وجود اینکه مسلمین وجود حوض کوثر را به عنوان یکی از معارف دینی پذیرفته اند اما انکار وجود حوض کوثر به معتزله منسوب شده است. اسفراینی می گوید: معتزله معراج و شفاعت و وجود حوض کوثر را انکار نموده اند و بطور کلی منکر فضائل بیشتر رسول الله (صلی الله علیه و آله وسلّم) از انبیاء دیگر هستند.
الاسفراینی، طاهربن محمد، التبصیرفی الدین، بیروت، عالم الکتب، ۱۹۸۳، الطبعة الاولی، ص۶۶.
۱. ↑ ثقة الاسلام کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۶۵ هجری شمسی، ۸ جلدی، ج۱، ص۴۳۵.۲. ↑ ] ثقة الاسلام کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۶۵ هجری شمسی، ۸ جلدی، ج۶ ص۵۷۶.۳. ↑ القشیری النیسابوری، مسلم بن الحجاج ابو الحسین، صحیح مسلم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۵ مجلد، ج۲، ص۱۰۱۱.
...

[ویکی فقه] عقاید معتزله (عدل). انکار و یا ثبوت حسن و قبح عقلی از مهمترین مسائل عقلی است که ثمره مهمی در معنی عدل خداوند دارد.عدل الهی از اصول دینی عقاید مذهب حقه شیعه و نیز اصلی از اصول اعتقادی مکتب معتزله است. باید توجه داشت که مخالفین این نظر از عدل الهی، تفسیری غیر از معنی معتزلی نموده اند. با توضیح عدل در سه مکتب اهل حدیث و معتزله و تشیع به اشکالات در محدوده عقاید اهل حدیث و معتزلی اشاره می کنیم.
عدل یکی از صفات خداوند بشمار می رود که نزد امامیه و معتزله، از اصول دین معرفی شده است. دربارۀ دلیل اهمیت عدل و این که چرا یکی از اصول دین شمرده می شود نکاتی ذکر شده است از جمله اینکه عدل الهی منشا بسیاری از عقاید است
العلامه الحلی، حسن بن یوسف، الباب الحادی عشر، انتشارات صدر رضوانی، ۱۳۸۳، ص۶۵الی ص۸۲.
مفهوم عدل در ارتکازذهنی هرانسانی وجود دارد وبه همین دلیل عقل حکم به خوبی آن می کند که در مقابل ظلم و جور قرار دارد.
الافریقی المصری، محمد بن مکرم بن منظور، لسان العرب، بیروت، دار صادر، بی تا، ۱۵ جلدی ج۱۱، ص۴۳۰.
تقسیم بندی در بحث عدل الهی
شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، اوائل المقالات، قم، انتشارات کنگره جهانی شیخ مفید، ۱۴۱۳ هجری قمری، یک جلدی، ص۵۷.
...

[ویکی فقه] عقاید معتزله (عذاب قبر). علم کلام همانطور که یک علم درون دینی محسوب شده و موجب همگرائی برخی عقاید بوده، به همان نسبت نوعی ستیز با برخی علوم درون دینی مانند فقه و حدیث و اخلاق و بطور کلی معارف، به همراه داشته است. عقلی انگاشته شدن کلام و تعبدی بودن علوم دیگر، زمینه چنین تضادی را تشدید می کند. تحلیل صرف عقلی مسائل بدون در نظر گرفتن معارف وحیانی و شریعت می تواند یکی از آسیبهای بروز یافته در کلام و نیز فلسفه را هویدا کند.
برخی مکاتب مانند مکاتب معتزلی با تحلیل عقلی صرف به مسائل اعتقادی پرداخته اند. اگرچه تفکر و اندیشه در مکتب اسلام اهمیت ویژه ای دارد ولی همانطور که استفاده افراطی از اسناد روائی بدون بهره گیری از عقل آفت زاست، استفاده از عقل بدون توجه به شریعت و عناصر اعتقادی مکتب وحی نیز مضر است. آفت این روش، قیاس گرائی و توهم گرائی است. به هرحال اعتدال و برداشت اجتهادی به طریق صحیح مانع از افراط و تفریط در بکارگیری از عقل است. بررسی نفی عذاب قبر به عنوان یکی از عقائد مکتب معتزله موضوع بحث این نوشتار است.
دلایل اثبات عذاب قبر
روایات مربوط به فشار قبر و راههای خلاصی از آن تماما دلیل برای اثبات عذاب قبر است. یکی از ویژگی های عالم برزخ فشار قبر می باشد. فشار قبر نسبت به افراد متفاوت است؛ بعضی از افراد فشار قبر ندارند و آنها که فشار قبر دارند از نظر شدت و ضعف یکسان نیست و بستگی به اعمال آنها دارد. با توجه به این امور، انکار منکرین از معتزله بی جهت می شود.
عوامل عذاب قبر
اکنون به عواملی که موجب فشار و عذاب قبر می شود اشاره می کنیم:۱ـ سخن چینی و مراعات نکردن طهارت و نجاست و پرهیز نکردن از بول و بی مهری به همسر
شیخ حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت ع، ۱۴۰۹ هجری قمری، ۲۹ جلدی، ج۲۱، ص۳۴۵.
...

[ویکی فقه] عقاید معتزله (قضا و قدر). از اصول و مبانی معتزله به معارف و نظرات مختلفی مانند دیدگاه ایشان در مورد قضاء و قدر می رسیم. ایشان با توجه به اندیشه عقل گرائی زمینه بررسی عقلی قضاء و قدر را برای خویش بوجود آوردند، ولی تحلیل نادرست ایشان از قضاء و قدر به مقدمات و اصول عقلی ایشان سرایت می کند و در نتیجه بنیان فکری معتزله در بوته نقد قرار می گیرد. مساله قضاء و قدر از مسائلی است که برای معتزله یک آسیب و لغزشگاه اعتقادی محسوب می شود. به این دیدگاه معتزلی توجه می کنیم.
قضاء در لغت به معنی حکم و قدر به معنی قضاء معین شده می باشد.
الافریقی المصری، محمد بن مکرم بن منظور، لسان العرب، بیروت، دارصادر، بی تا، ج۵، ص۷۴.
نزد تشیع اهمیت این مساله از اعتقادی بودن آن کشف می شود. رابطه بین قضاء و قدر و اعتراف به توحید و خالقیت خداوند رابطه ای همسو است و نمی توان با اعتراف به یکی دیگری را انکار نمود. در حقیقت مساله قضاء و قدر یکی از شئون توحید را به تصویر می کشد و به همین دلیل یکی از ارکان شناخت توحید قضاء و قدر معرفی شده است، چنانکه در روایت از قول خداوند متعال آمده است که: هرکس به قضاء و بلاء من صبر ندارد و راضی نیست، پروردگار دیگری انتخاب کند.
کراجکی، ابوالفتح، کنز الفوائد، ج۱، ص۱۶۸.
برداشت و تفسیر ناصحیح از قضاء و قدر باعث شد تا عده ای با اعتقاد به قضاء و قدر به دام جبرگرائی بلغزند و در برابر ایشان عده ای به انکار جبر و قضاء و قدر بپردازند. گروه اول عموم اهل حدیث از جامعه اهل سنت بودند و گروه دوم معتزله بود. تفویض که یکی از اصول اعتقادی معتزله است، برای نفی جبرگرائی و رد توحید افعالی و بالتبع رد قضاء و قدر اهل حدیث در افکار معتزله مطرح شد.
ا لاسفراینی، طاهربن محمد، التبصیرفی الدین، بیروت، عالم الکتب، ۱۹۸۳م، الطبعة الاولی، ص۶۴.
...

[ویکی فقه] عقاید معتزله (نبوت). ضرورت بعثت انبیاء الهی در هدایت مردم ضرورت عقلی دیگری را به دنبال دارد که از آن به عصمت یاد می شود. در مباحث کلامی و اعتقادی این عنصر لازم برای پیامبران، مورد قبول مسلمین است و تشیع بالاترین حد اعتبار عصمت را برای همه انبیاء و ائمه (علیه السّلام) ثابت می کند، اما دیگر فرق مسلمین در آن اختلاف دارند که از جمله ایشان فرقه معتزله است. در این نوشتار کوتاه به عقیده معتزله در مورد نبوت و شئون آن می پردازیم. البته باید توجه داشت که این اعتقادات در مجامع علمی به معتزله منسوب است و در کتب معتزله متاخر، این عقاید به نوعی پالایش شده است.
ریشه لغوی نبوت و نبی از کلمه نبو به معنی ارتفاع و برتری داشتن است.
الافریقی المصری، محمد بن مکرم بن منظور، لسان العرب، بیروت، دار صادر، بی تا، ج۱۵، ص۳۰۱.
اعتقاد به نبوت خاصه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) و نبوت عامه انبیاء و پیامبران گذشته موضوعی است که به اتفاق، تمام فرق و مذاهب اسلامی به آن معتقدند و شاید بتوان اینگونه ادعی نمود که یکی از موضوعاتی که مذاهب اسلامی پیرامون آن کمترین اختلاف را داشته اند، اصل موضوع نبوت عامه و خاصه است. ولی با این حال در مسائل جانبی این اصل اختلافاتی بروز یافته است که به بیان آن مسائل از منظر معتزله می پردازیم. فرق مختلف معتزله نیز در مسائل جانبی این اصل با هم اختلاف داشته و در برخی مسائل اختلافاتشان کمتر است، به عنوان نمونه:۱. این مکتب مقام و موقعیت فرشتگان را برتر از پیامبران می دانند.
الاشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین، دارالاحیا التراث العربی، بی تا، ص۵۷.
اکثر معتزله معتقدند که نظم و تالیف قرآن معجزه است به این معنی که از دیگران محال است واقع شود و این معجزه برای اثبات رسالت رسول الله (صلی الله علیه و آله وسلّم) است.نظام معتقد است که اعجاز در قرآن مخصوص آیاتی است که از غیب خبر می دهند و اما قدرت بر تالیف و نظم قرآن به شرطی که خداوند مانع نشود، برای هر کسی ممکن است.
رجوع شود به مقاله عقائد و نقد معترله (اعجاز قرآن) .
...

[ویکی فقه] عقاید معتزله (نفی رؤیت). یکی از مهمترین مسائل کلامی در باب خداشناسی مساله روئیت و عدم روئیت خداوند است. این مساله علاوه براینکه در ادیان مختلف مورد بررسی و اختلاف است در مذاهب کلامی اسلامی نیز اختلافی در حد تضاد بین نظریات دیده می شود.
اشاعره و اهل حدیث به عنوان مدافعین روئیت خداوند به مخالفت با نظر معتزله که عدم امکان روئیت است، بپا خاسته اند. با توجه به مکتب وحی که مکتب عقل و برهان است از آیات قرآن و روایات معصومین (علیه السّلام) نیز در این بحث کمک می جوییم و نظر تشیع را در ضمن بیان می کنیم.
تاریخچه مساله
این مساله با توجه به عمومیت داشتن آن در بین مردم به یکی از حساسترین عقاید تبدیل شده است. ادیان ساختگی بشر معمولا معبودی قابل روئیت را می پرستیدند و ادیان الهی در این مساله با نفی روئیت به مخالفت جدی با اندیشه های ساختگی می پرداختند. حتی این خواسته توسط برخی از بنی اسرائیل
بقره/سوره۲، آیه۵۵.
متشابهات قرآن حجیتی در معنی ظاهری خویش ندارند؛ در نتیجه معنی ظاهری این آیات در تنافی با محکمات واقع می شود. در این صورت عدم تشخیص ظواهر از محکمات و تحلیل ناصحیح از متشابهات موجب سقوط در عقاید گمراه کننده می شود. حتی یکی از ملاکهای تشخیص متشابهات این است که معنی ظاهری آیه با عقاید مسلم و قطعی در تضاد باشد.
ادله مدعیان روئیت
...

[ویکی فقه] عقاید معتزله (وعد و وعید). از مسائل مرتبط با مبانی اصلی معتزله، مساله وعد وعید خداوند نسبت به بندگان است. این اصل با توجه به تعریف کافر، مشرک، مومن، فاسق، عذاب و عفو خداوند مطرح می شود. معتزله با تعاریف خود به این اصل تمسک ورزیده اند.
وعد به معنای نوید پاداش و وعید به معنای تهدید به عذاب است.
فیومی المقری، احمد بن محمد بن علی، المصباح المنیر، قاهره، دارلحدیث، الطبعه الاولی، ۱۴۲۱ ه – ۲۰۰۰م، ۱مجلد، ص۳۹۵.
دیدگاه مذاهب کلامی در این مساله بستگی به مبانی پذیرفته شده عقلی و اعتقادی ایشان دارد. اعتقاد به حسن و قبح عقلی و شناسائی مصادیق خوب و بد توسط عقل، مبانی معتزله برای پاسخ به این مساله را تشکیل می دهد. معتزله مدعی است که وعد و وعید الهی محقق می شود؛ زیرا تخلف و عدم تحقق وعده و وعید ظلم است. در نتیجه همانطور که تحقق وعده ها حتمی و ضروری است تحقق وعید نیز ضروری می نماید.
مطهری، مرتضی، درسهایی از عقاید، بی تا، ص۳۹.
در فرهنگ اعتقادی شیعه که برخاسته از قرآن و کلام معصومین (علیهم السّلام) است بطور صحیح از این مساله در دو بخش جواب داده شده است.۱. نوید (وعده) الهی برای مؤمنان استشیعه، تحقق نوید الهی را ضروری دانسته و امکان تخلف در این مورد را مخالف با عدل و حکمت خداوند دانسته با این حال فضل و رحمت خداوند را در تحقق وعده های الهی بی تاثیر نمی داند.
مطهری، مرتضی، درسهایی از عقاید، بی تا، ص۳۹.
...