شرایط تفسیر اجتهادی

[ویکی فقه] تفسیر اجتهادی، تفسیر قرآن و تبیین معارف قرآنی با روش های گوناگون و استفاده از عقل را می گویند.برای تفسیر اجتهادی شرایطی است تا مفسّر را از خطا در تفسیر باز دارد و قرآن را بدون دلیل تفسیر نکند. برخی مانند راغب اصفهانی، طبرسی، سیوطی و معرفت شرایطی را برای مفسر بیان کرده اند.
برخی مفسران اعتقاد و عمل را اصل همه شرایط می دانند که علم بدون عمل کامل نیست، چنان که خداوند در قرآن ایمان را با عمل صالح همراه دانسته است. راغب همه شرایط و علوم لازم برای مفسر را در سه نوع علم خلاصه کرده است: علوم لفظی، علوم عقلی و علوم موهبتی.
شرایط و علوم لازم
اما شرایط و علوم لازم عبارت اند از: علوم لغت (آشنایی با واژگان عربی)، نحو، صرف، اشتقاق، علوم بلاغی یعنی معانی، بیان و بدیع، قرائات، اصول دین (کلام)، فقه، اصول فقه، اسباب نزول و قصص که می توان برای دست یابی به آن از علم تاریخ کمک گرفت، ناسخ و منسوخ (که شامل عموم و خصوص، مجمل و مفصل و مانند آن نیز می شود) حدیث (و علوم مربوط به آن مانند علم رجال) و علم موهبتی و آن علمی است که خداوند تعالی به کسی می دهد که به علم خود عمل کند. البته نمی توان علوم لازم و مقدماتی را منحصر در این موارد دانست، زیرا قرآن به مطالب تورات و انجیل نیز اشاره دارد که مفسر باید به عهدین مراجعه کند؛ همچنین قرآن شامل مسائل تاریخی و جغرافیای قصص است که باید به علوم مربوط به آن ها مراجعه شود.
آداب
برخی افزون بر شرایط لازم، آدابی نیز برای مفسر بیان کرده اند که التزام به آن ها لازم است و در صورتی که مفسر فاقد آن ها باشد بهتر است در تفسیر سکوت کند. بیشتر این آداب آداب باطنی و معنوی مفسر و عبارت اند از این که مفسر کار خود را به خدا واگذارد، اهل زهد باشد، به گونه ای که به دنیا و هوای نفس تمایل نداشته باشد، عالم به ابواب سرّ مانند اخلاص و توکل باشد، بر دیدگاه های مفسران پیشین و کنونی احاطه داشته باشد و دارای قلب سالم، قدرت اندیشه و فهم پاکیزه باشد.
آشنایی با برهان
...