سیردریا

سیردَریا ( رود یخشاارته به معنی مروارید اصل/ Jaxartus ) یا سیحون یا گل زریون، بعد از آمودریا، دومین رود پرآب در آسیای میانه است که به دریاچه خوارزم ( آرال ) می ریزد. تاجیک ها به رود، دریا می گویند. این رود دو سرچشمه دارد، یکی کوه های تیان شان در قرقیزستان کنونی و دیگری شرق ازبکستان است. این رود در ۲۲۲۰ کیلومتر در غرب و شمال غربی سرچشمه دارد و پس از گذر از جنوب کشور کنونی قزاقستان به دریاچه خوارزم می رسد. این رود در گذر خود سرتاسر کشتزارهای پنبه را در آسیای مرکزی آبیاری می کند. سیردریا از کنار شهرهای خجند و قیزیل اوردا و خوقند می گذرد.
در منابع اروپای غربی، سیردریا با نام یونانی باستانی اش Jaxartes ) Ιαξάρτης؛ یَکسارتِس ) شناخته می شود، که برگرفته از واژهٔ زبان پهلوی «یَخشَرت» ( آنطور که یوزف مارکوارت، خاورشناس نامدار آلمانی، در «Die Chronologie der alttürkischen Inschriften» یاد کرده ) ، برگرفته از واژهٔ پارسی باستانی «یَخشَه اَرتَه»، به معنای «مروارید واقعی» است. [ ۱] در سده ( دهم هجری ) ابوالغازی بهادُرخان، مورخ و خان خیوه، دریاچه خوارزم را «سیر تِنیزی» ( دریای سرخ رنگ ) نامید. [ نیازمند منبع]
دریاچه خوارزم از سال ۱۹۶۰ به بعد رو به خشکی رفت و نود درصد آن خشک شده است. دلیل این خشکی بیشتر این بوده که شوروی سابق مسیر دو رودخانه سیحون و جیحون را به سمت بیابان ها تغییر می دهد تا آن اراضی را به زمین های کشاورزی تبدیل کند. از زمان هخامنشیان آسیای میانه را اورزمی یا خوارزمی می نامیدند که در پارسی نو به شکل خوارزم ( زمین خوار و پست و جلگه ای ) درآمد. نام این دریاچه در طول تاریخ دریاچه خوارزم یا دریاچه وخش بوده است ولی از زمانی که آسیای مرکزی به دست مغول ها و روس ها افتاد نام غیراصیل آرال جایگزین نام تاریخی خوارزم شد. دو رود تاریخی این سرزمین هم رود وخش و رود یخشاارته بود که از سده ۱۶ به بعد به نام های آمودریا و سیردریا جعل شد. [ ۲]
در میان شش حوضه رودخانه اصلی آسیا، یعنی براهماپوترا، سند، گنگ، مکونگ، آمودریا و سیردریا، سیردریا با حوضه آبریز ۴۰۲۷۶۰ کیلومتر مربع با متوسط جریان سالانه از ۳۹ کیلومتر مکعب کوچکترین حوضه است، اما با چالش هایی همچون بقیه حوضه های بزرگ تر روبه رو است. در جریان نیم قرن اخیر، ویژگی های رواناب سیردریا به طور قابل توجهی تغییر کرده است: سهم ذوب برف در آن یک پنجم کاهش یافته، در حالی که سهم رواناب یخچال های طبیعی افزایش یافته است. [ ۳]

سیردریا (تاجیکستان). سیردریا ( به لاتین: Sirdaryo ) یک منطقهٔ مسکونی در تاجیکستان است که در ولایت سغد واقع شده است. [ ۲] سیردریا ۲٬۸۰۰ نفر جمعیت دارد.

سیردریا (شهر). سیردریا ( به روسی: Сырдарья ) یک شهر در ازبکستان است که در ناحیه سیردریا در ولایت سیردریا واقع شده است. [ ۲] سیردریا ۳۰٬۴۵۰ نفر جمعیت دارد.