دیدگاه راغب اصفهانی در اعجاز قران

[ویکی فقه] دیدگاه راغب اصفهانی در اعجاز قرآن. موضوع این بحث در مورد بررسی و نقد قول راغب اصفهانی (ت. ۵۰۲ق.) در اعجاز قرآن است. نخست تاریخچه ای از اعجاز قرآن گزارش شده و سپس دیدگاه راغب اصفهانی در اعجاز قرآن بیان گردیده است. او اعجاز قرآن را نه در لفظ و نه در معنی، بلکه در نظم مخصوص آن می داند و لذا الفاظ و معانی قرآن را امری خارق العاده نمی داند. اعتقاد او در این خصوص مورد نقد و بررسی واقع شده؛ ضمن آنکه او از طرفی قول به صرفه» را نیز مردود ندانسته و به تبیین آن پرداخته است، در حالی که قول به صرفه، قابل دفاع نیست و در این مورد نیز، رای او مورد نقد واقع شده است.
گر چه آغاز گفتگو و بحث در مورد وجوه اعجاز قرآن به طور دقیق مشخص نیست، اما خود اعجاز، از نخستین مباحث قرآنی در بین دانشمندان مسلمان بوده است. البته قرآن کریم ، در مورد معجزه بودن خود از تعبیر اعجاز» استفاده ننموده و همواره از معجزات انبیاء با تعبیر آیه» (مرحوم طبرسی در ذیل آیه شریفه: واذا جاءتهم آیه قالوا لن نومن... می فرماید: مقصود از آیه، معجزه از نزد خدا است و نیز در آیه شریفه: فات بآیة ان کنت من الصادقین قال هذه ناقة... که مقصود از آیه معجزه است که در مورد درخواست قوم صالح است.) و بینه» (در آیه شریفه: قل انی علی بینه من ربی و کذبتم به... - بنابرنظر جبائی، آنچنان که طبرسی ذکر می کند، مقصود از بینه» معجزه است.) یاد نموده است. اصطلاح معجزه ( آیت الله خویی ، معجزه را چنین تعریف می نماید: ان یاتی المدعی لمنصب من المناصب الالهیه بما یخرق نوامیس الطبیعه و یعجز عنه غیره شاهدا علی صدق دعواه. یعنی کسی که مدعی مناصب الهی (پیامبری) است، کار خارق العاده ای را انجام بدهد که دیگران از انجام آن عاجز باشند، کاری که گواه بر صداقت او در ادعایش باشد.) در مورد قرآن ظاهرا در پایان قرن دوم؛ رواج یافته است.
نخستین مرحله از مباحث اعجاز قرآن
نخستین مرحله از مباحث اعجاز قرآن، در آثار مفسران و متکلمان یافت می شود که معتقدند قرآن نشانه و برهان رسالت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم می باشد. با بررسیهای تاریخی می توان بر آن شد که در نیمه قرن دوم؛ مبحث اعجاز قرآن مطرح گردیده است. در قرن سوم مباحث مربوط به اعجاز قرآن به صورت گسترده تر و استوارتر، در بین دانشمندان مسلمان مورد گفتگو و کنجکاوی قرار گرفته که سرانجام به تدوین کتابهایی در آن قرن منتهی شد. مانند: نظم القرآن» از ابوعثمان جاحظ (ت. ۲۵۵ق.) از ادبای معتزله که ظاهرا از نخستین تالیفهای ارزشمند در مورد اعجاز قرآن می باشد.در قرن چهارم، واسطی (ت. ۳۰۶ق.) و خطابی (ت. ۳۸۸ق.) و در قرن پنجم، رمانی (ت. ۴۰۳ق.) باقلانی (ت. ۴۰۳ق.)؛ شریف مرتضی (ت. ۴۳۶ق.)؛ شیخ طوسی (ت. ۴۶۰ق.) و جرجانی (ت. ۴۷۱ق.) آثار و تالیفهای ارزشمندی را در بحث اعجاز قرآن، از خود به جای گذاشتند. در قرون بعد تا به امروز نیز دانشمندان و مفسران عالیقدری در مورد اعجاز قرآن، تالیفاتی را به صورت مستقل ارائه نموده و یا در مجموعه آثار خود، بخش مستقلی را بدان اختصاص داده اند. که از جمله مهمترین آنها، دیدگاه ابوالقاسم حسین بن محمد، معروف به راغب اصفهانی (ت. ۵۰۲ق.) در مورد اعجاز قرآن است. او حدود نهصد سال پیش می زیسته و مهمترین اثر خود را در باره مفردات قرآن نگاشته است. از جمله آثار او کتاب تفسیری جامع التفاسیر» است که در فصل بیست و سوم مقدمه آن به بحث در مورد اعجاز قرآن پرداخته است. (قابل ذکر است که کتاب جامع التفاسیر» با تحقیق و پاورقی و شرح آیات و تخریج روایات توسط دکتر احمد حسن فرحات، در سال ۱۴۰۵ از طرف دارالدعوة کویت، منتشر شده است و اکنون نسخه ای از آن در کتابخانه فرهنگ و معارف دفتر تبلیغات قم موجود است که شامل ۲۳ فصل در مباحث مقدماتی تفسیر می باشد که فصل ۲۳ آن مربوط به بحث اعجاز هست و همچنین شامل تفسیر سوره حمد و بخشی از سوره بقره می باشد. ظاهرا نخستین نسخه آن که خطی می باشد، مربوط به نسخه ای است که در مکتبة المرکزیة لجامعة الامام محمد بن سعود الاسلامیه در ریاض موجود است که شامل مقدمات تفسیر و تفسیر سوره حمد و بخشی از سوره بقره می باشد که به نام النکات القرانیه» منتشر شده و آن نسخه بدون تاریخ می باشد. نسخه دیگر آن تحت عنوان مقدمه التفسیر» در مصر از تاریخ ۱۳۲۹ ه. ق. توسط المکتبة الازهریه، منتشر شده که به همراه کتاب، تنزیه القرآن عن المطاعن» تالیف قاضی عبدالجبار است و آن نسخه مطبوع بوده است. از کتاب مذکور نسخه دیگری که کاملتر باشد و شامل مطالب تفسیری سور دیگر نیز باشد، یافت نشده است)
دیدگاه راغب در اعجاز قرآن
راغب، اعجاز قرآن را در دو وجه می داند و در این باره می گوید:اعجاز قرآن بر دو وجه است: وجه اول آن به فصاحت قرآن مربوط می شود و وجه دوم مربوط به منصرف نمودن مردم از به مانندآوری آن می باشد. (یعنی قول به صرفه)»
← بیان وجه اول
...