[ویکی فقه] اَنْطاکی ، داوود بن عمر (د مکه ، ۱۰۰۷ یا ۱۰۰۸ق /۱۵۹۸ یا ۱۵۹۹م )، پزشک نامدار، ادیب ، فیلسوف و متکلم نابینای انطاکی ، مشهور به ضریر و بصیر است.
از سالزاد او اطلاعی در دست نیست و آنچه در برخی منابع متأخر در این باره آمده است ، بی اساس به نظر می رسد. مهم ترین مأخذ درباره احوال و آثار او مطالبی است که محمد بن احمد طالوی ارتقی دمشقی از خود انطاکی شنیده ، و در کتاب سانحات خود نقل کرده است . براساس این گزارش ، داوود بن عمر در انطاکیه (واقع در ترکیه کنونی ) زاده شد و از بدو تولد نابینا و تا ۷ سالگی فلج بود. با این همه ، در خردسالی قرآن و مقدمات زبان عربی را در زادگاه خود - دهکده حبیب نجار - فراگرفت ، تا آنکه فاضلی ایرانی به نام محمد شریف که استعداد انطاکی را به فراگیری علوم مشاهده کرد، نخست به درمان بیماری فلج او پرداخت و سپس منطق ، ریاضیات و علوم طبیعی و زبان یونانی را به او آموخت . داوود پس از درگذشت پدر ، به قصد مهاجرت به مصر به شهرهای ساحلی شام سفر کرد و در جبل عامل و دمشق به محضر دانشمندان رفت و سرانجام وارد مصر شد. طالوی که چند بار با انطاکی دیدار داشته ، تسلط و حضور ذهن و دانش او را در علوم حکمی و طبیعی و ریاضیات ستوده است . از عبارات او چنین برمی آید که این مطالب را پیش از درگذشت انطاکی نوشته است و مورخان دیگر همچون ابن عماد و محبی هم غالباً خلاصه یا تمامی روایت طالوی را نقل کرده ، و تنها نکات اندکی بدان افزوده اند؛ حتی خفاجی که در نوجوانی نزد انطاکی پزشکی و علوم دیگر می آموخته ، هیچ اشاره ای به سرگذشت او نکرده است . به گفته علی خان مدنی رقبای انطاکی که از برتری علمی وی بر دیگران رنج می بردند، او را به الحاد متهم ساختند و انطاکی از بیم جان به مکه گریخت و به خدمت حسن بن ابی نمی ، شریف مکه درآمد و اندکی بعد در آن جا درگذشت . محبی درباره تشیع و عقاید وی سخن گفته ، و آورده است که وی کمتر از یک سال پس از ورود به مکه بر اثر بیماری درگذشت . محبی افزوده که برخی برآنند که انطاکی مسموم شده است .
آثار
در منابع ، آثار متعددی به انطاکی نسبت داده شده که بسیاری از آن ها موجود است و شماری نیز به چاپ رسیده اند. برخی از مهم ترین آثار او این هاست :۱. تذکرة اولی الالباب و الجامع للعجب العجاب ، که مشهورترین و مهم ترین اثر انطاکی است . این کتاب مجموعه ای موجز در طب (کناش ) و مشتمل بر یک مقدمه ، ۴ باب و یک خاتمه است ، بدین شرح : مقدمه شامل طبقه بندی علوم و جایگاه پزشکی در آن ؛ باب اول در کلیات علم پزشکی و مقدمات آن ؛ باب دوم در قوانین کلی دارو های مفرد و مرکب ؛ باب سوم فرهنگ داروهای مفرد و مرکب به ترتیب حروف معجم ؛ باب چهارم درباره شناخت بیماری ها و روش درمان هر یک بر حسب حروف ابجد ؛ و خاتمه کتاب شامل نکته ها و غرائب و لطایف و عجایب . از بیان انطاکی برمی آید که وی نگارش این کتاب را به پایان رسانده بوده ، اما یک قرن پس از او حاجی خلیفه تصریح کرده که پس از مرگ انطاکی ، نسخه کاملی از این اثر به دست نیامده ؛ و در حقیقت نیز نسخ موجود این کتاب ، همانطور که حاجی خلیفه توصیف کرده ، تنها باب های اول تا سوم و بخش نخست باب چهارم را در بر دارند. اگر چه نمی توان تذکره انطاکی را خالی از اطلاعات جدید دانست ، اما مطالب خرافی بسیاری در آن وجود دارد که نشانگر افول پزشکی دوره اسلامی است . تذکره انطاکی بارها در مصر به چاپ رسیده ، و آخرین چاپ غیر محققانه آن نیز در ۱۹۹۱م به کوشش علی شیری در مصر انتشار یافته است .یکی از شاگردان انطاکی ذیلی بر تذکره نوشته که غالباً همراه با آن به چاپ رسیده است . همچنین کتاب دیگری از انطاکی موسوم به النزهة المبهجة فی تشحیذ الاذهان و تعدیل الامزجة در حاشیه تذکره و ذیل آن آمده است . ۲. الکحل النفیس لجلاء اعین الرئیس ، که شرحی است بر قصیده مشهور ابن سینا موسوم به قصیده عینیه . ۳. تزیین الاسواق بتفصیل اشواق العشاق ، این اثر تلخیص تفصیل العشاق بقاعی است و چند بار در مصر و بیروت (با عنوان تزیین الاسواق فی اخبار العشاق ) چاپ شده است .
از سالزاد او اطلاعی در دست نیست و آنچه در برخی منابع متأخر در این باره آمده است ، بی اساس به نظر می رسد. مهم ترین مأخذ درباره احوال و آثار او مطالبی است که محمد بن احمد طالوی ارتقی دمشقی از خود انطاکی شنیده ، و در کتاب سانحات خود نقل کرده است . براساس این گزارش ، داوود بن عمر در انطاکیه (واقع در ترکیه کنونی ) زاده شد و از بدو تولد نابینا و تا ۷ سالگی فلج بود. با این همه ، در خردسالی قرآن و مقدمات زبان عربی را در زادگاه خود - دهکده حبیب نجار - فراگرفت ، تا آنکه فاضلی ایرانی به نام محمد شریف که استعداد انطاکی را به فراگیری علوم مشاهده کرد، نخست به درمان بیماری فلج او پرداخت و سپس منطق ، ریاضیات و علوم طبیعی و زبان یونانی را به او آموخت . داوود پس از درگذشت پدر ، به قصد مهاجرت به مصر به شهرهای ساحلی شام سفر کرد و در جبل عامل و دمشق به محضر دانشمندان رفت و سرانجام وارد مصر شد. طالوی که چند بار با انطاکی دیدار داشته ، تسلط و حضور ذهن و دانش او را در علوم حکمی و طبیعی و ریاضیات ستوده است . از عبارات او چنین برمی آید که این مطالب را پیش از درگذشت انطاکی نوشته است و مورخان دیگر همچون ابن عماد و محبی هم غالباً خلاصه یا تمامی روایت طالوی را نقل کرده ، و تنها نکات اندکی بدان افزوده اند؛ حتی خفاجی که در نوجوانی نزد انطاکی پزشکی و علوم دیگر می آموخته ، هیچ اشاره ای به سرگذشت او نکرده است . به گفته علی خان مدنی رقبای انطاکی که از برتری علمی وی بر دیگران رنج می بردند، او را به الحاد متهم ساختند و انطاکی از بیم جان به مکه گریخت و به خدمت حسن بن ابی نمی ، شریف مکه درآمد و اندکی بعد در آن جا درگذشت . محبی درباره تشیع و عقاید وی سخن گفته ، و آورده است که وی کمتر از یک سال پس از ورود به مکه بر اثر بیماری درگذشت . محبی افزوده که برخی برآنند که انطاکی مسموم شده است .
آثار
در منابع ، آثار متعددی به انطاکی نسبت داده شده که بسیاری از آن ها موجود است و شماری نیز به چاپ رسیده اند. برخی از مهم ترین آثار او این هاست :۱. تذکرة اولی الالباب و الجامع للعجب العجاب ، که مشهورترین و مهم ترین اثر انطاکی است . این کتاب مجموعه ای موجز در طب (کناش ) و مشتمل بر یک مقدمه ، ۴ باب و یک خاتمه است ، بدین شرح : مقدمه شامل طبقه بندی علوم و جایگاه پزشکی در آن ؛ باب اول در کلیات علم پزشکی و مقدمات آن ؛ باب دوم در قوانین کلی دارو های مفرد و مرکب ؛ باب سوم فرهنگ داروهای مفرد و مرکب به ترتیب حروف معجم ؛ باب چهارم درباره شناخت بیماری ها و روش درمان هر یک بر حسب حروف ابجد ؛ و خاتمه کتاب شامل نکته ها و غرائب و لطایف و عجایب . از بیان انطاکی برمی آید که وی نگارش این کتاب را به پایان رسانده بوده ، اما یک قرن پس از او حاجی خلیفه تصریح کرده که پس از مرگ انطاکی ، نسخه کاملی از این اثر به دست نیامده ؛ و در حقیقت نیز نسخ موجود این کتاب ، همانطور که حاجی خلیفه توصیف کرده ، تنها باب های اول تا سوم و بخش نخست باب چهارم را در بر دارند. اگر چه نمی توان تذکره انطاکی را خالی از اطلاعات جدید دانست ، اما مطالب خرافی بسیاری در آن وجود دارد که نشانگر افول پزشکی دوره اسلامی است . تذکره انطاکی بارها در مصر به چاپ رسیده ، و آخرین چاپ غیر محققانه آن نیز در ۱۹۹۱م به کوشش علی شیری در مصر انتشار یافته است .یکی از شاگردان انطاکی ذیلی بر تذکره نوشته که غالباً همراه با آن به چاپ رسیده است . همچنین کتاب دیگری از انطاکی موسوم به النزهة المبهجة فی تشحیذ الاذهان و تعدیل الامزجة در حاشیه تذکره و ذیل آن آمده است . ۲. الکحل النفیس لجلاء اعین الرئیس ، که شرحی است بر قصیده مشهور ابن سینا موسوم به قصیده عینیه . ۳. تزیین الاسواق بتفصیل اشواق العشاق ، این اثر تلخیص تفصیل العشاق بقاعی است و چند بار در مصر و بیروت (با عنوان تزیین الاسواق فی اخبار العشاق ) چاپ شده است .
wikifeqh: داوود_بن_عمر_انطاکی