خوی

خوی ( تلفظ: خُیْ ) یکی از شهرهای استان آذربایجان غربی است که بر پایه سرشماری سال ۱۳۹۵ دومین شهر پرجمعیت استان پس از ارومیه قلمداد می شود. [ ۵] [ ۶] بیشینه مردم خوی به زبان ترکی آذربایجانی و بخشی از مردم نیز به زبان کردی کرمانجی سخن می گویند که بیشتر ساکن منطقه قطور می باشند. [ ۴] [ ۷] جمعیت شهر خوی بر پایه سرشماری سال ۱۳۹۵ برابر با ۱۹۸٬۸۴۵ نفر بود[ ۸] که با احتساب جمعیت حومه و شهرهای اقماری اطراف آن جمعیت خوی بالغ بر ۳۴۸٬۶۶۴ نفر می باشد[ ۸] و از سال ۱۳۸۹ شهرستان خوی به فرمانداری ویژه ارتقا یافته است. [ ۹]
این شهر به لحاظ تمدن و جایگاه مذهبی یکی از شهرهای شاخص کشور محسوب می شود[ ۱۰] و یکی از کهن ترین مراکز تمدن در شمال غرب ایران است که کانون بسیاری از حوادث تاریخی بوده است. [ ۱۱] [ ۱۲] موزه تاریخی خوی در ۱۳۴۸ هجری شمسی تأسیس شد و آثار باستانی و تاریخی آن نشان از تاریخ و تمدن ۷ هزارساله خوی می باشد. [ ۱۳]
خوی به دلیل واقع شدن در مسیر جاده ابریشم و جاده تجارتی شرق و غرب، مورد بازدید بسیاری از جهانگردان و ایرانشناسان واقع شده است. بعد از گسترش امپراتوری سلجوقیان به آناتولی و غرب، این شهر به دلیل موقعیت ویژه آن و قرار گرفتن در سر راه اصلی شرق به غرب، اهمیت و رونق علمی، فرهنگی، اقتصادی بسیار یافت. [ ۱۴] جادهٔ ابریشم در فاصلهٔ ۲۵ کیلومتری شمال غربی خوی در جادهٔ چالدران بالاتر از قوردیک قفه سی رد می شد که در زبان محلی به این جادهٔ ابریشم «دوه اوچان» ( محل پرواز کردن شتر ) می گفتند؛ چرا که به دلیل سرازیری شدید این جاده شتران با مال التجاره با سرعت زیاد حرکت نموده چنان که گویی پرواز می کردند. از منابع تاریخی و سفرنامه ها از جمله سفرنامهٔ ناصرخسرو مطالب قابل توجهی دربارهٔ خوی به دست می آید.
شهر خوی به گفتهٔ یاقوت و قزوینی بارویی سخت محکم داشت و در میان مزارع حاصلخیز و آباد واقع و به داشتن دیبای خوب معروف بود. مستوفی گوید هوایش به گرمی مایل است، رود و باغستان بسیار دارد، مردمش سفید چهره ختایی نژاد و خوب صورت اند و بدین سبب خوی را ترکستان ایران خوانند. [ ۱۵]
این شهر از بزرگ ترین و مهم ترین شهرهای آذربایجان ایران به شمار می رود. [ ۱۶] [ ۱۷]
باوجود اینکه شهری در حدود ۳ هزار سال پیش در منطقه امروزی خوی وجود داشته و نام خوی نیز از ۱۴ قرن پیش تا امروز بر این شهر اطلاق می شده است[ ۱۸] ولی معنی ریشه نام خوی و تاریخچه این لفظ به درستی مشخص و روشن نیست، [ ۱۸] و نظرهای گوناگونی دربارهٔ وجه تسمیهٔ این شهر وجود دارد. به عقیدهٔ محمدامین ریاحی، این واژه با دو واژه مرتبط است: یکی نام شهر اولخو که در ۲۷۰۰ سال پیش در مکان خوی قرار داشته، و دیگری، نام ساردوی خورد، دژی که ساردوی، یکی از پادشاهان اورارتو، در کنار شهر اولخو ساخته بود. [ ۱۹] همچنین گفته می شود که واژهٔ «خوی» در زبان کردی و ایرانی میانه به معنای نمک است، و به واسطهٔ وجود معادن نمک در منطقه، به «خوی» معروف شده است. این احتمال که نام خوی از ریشهٔ زبان ارمنی به معنی «قوچ» گرفته باشد، صحیح نیست، چراکه در منابع ارمنی نام این شهر «هیر» ضبط شده است. [ ۱۹] راجر سیوری، دلیل نام گذاری خوی را ریشهٔ کردی آن می داند که مرتبط با معادن نمک این شهر است، [ ۲۰] در حالی ساسان پور و مسرور، وجه دیگر این نام را جلگه و زمین پست می دانند که از نظر آن ها با موقعیت جغرافیایی این شهر سازگارتر است. [ ۱۹]

خوی (شهرکرد). خوی، روستایی در دهستان لار، شهرستان شهرکرد و استان چهارمحال و بختیاری است. [ ۱] خوی ۲٬۶۹۷ نفر جمعیت دارد. این روستا در 19 کیلومتری غرب شهرکرد، 120کیلومتری اصفهان و در دامنهٔ رشته کوه جهان بین قرار دارد. تعداد خانوار های ساکن در خوی 783 خانوار می باشد.
شهرکرد در قدیم دهکرد نامیده می شد. و در شهریور 1314 خورشیدی از دهکرد به شهرکرد تغییر نام یافت، واژه «دهکرد» از دو بخش «ده» + «کرد» تشکیل شده است، در کتابی به نام «ایران باستان» از ویسهوفر محقق و شرق شناس آلمانی آمده شاپور دوم در نامه نگاری های خود نام شهریار دژگُرد را که دژمستحکمی در منطقه کوهستانی زاگرس بوده، آورده است. دژ در پارسی به معنای قلعه و گُرد به معنای پهلوان است که با احتساب تسلط زبان عربی در دوران حکومت اعراب به راحتی می توان دریافت که «دژگُرد» با عوض شدن حروف «ژ» و «گ» که در الفبای عربی وجود نداشته، به «دهکُرد» تغییر کرده است؛ در منطقهٔ اصفهان، چهارمحال و بختیاری، لرستان و خوزستان وجود مکان های نظامی، کاملاً قابل تشخیص است، همانند:
«چَمگُرد» ( چَمگُردان امروزی ) ، «دژگُرد» ( شهرکرد امروزی ) ، «چِلگُرد» ( چِلگِرد امروزی ) «بروگُرد» ( بروجرد امروزی، «دژپل» قدیم ( دزفول امروزی ) و«دهدژ» قدیم و ( دهدز امروزی ) . علاوه بر این برخی معتقدند واژه «کرد» به معنی گله داری است چون شغل ساکنان اولیه این منطقه ( دوران اتابکان فارس ) به علت داشتن مراتع خوب و سرسبز، غالباً گله داری بوده .
البته به گفته برخی از اهالی این شهر، با توجه به اینکه در شهرکرد چه در قدیم و چه در حال کردین ( نوعی بالاپوش نمدی که چوپانان لر به تن می کنند ) تولید می شود، ابتدا به این مکان دهکردین و بعدها به خاطر راحتی کار، به آن دهکرد گفته شد.
و اما ریشه نام خوی بسیار ناشناخته است و واژه ای احتمالا ترکی است. شاید کلمه “خوی” فرم باستانی کلمه “قویQuy, Qoy ” در ترکی قدیم است که مفهوم “چوخور” ( سرزمین پست ) را می رساند.
علاوه بر این دور از ذهن نیست اگر خوی را معادل قویاق Qoyak، به معنی وادی بزرگ و گود بین دو کوه، گودی طبیعی ایجاد شده بین کوهها و صخره ها، گودی طویلی که در دشتها توسط برکه های آب ایجاد می شود دانست.
قدیمی ترین نامی که از خوی در برخی کتابهای قدیمی که تا بحال دیده شده از خوی بعنوان "قریه چه" نام برده شده است، قریه چه ای دارای حداکثر 50 نفر جمعیت.