کوه ها به
زمین چهرهای بزرگی گفته می شود. که از زمین های اطراف بلندتر بوده، سطح نسبتاً کوچکی داشته باشند و دارای
قلّه نیز باشند. معمولاً کوه نسبت به تپه دارای سراشیبی بیشتری است. عموماً به
ارتفاعات بلندتر از ۶۰۰ متر نسبت به زمین های اطراف آن کوه می گویند. کوه ها بر اثر
زمین ساخت صفحه ای یا
آتشفشان خیزی تشکیل می شوند. این نیروها می توانند به صورت موضعی سبب بالا آمدن سطح زمین شوند. کوه ها به آهستگی و به دلیل اثر رودخانه ها، شرایط آب وهوایی و
یخچال های طبیعی دچار فرسایش می شوند. اندک کوه هایی به شکل قلّه های منفرد دیده می شوند و بیشتر آنها در قالب
رشته کوه وجود دارند.
ارتفاعات بالای کوه ها در مقایسه با
سطح دریا سطح دریا عرض جغرافیایی مشابه آب و هوای سردتری ایجاد می کنند. این آب و هوای سردتر به شدت بر اکوسیستم کوه ها تأثیر می گذارد: ارتفاعات مختلف گیاهان و جانوران متفاوتی دارند. [ ۲] به دلیل اینکه در ارتفاعات شرایط زمین و آب و هوا کمتر مطلوب است، از کوه ها کمتر برای کشاورزی استفاده می شود و بیشتر برای استخراج منابع، مانند استخراج
معدن و چوب برداری، و فعالیت های تفریحی، مانند
کوهنوردی و اسکی استفاده می شود.
کوه: هر یک از برآمدگی ها و ارتفاعات سطح زمین که از خاک و سنگ فراوان کانی های مختلف تشکیل شده و نسبت به زمین های اطراف بسیار بلند باشد؛ جبل؛
«دریا و کوه در ره و من خسته و ضعیف، ای خضر پی خجسته مدد کن به همتم. »[ ۳] [ ۴]
در سراسر جهان باستان،
کوه های مقدس بسیاری وجود داشت که جایگاه
خدایان بود و پیوند میان آسمان و زمین به شمار می آمد. بنابر بعضی
کیهان شناختی ها، کوه مقدس نیز مرکز و محور سراسر کیهان بود. ستیغ های دوگانه، گاهی جایگاه خورشید و
ماه بود. در مصر، یک ماه خدا به نام تهوت، در معبدی می زیست که بر روی سلسله جبالی در غرب شهر
تب واقع بود. در جهان فرودین اساطیر مصری، کوهی وجود داشت که بر فراز آن، تختی بود و
فرعون پس از مرگ به وسیلهٔ نردبانی از آن بالا می رفت،
در شهرهای
بین النهرین زیگورات، به مفهوم کوه مقدس ساخته می شد و معبدی در
قلهٔ آن برپا می کردند.
مادر – الههٔ عمدهٔ بین النهرینی را بانوی کوه ( یعنی نین – هورساگ[ ۵] Ninhursag ) می نامیدند، زیرا کوه ها سرچشمهٔ نخستین آبها و در نتیجه، موجب حاصلخیزی به شمار می رفتند.
هندوستان دارای کوه های مقدس بسیار است. کوه کایلاسا Kailasa در هیمالیا، جایگاه
شیوا و مرکز زیارت است. در آیین بودایی چنین تعلیم داده می شد که زمین مسطح و مدور و کوه
مرو Mero در وسط آن است و تخت بودا را تشکیل می دهد.
استوپا و پاگودا، شکل های نمادین کوه مرو بودند و محور کیهانی، از مرکز آن معبدها می گذشت. جایگاه «بودهی ستوه»، آوالوکی تشوارا، کوه
اسطوره ای
پوتالا Potala بود. تپه ای که بر آن قصر
دالایی لاما در
لهاسا قرار دارد، سده شانزدهم یعنی زمانی که او آنجا را در اختیار داشت نیز، به همان نام بود، زیرا او به عنوان تجسم دوبارهٔ بودهی ستوه به شمار می آمد.