[ویکی فقه] حکم عفو (قرآن). یکی از لوازم ایمان، گذشت است چنانکه خداوند متعال پیامبر اسلام و همه مومنان را امر به عفو و گذشت می کند.
عفو به معنای گذشتن از گناه و ترک کیفر آن است و اصل و ریشه آن به معنی محو و نابودی است. ولی راغب در مفردات معتقد است که عفو بمعنی قصد گرفتن چیزی است. گویند: «عَفاهُ وَ اعْتَفاهُ » او را قصد کرد برای اخذ آنچه نزد اوست. «عَفَا النَّبْتُ وَ الشَّجَرُ» علف و درخت قصد زیاد شدن کردند. بهر حال معنی معمول آن همان گذشت و بخشودن و نادیده گرفتن است مثل (عَفَا اللَّهُ عَمَّا سَلَفَ وَ مَنْ عادَ فَینْتَقِمُ اللَّهُ مِنْهُ ) (وَ الْکاظِمِینَ الْغَیظَ وَ الْعافِینَ عَنِ النَّاسِ ) و چون پیوسته در قرآن با «عن» متعدّی شده حتما باید آنرا گذشت و چشم پوشی معنی کرد.
مراتب عفو
از نظر قرآن کریم، عفو و بخشش دارای سه مرتبه است:مرتبة اوّل؛ این است که انسان بدی دیگران را ببیند، امّا برای خدا از آن بگذرد. خداوند تعالی در قرآن خطاب به پیامبر می فرماید: «خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلین؛ عفو و گذشت پیشه کن و به کار پسندیده فرمان ده و از نادان ها روی برتاب (تا دستور جهاد نیاید به ستیزه برمخیز).»مرتبة دوّم ؛ آن است که انسان بدی دیگران را نبیند. قرآن کریم، نادیده گرفتن ظلم و بدی دیگران را «صفح» می نامد و از مؤمنین می خواهد که نسبت به هم صفح داشته باشند تا مورد مغفرت الهی واقع شوند: «وَ لْیعْفُوا وَ لْیصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ یغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحیمٌ ؛ و باید (از بدزبانی و بد خلقی آنان) عفو کنند و درگذرند، آیا دوست ندارید که خدا شما را ببخشاید؟ و خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است.»کسی که انتظار دارد خداوند در قیامت او را ببخشاید، باید خود نیز، کسانی را که در حقّ او ظلم کرده اند، ببخشد و مهم تر اینکه ظلم آنان را ندیده بگیرد.مرتبة سوّم؛ آن است که انسان در مقابل بدی دیگران، نسبت به آنها نیکی کند. این مرتبه از گذشت، انصافاً مشکل تر از مراتب قبلی است، امّا باید دانست که در تعالیم دینی، این گونه عفو و احسان مورد تأکید فراوان واقع شده و به صورت جدّی از مسلمانان خواسته شده که این چنین باشند. قرآن کریم می فرماید: «یدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ السَّیئَةَ؛ و با کار نیک خود گناهان را (یا با برخورد نیک خود بدرفتاری دیگران را) دور می سازند؛»، «ادْفَعْ بِالَّتی هِی أَحْسَنُ السَّیئَة؛ به بهترین شیوه، بدی و تجرّی آنها را دفع کن، ما به آنچه توصیف می کنند (از اظهار شرک و استهزاء به دین و کتاب تو) داناتریم.»
تفاوت عفو و غفور
در اینکه میان عفو و غفور چه تفاوتی است؟ بعضی گفته اند: عفو اشاره به بخشش خداوند است، غفور اشاره به پوشش گناه است، زیرا ممکن است کسی گناهی را ببخشد اما هرگز آن را مکتوم ندارد، ولی خداوند هم می بخشد و هم مستور می سازد. بعضی نیز غفران را به معنی پوشاندن شخص از عذاب معنی کرده اند که مفهوم آن با عفو متفاوت است هر چند در نتیجه یکی است.
پیامبر مکلف به عفو
...
عفو به معنای گذشتن از گناه و ترک کیفر آن است و اصل و ریشه آن به معنی محو و نابودی است. ولی راغب در مفردات معتقد است که عفو بمعنی قصد گرفتن چیزی است. گویند: «عَفاهُ وَ اعْتَفاهُ » او را قصد کرد برای اخذ آنچه نزد اوست. «عَفَا النَّبْتُ وَ الشَّجَرُ» علف و درخت قصد زیاد شدن کردند. بهر حال معنی معمول آن همان گذشت و بخشودن و نادیده گرفتن است مثل (عَفَا اللَّهُ عَمَّا سَلَفَ وَ مَنْ عادَ فَینْتَقِمُ اللَّهُ مِنْهُ ) (وَ الْکاظِمِینَ الْغَیظَ وَ الْعافِینَ عَنِ النَّاسِ ) و چون پیوسته در قرآن با «عن» متعدّی شده حتما باید آنرا گذشت و چشم پوشی معنی کرد.
مراتب عفو
از نظر قرآن کریم، عفو و بخشش دارای سه مرتبه است:مرتبة اوّل؛ این است که انسان بدی دیگران را ببیند، امّا برای خدا از آن بگذرد. خداوند تعالی در قرآن خطاب به پیامبر می فرماید: «خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلین؛ عفو و گذشت پیشه کن و به کار پسندیده فرمان ده و از نادان ها روی برتاب (تا دستور جهاد نیاید به ستیزه برمخیز).»مرتبة دوّم ؛ آن است که انسان بدی دیگران را نبیند. قرآن کریم، نادیده گرفتن ظلم و بدی دیگران را «صفح» می نامد و از مؤمنین می خواهد که نسبت به هم صفح داشته باشند تا مورد مغفرت الهی واقع شوند: «وَ لْیعْفُوا وَ لْیصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ یغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحیمٌ ؛ و باید (از بدزبانی و بد خلقی آنان) عفو کنند و درگذرند، آیا دوست ندارید که خدا شما را ببخشاید؟ و خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است.»کسی که انتظار دارد خداوند در قیامت او را ببخشاید، باید خود نیز، کسانی را که در حقّ او ظلم کرده اند، ببخشد و مهم تر اینکه ظلم آنان را ندیده بگیرد.مرتبة سوّم؛ آن است که انسان در مقابل بدی دیگران، نسبت به آنها نیکی کند. این مرتبه از گذشت، انصافاً مشکل تر از مراتب قبلی است، امّا باید دانست که در تعالیم دینی، این گونه عفو و احسان مورد تأکید فراوان واقع شده و به صورت جدّی از مسلمانان خواسته شده که این چنین باشند. قرآن کریم می فرماید: «یدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ السَّیئَةَ؛ و با کار نیک خود گناهان را (یا با برخورد نیک خود بدرفتاری دیگران را) دور می سازند؛»، «ادْفَعْ بِالَّتی هِی أَحْسَنُ السَّیئَة؛ به بهترین شیوه، بدی و تجرّی آنها را دفع کن، ما به آنچه توصیف می کنند (از اظهار شرک و استهزاء به دین و کتاب تو) داناتریم.»
تفاوت عفو و غفور
در اینکه میان عفو و غفور چه تفاوتی است؟ بعضی گفته اند: عفو اشاره به بخشش خداوند است، غفور اشاره به پوشش گناه است، زیرا ممکن است کسی گناهی را ببخشد اما هرگز آن را مکتوم ندارد، ولی خداوند هم می بخشد و هم مستور می سازد. بعضی نیز غفران را به معنی پوشاندن شخص از عذاب معنی کرده اند که مفهوم آن با عفو متفاوت است هر چند در نتیجه یکی است.
پیامبر مکلف به عفو
...
wikifeqh: حکم_عفو_(قرآن)