حوزه علمیه مشهد

[ویکی فقه] حوزه علمیه مشهد که اینک در شمار مهم ترین و معتبرترین حوزه های علمیه شیعی است، مراحل تاریخی مختلفی را پشت سر گذاشته است.
حوزه علمیه مشهد خاص این شهر نیست، بلکه به خراسان بزرگ اختصاص دارد. چرا که این دوره عصر حضور امام رضا (علیه السلام) را در بر می گیرد و امام تنها در یک شهر ساکن نبودند، بلکه از مدینه تا خراسان در طی عبور از شهرهای مختلف به نشر معارف علوی اهتمام داشتند و حدیث سلسلة الذهب که در نیشابور ایراد شد یکی از آن موارد است.
مکتب رضوی
این حوزه علمی سیار در حالی به ایفای نقش پرداخته که امام از سوی رژیم غاصب عباسی، در محاصره کامل قرار داشت و راه هایی انتخاب شد که امام از دسترس شیعیان دور باشد. چنان که شیخ مفید می نویسد:مأمون به فرستادگان خود دستور داد امام (علیه السلام) و گروهی از خاندان ابی طالب را از راه بصره، اهواز و فارس به سوی مرو حرکت دهند و راه دیگر را که همان راه کوفه، جبل در عراق، کرمانشاه و قم - که از نقاط شیعه نشین و مراکز قدرت شیعیان بود - روا ندانست. چون ممکن بود با مشاهده امام (علیه السلام) هیجانی شیعیان مسیر را فرا گیرد و وی را نزد خویش نگاه داشته، مانع از حرکت ایشان به مرو گردند.ورود امام رضا (علیه السلام) به مرو هم زمان با توطئه دیگری بود که مأمون برای از میان بردن فرهنگ شیعی در خصوص «علم لدنی » امام پی افکنده بود.تشکیل جلسات با حضور دانشمندان مذاهب و فرق مختلف اسلامی و دیگر ادیان جز برای مخدوش جلوه دادن علم امام و از اعتبار انداختن منصب امامت چیز دیگری نبود. ولی از آن جایی که تمام این مناظرات علمی با پیروزی امام رضا (علیه السلام) همراه بود، مأمون بر آن شد که امام را در محدودیت قرار دهد و از برپایی جلسات مناظره خودداری کند.عصر رضوی برابر با نهضت ترجمه بود و این مسأله باعث رویارویی دو نوع اندیشه متضاد شد که امام رضا (علیه السلام) در مکتب توحیدی خویش با مباحث کلامی به آن پاسخ می فرمود.از جلمه مواردی که به دست ما رسیده است عناوین ذیل است:- مقابله با تشبیه و تجسیم خداوند- توصیف صفات الهی- مقابله با اندیشه رؤیت خداوند- مسأله بداء و ... که این همه مناظرات و احتجاجات امام تدوین و شرح شده و دیدگاه اسلام را در مبحث الهیات بیان داشته است. مکتب رضوی پس از وجود مبارک حضرت زیر نظر شاگردان برجسته شان تداوم یافت و در نشر تفکر شیعی مؤثر افتاد.
مشهد الرضا
پس از شهادت هشتمین پیشوای شیعیان در ایران، ایشان در قریه ای از قراء طوس به نام «سناباد» مدفون گردید و شیعه از آن پس این نقطه را مرکز علمی فرهنگی خویش قرار داد و با ایجاد حلقات درس در کنار تربت آن امام بر رونق منطقه افزوده گشت.این دوره از قرن سوم تا نهم هجری را شامل می گردد که در آن بزرگانی بسان شیخ طوسی و شیخ طبرسی متوفی ۵۸۴ ق می زیسته اند. لیکن اوضاع آشفته این دوره با روی کار بودن دولت های سنی مذهب و رجال سخت گیر آن ها مانند خواجه نظام الملک و وجود جنگ ها و حملات وحشیانه تیموریان و مغولان، باعث رکود علمی در این حوزه گردیده است.با وجود این همه حملات نظامی و فرهنگی، کتاب وزین «مجمع البیان فی تفسیر القرآن » اثر شیخ طبرسی در این دوره از حوزه علمیه مشهد نگارش یافته است.مدارسی که در این دوره در مشهد الرضا (علیه السلام) وجود داشت عبارت بودند از:۱- مدرسه مشهد امام رضا (علیه السلام)۲- مدرسه بالاسر۳- مدرسه پریزاد۴- مدرسه دو در۵- مدرسه امیر سیدی
دوران بالندگی
...