حوزه علمیه جبل عامل

[ویکی فقه] مجموعه ای از مراکز علمی ـ آموزشی شیعی در برخی شهرها و روستاهای جبل عامل از میانه قرن هشتم تا میانه قرن دهم.این مراکز، حوزه به مفهوم امروزی، که سنّت های آموزشی معیّن و ثابتی دارند، نبوده اند. از این رو، حتی نمی توان این مراکز را با نمونه های پیشتر (مانند حوزه حلّه) یا نمونه بعدی (حوزه اصفهان) همانند دانست. حوزه های جبل عامل عمومآ با وجود استادی فاضل پا می گرفت که طلاب به قصد تحصیل نزد او می رفتند و با مرگ استاد و به علت نبود استاد مبرِّز دیگری در آن جا، حوزه از میان می رفت.
مراد از جبل عامل در این مقاله، جبل عامل فرهنگی است که نباید با جبل عامل تاریخی یکی گرفته شود. جبل عامل هیچ گاه واحدی سیاسی با حد و مرز مشخص نبوده است. این منطقه، در واقع، یک محدوده بزرگ مسکون بوده که پس از مهاجرت قبیله یمنی عامله بدان جا، نام نخستین آن، یعنی جبل الجلیل، به تدریج متروک شده و به جای آن جبل عامل به کار رفته است. در عصر ممالیک و تحت تأثیر اِعمالِ نظام رَوک (نوعی نظام تقسیم بندی اراضی برای گرفتن مالیات و نیز اقطاع زمین ها)، جبل عامل به دو شهر صور و نبطیه محدود شد و سرانجام بر اثر نهضت علمی شیعی، که عامل پیوند بخش اصلی ساکنان جبل عامل به یکدیگر بود، این منطقه اهمیت فرهنگی ویژه ای یافت و بخش هایی از مغرب و مرکز دشت بقاع نیز به این جغرافیای فرهنگی پیوستند و دو شهر مَشْغَره و کَرَک نیز بدان ها اضافه شدند. بر مبنای این حیطه جغرافیایی بود که نخستین و مهم ترین کتاب تاریخی شرح حرکت های علمی در جبل عامل و عالمان آن، یعنی کتاب امل الآمل فی علماء جبل عامل، را شیخ حرّ عاملی تألیف کرد (برای تفصیل به این منبع رجوع کنید ).
پیشینه فرهنگی
درباره پیشینه فرهنگی حوزه جبل عامل، شواهدی در دست نیست که نشان دهد وضع فرهنگی آن جا پیش از فعالیت های محمد بن مکی عاملی (متوفی ۷۸۶) معروف به شهید اول و تأسیس حوزه جزین، با وضع فرهنگی شام و تشیع شامی چه تفاوتی داشته است. ویژگی تشیع شامی، نداشتن فرهنگ مکتوب و فقدان سنّت فکری بود؛ اما دو شهر حلب و طرابلس، به سبب ارتباط علمی با حوزه های بغداد و حلّه، وضع متفاوتی داشتند. البته نباید اقدامات فردیِ برخی عالمان جبل عامل را، در طول دو قرن پیش از شهید اول، نادیده گرفت. از جمله این عالمان، اسماعیل بن حسین عَودی جزینی (متوفی ۵۸۰)، جمال الدین یوسف بن حاتم مشغری (متوفی ح۶۶۴)، طومان بن احمد مناری (متوفی۷۲۸) و صالح بن مشرف طَلُّوسی (حدود اوایل قرن هشتم، نیای اعلای شهید ثانی)، از تربیت شدگان حوزه حلّه بودند. اقدامات این افراد در هموار کردن راه برای شهید اول و تأسیس حوزه جبل عامل سهم اساسی داشته است (برای شرح احوال این افراد به این منبع رجوع کنید ). نام ابوالقاسم بن حسین بن محمد بن عَود حلبی (متوفی ۶۷۷ یا ۶۷۹)، فقیه حلبی دیگری را که به اجبار به جزین مهاجرت کرده بود، باید به این افراد افزود که جمعی از عالمانِ نه چندان مشهور عاملی نزد وی تحصیل کردند؛ از جمله جمال الدین ابراهیم بن ابی الغیث بخاری (متوفی ح۷۳۶)، که نقش مهمی در شکل گیری اولیه حوزه جبل عامل داشت، اما ظاهراً سیطره و سخت گیری های شدید ممالیک مانع فعالیت های جدّی و گسترده وی می شد. پدر شهید اول، مکی بن محمد جزینی (متوفی ح۷۲۸)، نزد طومان بن احمد مناری عاملی شاگردی کرده بود و مناری خود از شاگردان ابراهیم بخاری و بخاری شاگرد ابن عود بود. در نتیجه همین تلاش های مستمرِ تقریباً دو قرنه، حوزه جبل عامل آرام آرام شکل گرفت، هر چند بخش عمده و مهم حرکت علمی در جبل عامل، حاصل کوشش های شهید اول است.
محل حوزه ها
اهمّ حوزه های علمی جبل عامل برای این شهرها یا روستاها پایه گذاری شده اند:
حوزه جِزّین
...

[ویکی شیعه] حوزه علمیه جبل عامل، مجموعه ای از مراکز علمی آموزشی شیعی در برخی شهرها و روستاهای جبل عامل در کشور لبنان، از میانه قرن هشتم تا میانه قرن دهم هجری قمری.
مهمترین حوزه های علمیه جبل عامل در روستای میس و شهرهای جِزّین، عَیناتا، جُبَع، مَشْغَرَه و کَرَک پایه گذاری شده بودند. بیشتر این مراکز علمی وابسته به بنیان گذارش بوده که با وفات او، مرکز علمی به جایی دیگر منتقل می شده است.
شهید اول، شهید ثانی، شیخ حر عاملی و محقق کرکی از علمای مشهور حوزه علمیه جبل عامل هستند. دانش آموختگان حوزه جبل عامل و آثار تألیف شده این حوزه بیشترین سهم و تأثیر را در شکل گیری حوزه علمیه اصفهان، حوزه های شیعه و حتی حوزه نجفِ متأخر داشته است.