حسین بن روح نوبختی

[ویکی فقه] حسین بن روح نوبختی، ابوالقاسم حسین بن روح بن ابی بحر، سومین نایب خاص از نایبان چهارگانه امام زمان عجل اللّه فرجه الشریف است.
سال ولادت وی معلوم نیست. آشنایی وی با گویشِ فارسی اهالی آبه (نزدیک ساوه) و مناسبات نزدیکش با مردم آنجا، احتمال قمی بودن وی را تقویت می کند، چنان که در جایی قمی خوانده شده اما در منابع، بیشتر به نوبختی مشهور است. انتساب وی به خاندان نوبختی، به احتمال بسیار، از سوی مادرش بوده است. او روحی نیز خوانده شده است. وی در ۱۸ شعبان ۳۲۶ درگذشت و در بغداد، در منطقه نوبختیه، به خاک سپرده شد.

ذکر نام نواب اربعه در کتب شیعی
نام حسین بن روح و سه نایب دیگر و گزارشهای مرتبط با نیابت آنان، در میان منابع موجود شیعی، نخستین بار در کمال الدین و تمام النعمة فی اثبات الغیبة و کشف الحیرة ابن بابویه (متوفی ۳۸۱) و بعدها، به گونه ای تفصیلی و تکمیلی، در کتاب الغیبة شیخ طوسی (متوفی ۴۶۰) آمده است. گزارشهای این دو کتاب، به ویژه دومی، عمدتاً مبتنی بر مطالب دو کتاب است که امروزه در دست نیستند: اخبار أبی عمرو و أبی جعفر العمریین نوشته ابونصر هبةاللّه بن احمدبن محمد معروف به ابن بَرنیة کاتب (زنده در سال ۴۰۰) و اخبار الوکلاء الاربعة نوشته احمد بن علی بن عباس بن نوح سیرافی (متوفی ح ۴۱۳) که بیشتر مطالب آن برگرفته از کتاب ابونصر است. ابونصر نیز، از طرف مادر، نوبختی بوده است و از مهم ترین راویان اخبار حسین بن روح به شمار می آید.

حسین بن روح قبل از دوره نیابت
درباره زندگی حسین بن روح پیش از دوره نیابت اطلاعاتی در منابع آمده است. گفته اند وی باب و دستیار نزدیک امام عسکری علیه السلام بود اما با توجه به سال رحلت امام عسکری (۲۶۰) و سال وفات حسین بن روح (۳۲۶)، پذیرش این خبر دشوار است. او دو یا سه سال پیش از وفات نایب دوم و آغاز نیابتش، عامل مالی او بوده و مسئولیت حفاظت اموال و ارتباط میان او و دیگر عاملان امام دوازدهم را برعهده داشته است.

نیابت غیر منتظره حسین بن روح
...

[ویکی شیعه] حسین بن روح نوبختی (متوفای ۳۲۶ق)، سومین نایب از نواب اربعه امام مهدی(عج) است. او از اصحاب امام عسکری(ع) و از یاران نزدیک نایب دوم در بغداد بود. محمد بن عثمان در واپسین روزهای حیات خود، حسین بن روح را به دستور امام زمان، جانشین خود کرد. حسین بن روح در ابتدای نیابت خود در دستگاه حاکم عباسی دارای موقعیت و احترام ویژه بود، اما بعدها دچار مشکل شد و مدتی زندگی مخفیانه داشت و سپس پنج سال زندانی شد. از مهمترین اتفاقات دوران حسین بن روح، ماجرای شلمغانی است که وکیل مورد اعتماد او بود اما دچار انحراف عقیده شد و توقیعی از جانب امام زمان در لعن او صادر شد. موقعیت علمی حسین بن روح نوبختی، به دلیل تألیف کتب فقهی و اشراف کافی در مناظرات علمی، ممتاز دانسته شده است. در منابع روایی، کراماتی از او نقل شده است. مدت نیابت او ۲۱ سال (۳۰۵ - ۳۲۶ق) بود.
سال ولادت حسین بن روح مشخص نیست. کنیه او ابوالقاسم است و در منابع، از او با القاب نوبختی، روحی و قمی یاد شده است. قمی بودن او را به دلیل سخن گفتن با گویشِ فارسی اهالی آبه (نزدیک ساوه) و مناسبات نزدیکش با مردم آنجا احتمال داده اند، اما در بیشتر منابع، مشهور به نوبختی است. گفته شده انتساب وی به خاندان نوبختی، از سوی مادرش بوده است. برخی نیز گفته اند او از شاخه بنونوبخت قم بوده و در زمان سفیر اول به بغداد مهاجرت کرده است.
اینکه حسین بن روح از یاران امام حسن عسکری (ع) بوده، مورد اختلاف است. ابن شهرآشوب در المناقب وی را از اصحاب و همچنین دستیار خاص امام عسکری می داند، اما دیگر علمای رجال، سخنی در این باره نگفته اند. برخی هم قائلند پذیرفتن این خبر مشکل است، چون امام عسکری(ع) در سال ۲۶۰ق رحلت کرد و نوبختی در سال ۳۲۶ق درگذشت.