توثیقات عام

[ویکی فقه] افزون بر توثیقات خاص شیوه‎های دیگری وجود دارد که راویانی را به صورت عام و به صورت ضمنی در قالب عناوینی کلّی، هم‎چون اصحاب اجماع، به عنوان ثقه معرفی می‎کند که ازآنها به توثیقات عام تعبیر می‎شود. اینک به بررسی آنها می‎پردازیم :
عنوان اصحاب اجماع که در مجموع ۲۲ تن از راویان مهم را در برمی‎گیرد، گسترده‎ترین و مهم‎ترین شیوه در میان توثیقات عام به شمار می‎رود. از این رو محدث نوری آورده است:
«از مباحث مهمّ رجال مبحث اصحاب اجماع است؛ زیرا طبق برخی از برآوردها هزاران حدیثی که صحیح قلمداد نمی شوند به یمن همین بحث، صحیح یا در حکم صحیح تلقی خواهند شد».
شواهد رجالی نشان می‎دهدکه نخستین بار ابو عمروکشی (م ۳۲۹) در رجال خود از مسأله اصحاب اجماع سخنی به میان آورد.
او در سه جا تحت عنوان نامگذاری اصحاب امام باقر و امام صادق علیه السّلام ، اصحاب امام صادق علیه السّلام و اصحاب امام کاظم علیه السّلام و امام رضا علیه السّلام ، از اجماع امامیّه بر صحیح دانستن روایات گروهی از اصحاب آنان گفت و گو کرده است. به عنوان مثال می‏گوید: «امامیه بر صحیح دانستن روایات صحیح آنان اصحاب ( امام صادق علیه السّلام ) بر تصدیق گفتارشان اجماع و به فقاهتشان اذعان دارند».
یا درباره ی دسته سوم، یعنی اصحاب امام کاظم و امام رضا علیه السّلام می‎گویند:
«اصحاب ما بر تصحیح روایات صحیح آنان و تصدیق ایشان اجماع دارند و به فقه و علمشان اذعان نموده اند، آنان شش نفرند».
پس از کشی شیخ طوسی (۴۶۰) از گفتار او پیروی کرد. شیخ در رجال خودکه تلخیص رجال کشی است از اصحاب اجماع و از شمار آنان سخن به میان آورد. پس از شیخ طوسی ابن شهرآشوب (م ۵۸۸ ) طبقه نخست و دوم اصحاب اجماع را _ طبق آنچه که در سر کشی آورده بود_ ذکر نمو د. آنگاه علامه حلی ( م ۷۲۶ ) در «خلاصه الاقوال » در توصیف و معرفی هر یک از اصحاب اجماع گفتار کشی را منعکس ساخت. ابن داود ( م ۷۰۷ ) به پیروی از رجالیون متقدم می‎گوید:« امامیه بر ۱۸ تن اتفاق نظر دارد ودر تعظیم آنان اختلافی ندارند، جز آن که آنان را به سه درجه تقسیم می‎کنند».
شهید ثانی ( م ۹۶۶ )، شیخ بهایی ( ۱۰۳۱ )، محقق داماد ( م ۱۰۴۱ )، محمد تقی مجلسی اول ( م ۱۰۷۰)، ملا محمد باقر مجلسی دوم ( م ۱۱۱۱ )و فخر الدین طریحی ( م ۱۰۸۵ ) از جمله عالمان دیگر شیعه هستند که همگام با رجالیون متقدم از اصحاب اجماع و صحت روایتشان سخن به میان آورده‎اند.

شمار اصحاب اجماع
« کشی » شمار اصحاب اجماع را این چنین نقل کرده است:
اصحاب امام باقر و امام صادق علیه السّلام شش تن اند که عبارتند از: ۱. زراره بن اعین ؛ ۲. معروف بن خرّبوذ؛ ۳. برید بن معاویه؛ ۴.ابوبصیراسدی؛ ۵. فضیل بن یسار؛ ۶. محمد بن مسلم.
و اصحاب امام صادق علیه السّلام به طور اختصاصی نیز شش تن اند: ۱. جمیل بن درّاج؛ ۲. عبدالله بن مسکان؛ ۳. عبدالله بن بکیر؛ ۴.حمّادبن عثمان؛ ۵.حمّاد بن عیسی؛۶. ابان بن عثمان.
و اصحاب امام کاظم و امام رضا علیه السّلام نیز شش تن اند: ۱. یونس بن عبد الرحمن؛ ۲. صفوان بن یحیی؛ ۳. محمد بن ابی عمیر؛ ۴ . عبر الله بن مغیره؛ ۵. حسن بن محبوب؛ ۶. احمدبن محمد بن ابی نصر.
بدین ترتیب شمار اصحاب اجماع ۱۸ تن خواهد بود. اما گاهی به جای ابوبصیر اسدی در گروه نخست از ابو بصیر مرادی یاد می‎کنند و در گروه سوم به جای حسن بن محبوب، حسن بن علی بن فضّال و فضاله بن ایوب، یا یه جای فضاله بن ایوب، عثمان بن عیسی را می‎نشاند. اگر این چهار تن؛ یعنی ابو بصیر مرادی، حسن بن علیّ بن فضال، فضاله بن أیوب و عثمان بن عیسی راکه محل اختلاف‎اند، به اصحاب اجماع اضافه کنیم،؟ شمار آنان ۲۲ تن خواهد بود. و از آنجا که بر صحت روایات این دست از اصحاب ائمه علیه السّلام اجماع شده است، به آنان اصطلاحاً اصحاب اجماع اطلاق شده است.

وجه حجیت اجماع مورد ادعای کشی
همان‎گونه که اشاره شد، برای نخستین بار کشی از اجماع و اتفاق عالمان شیعی و صحیح شمردن روایات و اصحاب اجماع خبر داده است، پس از ایشان سایر عالمان شیعی از وجودچنین اجماعی خبر داده‎اند. به چنین اجماعی اصطلاحاً اجماع منقول،آن هم منقول به خبر واحد می‎گویند. برخی چنین اجماعی را مشمول ادله حجیت خبر واحد دانسته‎اند. اما شیخ انصاری و اصولیون متأخر معتقدند: ادله حجیت خبر واحد منحصر به مواردی است که گفتار معصوم از روی حسّ نقل شود، نه از روی حدس. و اجماع های منقول از روی حدس ادعا می‎شود. در این صورت عنوان اصحاب اجماع هیچ تاثیری در توثیق راویان نخواهد داشت.

مفهوم صحیح شمردن روایات صحیح اصحاب اجماع
...