تفاسیر کلامی زیدیه

[ویکی فقه] زیدیه فرقه ای شیعی اند که پس از امام سجاد (علیه السلام) به امامت فرزندش زید ـ نه امام باقر (علیه السلام) قائل و بر این باورند که پس از زید هر عالم شجاع فاطمی که در برابر ظلم قیام کند امام واجب الطاعه است.
محققان امامیه بر اساس روایات معتقدند زید خود مدعی امامت نبوده و پیروانش او را امام پنداشته و فرقه ای منسوب به او را متأثر از عقاید کلامی شیعه و معتزله پدید آورده اند. بیشتر تفاسیر به ثبت رسیده زیدیه مشهور نیستند. افزون بر تفسیر غریب القرآن منسوب به زید بن علی (م. ۱۲۲ ق.) پیشوای زیدیه و تفسیر مقاتل بن سلیمان (م. ۱۵۰ ق.) که در شمار تفاسیر زیدیه ذکر شده اند مهم ترین تفسیر آنان، التهذیب فی تفسیر القرآن اثر ابوسعد محسن بن محمد (م. ۴۹۴ ق.) مشهور به حاکم جشمی، عالم و متکلم زیدی است. حاکم جشمی در دو مسئله محوری توحید و عدل همچون بسیاری از معتزله عقاید خویش را وامدار اهل بیت پیامبر (علیهم السلام) می داند. وی در مسائلی چون وعد و وعید ، منزلت بین المنزلتین و امر به معروف و نهی از منکر عقاید معتزله را پذیرفته، آیات مربوط را بر این اساس تفسیر می کند، چنان که در تفسیر آیه «قالَ لا تَختَصِموا لَدَیَّ و قَد قَدَّمتُ اِلَیکم بِالوَعید، ما یبَدَّلُ القَولُ لَدَیَّ و ما اَنا بِظَـلّـم لِلعَبید» وعده و وعید خداوند را لایتغیر می داند و در آیه «و مَن یعصِ اللّهَ ورَسولَهُ فَاِنَّ لَهُ نارَ جَهَنَّمَ خــلِدینَ فیها اَبَدا» گناهکاران را جاودانه در آتش جهنم معرفی می کند.
آثار تفسیری زیدیه
از دیگر تفاسیر زیدیه ، فتح القدیر اثر محمد بن علی بن محمد شوکانی صنعانی (م. ۱۲۵۰ ق.) است. این تفسیر آمیزه ای از اندیشه زیدی سلفی با غلبه اندیشه سلفی اهل سنت بر رویکرد زیدی اعتزالی است، چنان که شوکانی برخلاف دیگر زیدیه تأویل را در آیات صفات نمی پذیرد و آن ها را بر ظواهر حمل کرده، کیفیت را به خدا وا می گذارد و به رؤیت خدا در قیامت معتقد است. ردّ عقیده معتزله در مسئله وعد و وعید و مقید نبودن غفران ذنوب به توبه در قیامت از دیگر عقاید متفاوت کلامی شوکانی در تفسیر است.