تاویل حدیثی

[ویکی فقه] واژه تأویل و مشتقات آن در حدیث ، بویژه حدیث شیعه ، و غالباً مرتبط با قرآن ، بسیار آمده است و در موارد نسبتاً زیادی این کاربردها به مناسبت بحث از آیات قرآن ، واژه تأویل ناظر به امر خارجی است.
در کلام اهل بیت موارد زیادی از تأویل های قرآن آمده است که به عنوان نمونه به چند مورد اشاره می گردد.
برای مثال در باره آیه ۳۹ سوره انفال امام باقر علیه السلام بیان کرده اند که «تأویل این آیه هنوز نرسیده است».
در توضیح آیه ۳۳ سوره احزاب ، امام صادق علیه السلام گفته اند که «تأویل این آیه واقع شد».
در باره آیه ۶ سوره قصص از پیامبر روایت شده است که «ما تأویل این آیه ایم». در حدیثی دیگر به نقل از امام باقر علیه السلام آمده است که «قرآن تأویل دارد، پاره ای از آن واقع شده و پاره ای دیگر واقع نشده است...».
بنا بر حدیثی، امام باقر علیه السلام در باره آیه ۲۰ سوره سبأ گفتند که تأویل این آیه هنگام قبض روح پیامبر صلی اللّه علیه وآله وسلم تحقق یافت.
شخصی از امام صادق علیه السلام مراد از آیه ۳۳ سوره احزاب ( آیه تطهیر ) را پرسید و امام به او پاسخ دادند این آیه در باره پنج تن نازل شده، سپس تأویل آن واقع گردیده که امامان بعدی اند.
این پاسخ حاکی از آن است که پرسش کننده به امر خارجی، نه معنای لفظ و استنتاجات لفظی، نظر داشته و امام در بیان مقصود خود واژه تأویل را به کار بردند ( که در آن امام باقر، حضرت علی و حسنین علیهم السلام را تأویل آیه معرفی کرده اند).
در باره آیه ۶ سوره قصص از امام صادق علیه السلام روایت شده که پیامبر به حضرت علی و دو سبْط خویش نگریست و گریست و آنان را مستضعفان پس از خود نامید، آن گاه امام صادق ادامه دادند که این آیه تا روز قیامت در حق ما جاری است.
از حضرت علی علیه السلام نیز در ذیل همین آیه نقل شده که آن در باره ماست (هِیَ لَنا اَوْ فینا )، در حالی که همین توضیح با عبارت «ما تأویل این آیه ایم» از پیامبراکرم روایت شده است.
امام کاظم علیه السلام نیز در بیان مراد از «اَبْناء» ( فرزندان ) و «نساء» ( زنان ) در آیه ۶۱ سوره آل عمران ( آیه مباهله ) از همین واژه استفاده کرد و فرمود که تأویل «اَبْناءَنا»، امام حسن و امام حسین و تأویل «نساءَنا»، حضرت فاطمه و تأویل «اَنفُسَنا»، حضرت علی علیهم السلام است.

تأویل در کلام اصحاب و شاگردان ائمه
در بیانات اصحاب و شاگردان امامان نیز این معنای تأویل برای قرآن رایج بوده است.

← ابن عباس
التفات به این نکته که واژه تنزیل در احادیث در برابر تأویل آمده و از سوی دیگر این دو واژه مترادف دو واژه ظاهر و باطن شناسانده شده است، برای فهم مراد از واژه تأویل قرآن در کاربرد حدیثی، سودمند و چه بسا ضروری است.

← ظهر و بطن قرآن
...