[ویکی فقه] بیعت در
لغت به معنای پیمان بستن بر فرمان برداری و سپردن امور است. در متون
فقهی بحثی درخور توجّه از بیعت نشده است، برخی به مناسبت در باب
جهاد از آن یاد کرده اند.
بیعت در لغت
تعهد و پیمانی که بیعت کننده با بیعت شونده (امام،
حاکم یا امیر) بر اطاعت و فرمان برداری از او و سپردن امور خود به وی می بندد. شیوه ای رایج در فرهنگ اسلامی برای پیمان بستن مردم با حاکمان که بر پایۀ آن به وفاداری گردن می نهند.بیشتر بیعت ها در عصر
پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) و خلفا از طریق دست دادن با حاکم صورت می گرفته است. البته بیعت حضوری بدون دست دادن و بیعت غیرحضوری با نمایندۀ حاکم، یا با فرستادن نامه نیز شناخته شده بوده است. این شیوه در سده های متمادی از تاریخ اسلام، از جانب عموم مردم برای
مشروعیت داشتن حاکم در اعمال حاکمیت، ضروری دانسته می شد. دربارۀ شرایط و لوازم آن نیز از سوی متکلمان سده های نخست، و پس از آن در
فقه اسلامی بحث هایی شده است.عرب پیش از اسلام برای پذیرش
حاکمیت از فردی و تعهد به فرمان برداری از وی بیعت می کرده است. با آمدن اسلام این شیوه هم چنان رایج ماند و کسانی که
مسلمان می شدند، در پذیرش اسلام و دوری از
محرمات (و گاه در مواردی چون بیعت رضوان) برای وفاداری و هم راهی هنگام سختی های جهاد، با پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) بیعت می کردند، در
قرآن کریم از بیعت مسلمانان با پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) پیش از وقوع یک جنگ، هم چون مایۀ
آرامش مؤمنان و پیروزی آنها یاد شده است.
اقسام بیعت
بیعت برحسب مورد آن، گاهی عام است و گاهی خاص.۱) بیعت عام عبارت است از تعهّد بر اطاعت مطلق در تمامی زمینه ها و همه ی اوامر و نواهی. این نوع بیعت تنها با پیشوای
معصوم مشروعیت دارد.۲) بیعت خاص، همچون بیعت با فرمانده، بر جنگیدن،
مقاومت کردن در برابر
دشمن و فرار نکردن از جبهه.
بیعت های مهم بعد از اسلام
نخستین بیعت پس از ظهور اسلام را «بیعت عشیره» دانسته اند که در سال سوم
بعثت صورت گرفت. پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) ۴۰ تن از نزدیکان خویش را
دعوت کرد و خواستار بیعت ایشان شد. از بیعت های مهم دیگر در صدر اسلام،
بیعت عقبه اول و
دوم مردم
یثرب در مکه و
بیعت رضوان است. انتخاب
ابوبکر به خلافت با به کار بستن همین روش صورت گرفت. اما گروهی از
مهاجران و
انصار با او بیعت نکردند. گزارش های تاریخی حاکی از آن است که برای بیعت گرفتن از برخی مخالفان به زور متوسل شده اند.
عمر به موجب مکتوبی که ابوبکر پیش از درگذشت املا کرده بود، به خلافت رسید. در دوره های بعد، بیعت همگانی با وی و پذیرش خلافتش گونه ای رضامندی به پیشنهاد خلیفۀ اول دانسته شد و شیوۀ انتخاب او به
استخلاف موسوم گردید. عمر تعیین خلیفۀ پس از خود را به شورایی ۶ نفره سپرد تا از میان خویش یکی را برگزینند. ویژگی همۀ این بیعت ها آن بود که از جانب نخبگان جامعه، یک فرد به عنوان خلیفۀ پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) و حاکم اسلامی برگزیده می شد. در مرحلۀ بعد، مردم مدینه (پایتخت جهان اسلام) با او بیعت می کردند و آن گاه، مردمان مناطق دیگر نیز گردن می نهادند.پس از
قتل عثمان در ۳۵ق/۶۵۵م، نیز مردم به سوی خانۀ
علی (علیه السّلام) هجوم آوردند و خواستار بیعت با او شدند. علی (علیه السّلام) در برابر اصرار مردم با تاکید بر علنی بودن و لزوم رضای مردم، در
مسجد حاضر شد و با او بیعت کردند. از ویژگی های انتخاب علی (علیه السّلام) به خلافت آن بود که جز مردمان مدینه، مردمانی از شهرهای
مصر و
عراق نیز در بیعت عمومی با وی حضور داشتند. علی (علیه السّلام) خود نیز در جاهای مختلف در این باره سخن گفته است و در نامه ای به
معاویه بیعت را حق مهاجران و انصار ذکر می کند. او توضیح داده، که بیعت با او چنان مقبول مردمان بوده است که پس از به انجام رسیدن آن، نه حاضران حق تجدید نظر دارند و نه غایبان حق رد.
بیعت در دوران
امویان و عباسیان
...
[ویکی شیعه] بیعت، به معنای بستن پیمان وفاداری و اطاعت با پیامبر(ص)، امام(ع)، حاکم یا خلیفه است.
نخستین بیعت در
سیره نبوی، بیعتِ
حضرت علی(ع) و
خدیجه(س) با آن حضرت پس از قبول اسلام است. بیعت
عقبه اول و دوم در مکه روی داد و این دو بیعت، به ویژه بیعت دوم، زمینه ساز
هجرت حضرت رسول به مدینه شد. بیعت مسلمانان با
رسول اکرم(ص) هنگام حرکت به سوی
بدر در مدینه صورت گرفت. بیعت رضوان یا شجره در
سال ششم هجرت در حدیبیه و بیعتِ مردان و زنان با پیامبر(ص)، در فتح مکه در
سال ۸ هجرت انجام شد. آخرین بیعت زمان پیامبر(ص)، بیعت مسلمانان با حضرت علی(ع) در
روز هجدهم سال دهم هجرت در محلّی به نام
غدیر خم بود؛ موضوع این بیعت،
ولایت و جانشینی حضرت علی(ع) بعد از
پیامبر(ص) بود.
بیعت پیش از اسلام، در عصر پیامبر اکرم، بعد از پیامبر و در تمام حکومت هایی که دعوی خلافت اسلامی داشتند، رواج داشته است.
بیعت لفظ عربی از ریشه «ب ی ع» است به معنای، دست دادن، دست فشردن، دست راست خود را به دست راست دیگری زدن برای ایجاب عقد بیع است.
[ویکی اهل البیت] بیعت، بستن پیمان وفاداری و اطاعت با پیامبر، امام، حاکم یا خلیفه. این واژه عربی از ریشه ب ی ع است به معنای دست دادن، دست فشردن، دست راست خود را به دست راست دیگری زدن برای ایجاب عقد بیع.
پیش از اسلام، در میان
عرب رسم بود که هنگام خرید و فروش برای منجّز و قطعی ساختن عقد بیع و تأکید بر التزام خود به مفاد آن، خریدار و فروشنده دست راستِ خود را با ضربه به دست راستِ طرف دیگر می زد؛ این کار را «بَیْعَت» یا «صَفْقه» می گفتند و با وقوع آن، معامله انجام یافته تلقّی می شد. همچنین برای این که افراد جماعت یا قبیله ای با حاکم یا رئیس قبیله جهت اطاعت و فرمانبری از وی پیمان بندند، عمل دست دادن (مصافحة) معمول بود؛ و به سبب مشابهت آن با عملِ بیعت در عقد بیع، این کار نیز بیعت نام گرفت.
بر این اساس، بسیاری از محقّقان معنای اصطلاحی بیعت را در متون و منابع اسلامی، نهادن دست راست در دست راست کسی به نشانه پذیرش اطاعت یا ریاست وی دانسته اند. بتدریج با ایجاد دگرگونی و تنوّع در شکل ظاهریِ بیعت، واژه بیعت علاوه بر عمل مزبور بر پیمان و تعهّدی که این کار حاکی و نشانه آن باشد، نیز اطلاق شد و در این معنای دوم، رواج و تداول یافت.
از این رو، معنای شایع و مصطلح بیعت را در قرآن، سنّت، تاریخ،
کلام و
فقه سیاسی اسلام باید عقد و پیمانی دانست که فرد بیعت کننده با امام، حاکم یا شخصی دیگر می بندد تا در موضوعی خاص یا به طور عام مطیع و فرمانبردار وی بوده به مفاد تعهّد خود ملتزم و وفادار بماند.
پیش از اسلام، رسم بیعت برای پذیرش مهتریِ رئیس قبیله یا انتصاب یک فرد به منصبی مهم متداول بوده است. طبری (ج2، ص255ـ256) به بیعت
قریش و بنی کنانه با قصی بن کِلاب، جدّ اعلای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به هنگام تصمیمِ وی به اخراج خزاعه از مکه اشاره کرده است.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله اصل این رسم و عادت اجتماعی را پذیرفت. نخستین بیعت در سیره نبوی، بیعتِ
حضرت علی علیه السلام و
خدیجه علیهاالسلام با آن حضرت پس از قبول اسلام است. با وجود این،
ابن شهر آشوب نخستین بیعت را در تاریخ اسلام «بیعت عشیره» دانسته که در سال سوم بعثت در «یوم الدّار» صورت گرفت.
در این روز،
رسول اکرم به فرمان الهی خواستار پذیرش اسلام و بیعت از سوی
بنی هاشم شد و به موجب
احادیث شیعه و اهل سنت، تنها حضرت علی علیه السلام که کم سن ترین فرد خاندان بود، با پیامبر بیعت کرد. دو بیعت مهمِ دیگر که در مکه روی داد، بیعت نخستین عَقَبه (بیعة العقبه الاولی) در سال 12 بعثت و
بیعت دوم عقبه (بیعة العقبة الثانیة) در 13 بعثت بود که هر دو در موسم حج در محل عقبه (مکانی در میانة راه مکه و مِنی) صورت گرفت. این دو بیعت، به ویژه بیعت دوم زمینه ساز هجرت حضرت رسول به مدینه شد.
