بیان الادیان

[ویکی فقه] بیان الادیان، از کتاب های قدیمی فارسی درباره ادیان و مذاهب است.
این کتاب نوشته ابوالمعالی محمد بن عبیدالله عالم قرن پنجم است.

شهرت مؤلف به صاحب بیان الادیان
به سبب شهرتِ این کتاب، مؤلفِ آن را با عنوان صاحب بیان الادیان یاد کرده اند.

تبار ابوالمعالی
از زندگانی ابوالمعالی اطلاعات چندانی در دست نیست. او از تبار علویان و از نسل حسین اصغر، پسر امام زین العابدین علیه السلام، است.

اجداد ابوالمعالی
...

[ویکی نور] بیان الأدیان از کتابهای قدیمیِ درباره ادیان و مذاهب است. به سبب شهرتِ این کتاب، مؤلفِ آن را با عنوان صاحب بیان الادیان یاد کرده اند. این کتاب که به نثر فصیح فارسی تألیف شده، احتمالاً قدیم ترین کتابی است که اکنون دربارۀ ملل و نحل به زبان فارسی در دست است، البته در بخشی از کتاب السوادالاعظم تألیف حکیم سمرقندی که ترجمۀ فارسی آن مربوط به سدۀ 4ق است، سخن از 73فرقه به میان آمده است.از این رو متن مذکور را باید مقدم بر بیان الادیان دانست، اما تمامی آن کتاب به ملل و نحل اختصاص ندارد.
غالباً در کتابهای ملل و نحل دو روش مشاهده می شود: یکی طرح آرای مختلف و گاه مخالف و سپس ردّ آن؛ دیگری گزارشی مختصر از آرای گوناگون. بیان الادیان در دستۀ دوم می گنجد. ابوالمعالی، به تصریح خودش، در نقل مطالب به منابع مورد استفادۀ خود اشاره کرده است که روش محققانۀ او را نشان می دهد.
این کتاب به پنج باب تقسیم شده که موضوعات آنها عبارت است از: اقرار به وجود صانع، مذاهب پیش از اسلام، حدیث افتراق، مذاهب و فرقه های اسلامی، و بیان حکایات مدعیان نبوت.
در باب اول، اعتقاداتِ عربها، پارسیان، فلاسفه و جز آنها دربارۀ خداوند و اقرار به وجود صانع به اختصار بیان شده است.
ابوالمعالی در باب دوم، عقاید مختلفِ پیش از پیامبر صلّی اللّه علیه وآله وسلّم را که در قرآن به آنها اشاره شده، توضیح داده است. او، به اغراق، برخی از اشخاص پیش از زمان پیامبر اکرم را مسلمان دانسته است. وی بنی غسّان و بنی تَغلِب را از ترسایان و بنی تمیم و بنی عَبْس را از مُغان می داند. همچنین، عقاید فلاسفه را در کنار دیگر ادیان و مذاهب ذکر، و دربارۀ اصول اخلاقی ایشان بحث می کند. بعلاوه، عقاید وآداب و سنن مغان، زردشت، مزدک، مانی، ثنویان، صابئین، سوفسطائیان و هندوان را به اختصار گزارش می کند. او هندوان را در علم طب و نجوم و حساب سرآمد می شمارد و، جالب توجه است که مذهب قرامطه و خرم دینان را جزو مذاهب پیش از اسلام ذکر می کند.

[ویکی فقه] بیان الادیان (کتاب). بیان الادیان از آثار ابو المعالی محمد حسین علوی است که در سال ۴۸۵ ه ق به زبان فارسی تالیف شده و ظاهرا قدیم ترین اثری است که در موضوع ملل و نحل و آراء و دیانات به زبان فارسی نوشته شده است، و امروزه فقط یک نسخه ناقص از آن در کتابخانه ملی پاریس موجود است.
در این متن کهن منثور پارسی، حادثه شگرف غدیر ، بازتاب نسبتا در خوری پیدا کرده و از امام حسن و امام حسین علیه السّلام نیز به مناسبت یاد شده است که ما برای پرهیز از دامنه دار شدن رشته سخن، متن عربی آن را حذف کرده ایم:... این خبر از رسول- صلی الله علیه و سلم- به چند طریق آمده است ولیکن برین گونه مرا سماع بود که به اسناد آوردم و لفظ روایت کردم و از همه طریق ها این مستوفی تر و نیکوتر است و از بهر تبرک آن را به تازی روایت کردم، اکنون تفسیر او به شرح پارسی بگویم تا معلوم گردد: جعفر صادق - رضی الله عنه- به اسناد از پدران خود روایت کرد از امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب- کرم الله وجهه- که او گفت: ما در سفری با رسول- صلواة الله علیه- بودیم و به منزلی بر سر غدیری فرو آمدیم که آن را غدیر خم خواندندی، پیامبر- صلواة الله علیه- ناگاه به گرمگاه بیرون آمد و فرمود تا بانگ کردند: الصلوة جامعه چنان عادت داشتی هر گاه که خواستی تا یاران جمع شوند و وحی گزارد یا تدبیری کند بانگ فرمودی کردن الصلوة جامعه یاران جمله شدند و پیامبر- صلواة الله علیه- بر بالایی شد و گویند از جامعه های شتر منبری ساختند. پیامبر- صلواة الله علیه- بر آنجا ایستاد و دست من بگرفت، پس گفت: خدای تعالی خلق را بیافرید از درختان پراکنده، و مرا و علی را از یک درخت آفرید و من اصل درختم و علی فرع آن درخت و حسن و حسین میوه آن درختند و شیعه ما شاخ و برگ آن درخت. هر که دست در شاخی زند از آن شاخها نجات یابد و هر که تخلف کرد هلاک شد. پس گفت: نه من به شما و به همه مسلمانان اولیترم از نفس ایشان بدیشان؟ یاران گفتند: آری، پس گفت: هر کرا من مولی ام، علی نیز مولای آن کس است. آن گاه دعا کرد و گفت: یا رب! دوستار باش آن کس را که به موالات او بگوید و دشمن باش کسی را که او را دشمن دارد... و امت من پس از من هفتاد و سه فرقه شوند، هفتاد و دو هالکان باشند و یک فرقه از رستگان... آن گاه گفت: من می روم و دو چیز در میان شما می گذارم: کتاب ایزد تعالی یعنی: قرآن، دوم عترت و فرزندان و اهل بیت من؛ دست درین هر دو زنید که این هر دو از یکدیگر جدا نشوند تا آن گاه که روز قیامت بر آب کوثر هر دو به نزدیک من آیند.
منبع
پژوهشی در مقتل های فارسی، برگرفته از مقاله «بیان الادیان (کتاب)».
...

[ویکی شیعه] بیان الادیان (کتاب). بیان الادیان کتابی به زبان فارسی درباره فرقه ها و مذاهب اسلامی و قبل از اسلام، تالیف ابوالمعالی محمد بن نعمت بن عبیدالله (متوفی پس از ۴۸۵ق). بیان الادیان اولین اثری است که در آن از ناصرخسرو و فرقه ناصریه سخن به میان می آید. ابوالمعالی همچنین از حسن صباح و فرقه صباحیه سخن به میان می آورد، اما از قلعه الموت سخنی نمی گوید. وی در این کتاب آشکارا به مخالفت با اسماعیلیه می پردازد.
از مهمترین منابع ابوالمعالی برای نگارش بیان الادیان می توان به کتاب البدء و التاریخ مقدسی، الامد علی الابد ابوالحسن عامری، آراء الهند ابوریحان بیرونی، المقالات ابوعیسی وراق، المقالات ابوالقاسم بلخی، کامل مبرد و المقنع فی الغیبة اثر سید مرتضی علم الهدی اشاره نمود.

بَیانُ الاَدیان
کتابی دربارۀ ادیان و مذاهب به فارسی از ابوالمعالی محمد بن عبیدالله (قرن ۵ق). مؤلف که از تبار علویان و احتمالاً شیعه بود، کتاب را در پنج باب پرداخته است: ۱. اقرار به وجود صانع؛ ۲. مذاهب پیش از اسلام؛ ۳. حدیث افتراق؛ ۴. مذاهب و فرقه های اسلامی و ۵. بیان حکایات مدعیان نوبت. وی در نقل مطالب کتاب به منابع مورد استفادۀ خود اشاره کرده است. نثر کتاب، ادیبانه و سلیس است. بیان الادیان، بارها به چاپ رسیده است. شفر در ۱۸۸۳، و عباس اقبال آشتیانی در ۱۳۱۲ش آن را منتشر کردند. متن تصحیح شده و کامل آن به کوشش هاشم رضی (تهران، ۱۳۴۲)، محمد دبیرسیاقی (تهران، ۱۳۷۶) و محمدتقی دانش پژوه (تهران، ۱۳۷۶) چاپ و منتشر شده است. هانری ماسه بخشی از آن را به زبان فرانسه و یحیی بن خشاب متن کامل کتاب را به عربی ترجمه کرده است.