بهلول بهجت افندی

[ویکی فقه] بهجت افندی، بهلول، فقیه ، مورخ و فیلسوف قرن سیزدهم و چهاردهم است.
به گفته خود او، نسبش به ابوایّوب انصاری صحابی مشهور می رسد.
در ۱۲۸۸، در زنگی زور، از نواحی قره باغ ارمنستان ، متولد شد؛ در همان جا به تحصیل علم پرداخت، نزد پدر خود، قاضی محمد سعادت ، و شیخ نجیب الله زنگی زوری فقه آموخت؛ علوم عقلی را نزد شیخ محمد قاضی زاده تحصیل کرد، و در عرفان و طریقت شاگرد سراج الدین نقشبندی بود.
بهجت افندی سفرهایی به بلاد مختلف، از جمله استانبول ، مصر ، بغداد ، ایران و بخارا کرد.
هرچند زمان این سفرها و قصد وی از سفرها بر ما معلوم نیست، همین قدر می دانیم که وی در استانبول از شیخ الاسلام آن جا سیدابوالهدی صیّادی رفاعی، و نیز از پدر خود اجازه روایت اخذ کرده است.
وی پس از پایان تحصیلات در زنگی زور، به قضاوت و تدریس و تألیف پرداخت و کسان زیادی از محضر درس او استفاده علمی کردند.
او عالمی آزاداندیش بود و ازاین رو از مذهب قبلی خود که حنفی بود برگشت و به مذهب شافعی گروید.
تألیفات او نیز دلیل بر آزاداندیشی اوست.
آیت الله شهاب الدین مرعشی ، مرجع تقلید معاصر شیعه (متوفی ۱۳۶۹ ش) با وی در همدان و تبریز ملاقات کرده، و او را در مناظرات توانا می دانست، و لذا به درخواست بهجت افندی، اجازه روایت کتب اخبار شیعه را به او داد، و خود از وی اجازه مفصّلی برای روایت کتابهای حدیث عامّه دریافت کرد.
تالیفات
مهمترین نوشته بهجت افندی، تشریح و محاکمه در تاریخ آل محمد است که به «تاریخ آل محمد» هم معروف است.
علامه امینی این کتاب را از «حسنات دهر» شمرده است.
اصل این کتاب به زبان ترکی است که میرزامهدی ادیب تبریزی به فارسی برگردانده و سپس م یرزاعلی قمشه ای به عربی ترجمه کرده است.
ترجمه فارسی این کتاب با مقدّمه و تعلیقات سیدمحمود طالقانی (متوفی ۱۳۵۸ ش) مکرّراً چاپ شده است.
آثار دیگر او عبارت اند از:
کتاب مأه یوم یا صد روز در گزارش جنگ صفّین ؛ کتاب حُجربن عدی ، در زندگی و شهادت حجر به صورت منظوم؛ آثار آذربایجان دارای بخشهای ادبی، تاریخی و جغرافیایی.
رساله دیگر او در ذکر افرادی از علمای عامه است که قضیه سوزاندن درِ خانه حضرت زهرا سلام الله علیها را روایت کرده اند (این رساله را به خواهش آیت الله مرعشی نوشت)؛ رساله ای در اعراب کلمه توحید ؛ کتابی در شرح مسلک دموکراسی و مسالک دیگر؛ حاشیه بر تفسیر بیضاوی ؛ الودود و النقود در مناظرات؛ رساله در طریقت نقشبندی.
درگذشت
بهجت افندی در ۱۳۵۰ درگذشت، ولی بنابر نقل برخی، وی را به قتل رساندند.