ایروان

ایرَوان ( در ارمنی Երևան: یِرِوان ) ( /ˌjɛrəˈvɑːn/ ; ، listen راهنما·اطلاعات ) پایتخت و بزرگ ترین شهر جمهوری ارمنستان[ ۸] است. در امتداد رود هرازدان واقع شده است. ایروان مرکز اداری، فرهنگی و صنعتی این کشور است. ایروان یکی از زیباترین شهرهای قفقاز می باشد.
تاریخ ایروان به سده هشتم پیش از میلاد و پیدایش دژ اربونی در سال ۷۸۲ پیش از میلاد در دورترین نقطه غربی دشت آرارات توسط پادشاه آرگیشتی یکم بازمی گردد. [ ۹]
شهر ایروان توسط یونسکو به عنوان پایتخت جهانی کتاب در سال ۲۰۱۲ ( میلادی ) برگزیده شد. [ ۱۰] ایروان عضو وابسته به شهرهای اروپا است. [ ۱۱]
از ۵۰۰۰ سال پیش از میلاد، انسان ها در محدوده ایروان زندگی می کرده اند. استحکامات عصر برنز شامل شنگاویت، تیشبانی و بردادزور در این منطقه یافت شده اند. کاوش های باستان شناسی قلعهٔ اورارتویی به نام اربونی را که در ۷۸۲ ( پیش از میلاد ) و بنا به امر شاه آرگیشتی یکم بنا شده بود را نمایان ساخت که در محل ایروان فعلی و برای محافظت از حملات قفقازیان شمالی قرار داشت. کانال های آبیاری و مخزن آب اورارتویی نیز در این محل کشف شده است. قلعه تیش ابیانی ( کارمیربلور ) به دست سیت ها در ۵۸۵ ( پیش از میلاد ) تخریب شد.
بین سده های ۶ و ۴ پیش از میلاد، ایروان یکی از مراکز مهم قلمرو ساتراپ ارمنی در امپراتوری هخامنشی بود. دوره زمانی بین سده های ۴ و ۳ پیش از میلاد نیز به عصر سیاه ایروان معروف است چراکه دانش تاریخی دربارهٔ آنچه در این دوره بر ایروان گذشت در دسترس نیست. نخستین کلیسا در ایروان، کلیسای سنت پیتر و پاول در سده پنجم ساخته شد که در ۱۹۳۱ ( میلادی ) به دست روس ها تخریب گشت تا از زمین آن برای ساختن سینما مسکو استفاده شود.
در دوران عظمت اعراب، ایروان در ۶۵۸ ( میلادی ) به دست آن ها افتاد. از آن زمان به مرکزی استراتژیک به عنوان گذرگاه کاروان های بازرگانی اروپا و هند مبدل شد. از سده هفتم به بعد نام ایروان به این شهر اطلاق شد و بین سده های ۹ و ۱۱ و بیش از حمله سلجوقیان، ایروان بخش امنی در دودمان باگراتونی بود.
ایروان در ۱۳۸۷ ( میلادی ) به چنگ تیمور درآمد و به تاراج رفت. شهر به عنوان مرکز اجرایی ایلخانیان درآمد، و به لحاظ اهمیت راهبردی خود در طی قرن ها، بارها میان عثمانی ها و ایرانیان رد و بدل شد. در اوج جنگ های میان ایران و عثمانی در ۱۵۱۳ تا ۱۷۳۷ ( میلادی ) ، شهر ۱۴ بار دست به دست شد. در دوران شاه عباس اول و در ۱۶۰۴ ( میلادی ) ، ده ها هزار ارمنی به ایران کوچانده شدند. نخستین نتایج این کوچ ها این بود که درصد مسلمانان ساکن در این شهر به ۸۰ درصد رسید در حالیکه جمعیت ارمنیان محلی باقی مانده در سرزمین به ۲۰ درصد هم نمی رسید.

پایتخت و مرکز اقتصادی و فرهنگی جمهوری ارمنستان، در جنوب قفقاز، به فاصلۀ ۲۵کیلومتری شمال مرز ترکیه و کنار رود رازدان. جمعیت آن ۱,۴۶۲,۷۰۰ نفر است (۲۰۰۳). شهر مهم صنعتی است که ماشین آلات، ماشین های کشاورزی، مواد شیمیایی، آجر، دوچرخه، و شراب تولید می کند. سایر صنایع آن عبارت اند از تولید آلومینیوم، پلاستیک، پارچه، و کنسرو میوه. از قدیمی ترین شهرهای جهان است؛ نام آن نخستین بار در قرن ۷م ثبت شد و از قرن ۱۵ تا واگذاری آن به روسیه (۱۸۲۸) بین عثمانی و ایران دست به دست می شد. این شهر در زلزلۀ ۱۹۸۸ ویران شد. ایروان در اواخر دهۀ ۱۹۸۰ و اوایل دهۀ ۱۹۹۰ صحنۀ خشونت بین قومی و تظاهرات ملّی گرایان ارمنی برای تشکیل کشور مستقل ارمنستان بود و مناقشه با آذربایجان بر سر ناگورنو ـ قراباغبه آن دامن می زد. ارمنستان سرانجام در ۱۹۹۱ به استقلال رسید. نیروگاه آبی واقع در امتداد رازدان، بیشتر برق کارخانه های صنعتی ایروان را تأمین می کند. ارمنستان در حال حاضر از ترکمنستان گاز طبیعی دریافت می کند؛ این خط لوله موقتاً تعطیل شد، اما برای جریان مداوم گاز از طریق گرجستانتلاش هایی صورت گرفته است. ایروان دارای دانشگاه (تأسیس در ۱۹۲۱) و آکادمی علوم ارمنستاناست.