التبیان فی تفسیر القران

[ویکی شیعه] التبیان فی تفسیر القرآن. التبیان فی تفسیر القرآن، کتابی در تفسیر قرآن اثر محمد بن حسن طوسی (۳۸۵-۴۶۰ق) معروف به شیخ طوسی که آن را اولین تفسیر کامل شیعی دانسته اند که حاوی تفسیر همه آیات قرآن است و علاوه بر آن، از روش های متعدد تفسیری در آن استفاده شده است. این تفسیر از منابع کهن تفسیری به شمار می آید و بسیاری از مفسران شیعه، از آن سرمشق گرفته اند.
شیخ طوسی در این تفسیر، علاوه بر نقل روایات معصومان(ع) و صحابه، با تکیه بر عقل و توجه به علوم مختلف، آرای مفسران گذشته و معاصران خود را بررسی و ارزیابی کرده است. از این رو، برخی این تفسیر را دربردارنده انواع علوم و فنون قرآنی، همچون صرف، نحو، اشتقاق، معانی، بیان، حدیث، فقه، کلام و تاریخ دانسته اند.
محمد بن حسن طوسی (۳۸۵-۴۶۰ق) مشهور به شیخ طوسی و شیخ الطائفه، محدث و فقیه بزرگ شیعه و مؤلف دو کتاب از کتب اربعه، از تاثیرگذارترین عالمان شیعی در جریان علمی و فرهنگی شیعه است.

[ویکی نور] التبیان فی تفسیر القرآن. التِبیان فی تفسیر القرآن، تفسیری از محمد بن حسن طوسی، معروف به شیخ طوسی، فقیه و محدّث و متکلم نامور امامی قرن پنجم.
این کتاب اولین تفسیر کامل شیعی از قرآن کریم است که مفسر آن، علاوه بر نقل روایات مأثور، با تکیه بر عقل و توجه به علوم مختلف به ارزیابی آرای تفسیری گذشتگان و معاصران خود پرداخته است؛ ازینرو این تفسیر جامع انواع علوم و فنون متعلق به تفسیر قرآن، همچون صرف و نحو و اشتقاق و معانی و بیان و حدیث و فقه و کلام و تاریخ است (صدر، ص 339). شیخ طوسی خود در کتاب فهرست (ص 288) می گوید که کتابی بی نظیر در تفسیر قرآن دارد (برای داوری های علمای قدیم و جدید طبرسی، ج 1، مقدمه، ص 75؛ بحر العلوم، ج 3، ص 228؛ آقا بزرگ طهرانی، ج 3، ص 328؛ حکیم، ص 310-312). پیش از این تفسیر، مفسران شیعه تنها به نقل روایات از صحابه یا ائمه علیهم السلام و نیز اشاره به برخی نکات لغوی و گاه نقل اسرائیلیات پرداخته اند (برای نمونه تفسیر فرات کوفی، تفسیر عیاشی، تفسیر علی بن ابراهیم قمی). از میان مفسران اهل سنّت نیز تنها طبری (متوفی 310) علاوه بر نقل اقوال، به نقد آنها و انتخاب روایاتی که از نظر او اصحّ روایات بوده، پرداخته است (آل یاسین، ج 2، ص 23-25).
التبیان فی تفسیر القرآن، تفسیر کل قرآن به ترتیب سوره های آن است و در ده جلد تدوین شده است. مفسر در آغاز هر سوره، به نام های آن و وجه تسمیۀ آنها، مکی یا مدنی بودن سوره، و وجود آیۀ ناسخ و منسوخ در آن اشاره کرده، سپس به بررسی اختلاف قرائات، معنای لغوی واژگان، اشتقاق، صرف، نحو و گاه نکات بلاغی آیات پرداخته و سرانجام، معنای کلی آیات را شرح و تفسیر کرده است (برای اطلاع بیشتر از شیوۀ شیخ طوسی در پرداختن به مباحث تفسیری اکبرآبادی، ج 2، ص 371-378؛ جعفر، ص 87-93). شیوۀ بیان و ترتیب مطالب در تفسیر وی عینا در تفسیر مجمع البیان فی تفسیر القرآن امین الاسلام طبرسی (متوفی 538) به کار گرفته شده است، با این تفاوت که طبرسی، مباحث لغت و اعراب و قرائات و شأن نزول و معنای آیه را به روشنی از یکدیگر جدا کرده است.
شیخ طوسی در مقدمۀ التبیان، با اشاره به انگیزۀ خویش از نوشتن این تفسیر، می گوید که هیچ یک از علمای شیعه را ندیده است که کتابی در تفسیر تمام قرآن و مشتمل بر همۀ انواع علوم و معانی آن نوشته باشد؛ تنها برخی از ایشان به ذکر روایات موجود در کتب حدیثی پرداخته اند، بی آنکه استقصا کنند یا در تفسیر مبهمات آن بکوشند.
وی عالمان اهل سنّت را در این موضوع به سه دسته تقسیم می کند: کسانی چون طبری که به تطویل هر سخن منقولی را در تفسیر قرآن گرد آورده اند؛ کسانی که به اختصار تنها به تفسیر الفاظ غریب و مشکل قرآن پرداخته اند؛ و کسانی که راه میانه پیموده اند و بیشتر به علومی توجه کرده اند که خود در آن تبحر داشته اند؛ مثلا زجّاج و فرّاء به صرف و نحو، مفضّل بن سلمة به واژگان و اشتقاق الفاظ، ابوعلی جبّائی به کلام و ابوالقاسم بلخی به فقه توجه کرده اند. طوسی فقط تفسیر ابومسلم محمد بن بحر اصفهانی (متوفی 320) و علی بن عیسی رمّانی (متوفی 384)، هر دو از علمای معتزله، را بهترین می داند؛ اما تذکر می دهد که ایشان نیز گاه به امور غیر ضروری پرداخته اند (برای موارد نقل شیخ طوسی از تفسیر ابومسلم غیاثی کرمانی، جاهای متعدد؛ برای تشابه میان بخش هایی از تفسیر التبیان و تفسیر رمّانی آیت اللّه زاده شیرازی، ج 2، ص 486-488).

[ویکی فقه] التبیان فی تفسیر القرآن (کتاب). این کتاب تفسیری از محمد بن حسن طوسی معروف به شیخ طوسی، فقیه و محدث و متکلم نامور امامی قرن پنجم است.
این کتاب اولین تفسیر کامل شیعی از قرآن کریم است که مفسر آن، علاوه بر نقل روایات ماثور، با تکیه بر عقل و توجه به علوم مختلف به ارزیابی آرای تفسیری گذشتگان و معاصران خود پرداخته است، ازینرو این تفسیر جامع انواع علوم و فنون متعلق به تفسیر قرآن، همچون صرف و نحو و اشتقاق و معانی و بیان و حدیث و فقه و کلام و تاریخ است . شیخ طوسی خود در کتاب فهرست می گوید که کتابی بی نظیر در تفسیر قرآن دارد . پیش از این تفسیر، مفسران شیعه تنها به نقل روایات از صحابه یا ائمه علیهم السّلام و نیز اشاره به برخی نکات لغوی و گاه نقل اسرائیلیات پرداخته اند (برای نمونه تفسیر فرات کوفی، تفسیر عیاشی، تفسیر علی بن ابراهیم قمی). از میان مفسران اهل سنت نیز تنها طبری (متوفی ۳۱۰) علاوه بر نقل اقوال، به نقد آنها و انتخاب روایاتی که از نظر او اصح روایات بوده، پرداخته است التبیان فی تفسیر القرآن، تفسیر کل قرآن بترتیب سوره های آن است و در ده جلد تدوین شده است. مفسر در آغاز هر سوره، به نامهای آن و وجه تسمیه آنها، مکی یا مدنی بودن سوره، و وجود آیه ناسخ و منسوخ در آن اشاره کرده، سپس به بررسی اختلاف قرائات، معنای لغوی واژگان، اشتقاق، صرف، نحو و گاه نکات بلاغی آیات پرداخته و سرانجام، معنای کلی آیات را شرح و تفسیر کرده است ). شیوه بیان و ترتیب مطالب در تفسیر وی عینا در تفسیر مجمع البیان فی تفسیر القرآن امین الاسلام طبرسی (متوفی ۵۳۸) به کار گرفته شده است، با این تفاوت که طبرسی، مباحث لغت و اعراب و قرائات و شان نزول و معنای آیه را بروشنی از یکدیگر جدا کرده است.
← انگیزه نگارش تفسیر
علاوه بر قرآن، آقا بزرگ طهرانی، محمد حسن آل یاسین، «منهج الطوسی فی تفسیر القرآن»، در یادنامه شیخ الطائفه ابو جعفر محمد بن حسن طوسی، ج۲، مشهد ۱۳۵۰ ش، مرتضی آیت الله زاده شیرازی، «عرض لا تجاه اللغوی فی تفسیر التبیان»، در یادنامه شیخ الطائفه ابو جعفر محمد بن حسن طوسی، ابن ادریس حلی، المنتخب من تفسیر القرآن و النکت المستخرجة من کتاب التبیان، چاپ مهدی رجائی، قم ۱۴۰۹، سعید احمد اکبر آبادی، «الشیخ الطوسی و منهجه فی تفسیر القرآن»، در یادنامه شیخ الطائفه ابو جعفر محمد بن حسن طوسی، اکبر ایرانی قمی، روش شیخ طوسی در تفسیر تبیان، تهران ۱۳۷۱ ش، محمد مهدی بن مرتضی بحر العلوم، رجال السید بحر العلوم: المعروف بالفوائد الرجالیة، چاپ محمد صادق بحر العلوم و حسین بحر العلوم، تهران ۱۳۶۳ ش، خضیر جعفر، الشیخ الطوسی مفسرا، قم ۱۳۷۸ ش، محمد بن حسن حر عاملی، امل الامل، چاپ احمد حسینی، قسم ۲، قم ۱۳۶۲ ش، حسن عیسی حکیم، الشیخ الطوسی ابو جعفر محمد بن الحسن: ۳۸۵- ۴۶۰ ه، نجف ۱۳۹۵/ ۱۹۷۵، ابو القاسم خوئی، البیان فی تفسیر القرآن، بیروت ۱۴۰۸/ ۱۹۸۷، محمد بن بهادر زرکشی، البرهان فی علوم القرآن، چاپ محمد ابو الفضل ابراهیم، بیروت ۱۴۰۸/ ۱۹۸۸، حسن صدر، تاسیس الشیعة لعلوم الاسلام،۱۳۷۰
۱. ↑ تاسیس الشیعة لعلوم الاسلام، حسن صدر، ۱۳۷۰
...