آثار هنری مرتبط با دیوان حافظ. اثرگذاریِ حافظ بر زندگیِ ایرانیان را می توان در استمرارِ محبوبیتِ اشعارش از نسل های گذشته تاکنون و به کاررفتنِ این اشعار در گفتگوهای روزمره مشاهده کرد. این جاودانگی و محبوبیت، موجبِ بازتابِ بی همتایی در فرهنگ و هنرِ پارسی زبانان شده است و در آثارِ خوشنویسان، نگارگران، قالی بافان و هنرمندانِ بسیاری نمود پیدا کرده است. [ ۱]
غزل های حافظ الهام بخشِ بسیاری از نگارگران برای تبدیلِ زبانِ شعر به تصویر بوده است. اما به خاطرِ وجودِ پیچیدگی های کلامی و استعارات و ایهام های بسیاری که در اشعارِ حافظ وجود دارد، تصویرگریِ اشعارِ او پیچیده تر از تصویرگریِ اشعارِ شاعرانی چون فردوسی و نظامی است و ازاین رو نسبتِ دیوان های مصوّر به غیرمصوّر بسیار کم است. در نسخه های شناخته شده، یک یا چند بیت از یک غزل و حتی گاهی یک مصرع از یک بیت، مورد تصویرسازی قرار گرفته است. تصویرِ معروف ترِ آن، نگارهٔ بازیِ چوگان است که در بیشترِ نسخه ها به تصویر کشیده شده است. این نگاره ها، بازیِ چوگان را همراه با مصرعِ «. . . / گفت آن می کشم اندرخم چوگان که مپرس» و یا مصراعی از غزلِ «خسروا گوی فلک در خم چوگان تو باد/ . . . » و یا بیتِ «خنگ چوگانی چرخت رام شد در زیر زین / شهسوارا چون به میدان آمدی گویی بزن» به تصویر کشیده اند. بعضی نگارگران نیز موضوعاتی مانند میخانه و مجلسِ وعظ و میکده را تصویر کرده اند و در مواردی که قدرتِ تصویرسازی و تخیّلِ بالایی داشته اند، موفق به تصویرسازیِ چند بیت از یک غزل شده اند. یکی از این نمونه های موفق، نسخه ای از دیوان است که به احتمال زیاد در حدودِ سال ۹۴۰ ه. ق برای سام میرزا مصوّر و کتابت شده است. این نسخه در میان موزهٔ جدید هنر اسلامی در قطر، موزهٔ هنر مِتروپولیتَن، دانشگاه هاروارد و موزهٔ هنری فاگ تقسیم شده و پیشتر نیز در مجموعهٔ کارتیه و سپس در مجموعهٔ کری ولش نگهداری می شده است. نسخه در اصل دارای ۵ نگاره شامل بزم، بازی چوگان، مجلس وعظ، سرای پیر مُغان و عید فطر بوده است. امروزه محل نگهداری ۴ نگاره معلوم و نگارهٔ «بازی چوگان» نامعلوم است. [ ۱] [ ۲]
پژوهش های گسترده دربارهٔ شعرِ حافظ هنوز به بررسیِ منظمی از اثرگذاریِ دیوانش بر هنرهای تجسمی نپرداخته است. نسخه های خطیِ اشعارِ او اصولاً به عنوان منبعِ نقد ادبی مورد توجه قرار گرفته اند، اما همان دست نوشته ها می توانند اطلاعاتی در مورد شیوه های فهم و بهره گیری از اشعارش در مکان ها و دوره های گوناگون ارائه دهند. حتی نسخه های خطی به ترتیبِ زمانی و جغرافیایی می تواند شاخصی برای میزان و رشدِ محبوبیتش باشد. نسخه هایی با آرایه هایی بسیار دقیق یا تصاویر مشخص ممکن است نحوهٔ درک اشعارش را نشان دهد. اشاراتی پراکنده به رونویسی شعرهای او از اشیاء شده است، اما می توان پژوهشی منظم تر انجام داد. از اشعارش توسط نقاشانِ سده های نوزدهم و بیستم میلادی به عنوان منبعی برای خلق نقاشی خط استفاده شده است که جایگزینی برای آثار فیگوراتیو است. نیاز به تصحیح انتقادی از دیوانِ حافظ، پژوهشگران را بر آن داشت تا برای شناساییِ نسخه های خطی که به طور اولیه و بادقت نوشته شده بودند، بررسی ای اصولی از مجموعه های عمومی و خصوصی انجام دهند. شناسایی چنین نسخه هایی به پژوهشگران، به ویژه محمد قزوینی، پرویز ناتل خانلَری و اخیراً رشید عِیوَضی، اجازه داد تا از آنها به عنوان پایهٔ نسخه های خویش استفاده کنند. نسخهٔ عیوضی از نُه نسخهٔ خطی به تاریخِ میان ۸۱۳ ه. ق/۱۴۱۰ م تا ۸۲۷ ه. ق/۱۴۲۳ م بهره برده است. درحال حاضر این نسخه ها از استانبول و تهران تا دوشنبه و حیدرآباد پراکنده شده اند، اما به نظر می رسد که بیشترِ نمونه های مصوّرِ عیوضی در شیراز تولید شده اند. این دست نوشته ها بر این واقعیت تأکید می کند که در طول سه دههٔ نخست سدهٔ نهم هجری، اشعار حافظ برای هر دو نوع جُنگ ها و سفینه ها گزیده شده اند و به عنوان دیوانی مستقل از بیش از ۴۰۰ غزل جمع آوری شده اند. کیفیتِ بالای خوشنویسی و تذهیبِ موجود در همان نسخه های خطی نیز نشان می دهد که طی چند دهه پس از درگذشتِ حافظ، آثارِ وی توسط خوشنویسان و مُذَهِّبانِ حرفه ای برای مشتریان بلندمرتبه رونویسی می شود. [ ۲]
این نوشته برگرفته از سایت ویکی پدیا می باشد، اگر نادرست یا توهین آمیز است، لطفا گزارش دهید: گزارش تخلفغزل های حافظ الهام بخشِ بسیاری از نگارگران برای تبدیلِ زبانِ شعر به تصویر بوده است. اما به خاطرِ وجودِ پیچیدگی های کلامی و استعارات و ایهام های بسیاری که در اشعارِ حافظ وجود دارد، تصویرگریِ اشعارِ او پیچیده تر از تصویرگریِ اشعارِ شاعرانی چون فردوسی و نظامی است و ازاین رو نسبتِ دیوان های مصوّر به غیرمصوّر بسیار کم است. در نسخه های شناخته شده، یک یا چند بیت از یک غزل و حتی گاهی یک مصرع از یک بیت، مورد تصویرسازی قرار گرفته است. تصویرِ معروف ترِ آن، نگارهٔ بازیِ چوگان است که در بیشترِ نسخه ها به تصویر کشیده شده است. این نگاره ها، بازیِ چوگان را همراه با مصرعِ «. . . / گفت آن می کشم اندرخم چوگان که مپرس» و یا مصراعی از غزلِ «خسروا گوی فلک در خم چوگان تو باد/ . . . » و یا بیتِ «خنگ چوگانی چرخت رام شد در زیر زین / شهسوارا چون به میدان آمدی گویی بزن» به تصویر کشیده اند. بعضی نگارگران نیز موضوعاتی مانند میخانه و مجلسِ وعظ و میکده را تصویر کرده اند و در مواردی که قدرتِ تصویرسازی و تخیّلِ بالایی داشته اند، موفق به تصویرسازیِ چند بیت از یک غزل شده اند. یکی از این نمونه های موفق، نسخه ای از دیوان است که به احتمال زیاد در حدودِ سال ۹۴۰ ه. ق برای سام میرزا مصوّر و کتابت شده است. این نسخه در میان موزهٔ جدید هنر اسلامی در قطر، موزهٔ هنر مِتروپولیتَن، دانشگاه هاروارد و موزهٔ هنری فاگ تقسیم شده و پیشتر نیز در مجموعهٔ کارتیه و سپس در مجموعهٔ کری ولش نگهداری می شده است. نسخه در اصل دارای ۵ نگاره شامل بزم، بازی چوگان، مجلس وعظ، سرای پیر مُغان و عید فطر بوده است. امروزه محل نگهداری ۴ نگاره معلوم و نگارهٔ «بازی چوگان» نامعلوم است. [ ۱] [ ۲]
پژوهش های گسترده دربارهٔ شعرِ حافظ هنوز به بررسیِ منظمی از اثرگذاریِ دیوانش بر هنرهای تجسمی نپرداخته است. نسخه های خطیِ اشعارِ او اصولاً به عنوان منبعِ نقد ادبی مورد توجه قرار گرفته اند، اما همان دست نوشته ها می توانند اطلاعاتی در مورد شیوه های فهم و بهره گیری از اشعارش در مکان ها و دوره های گوناگون ارائه دهند. حتی نسخه های خطی به ترتیبِ زمانی و جغرافیایی می تواند شاخصی برای میزان و رشدِ محبوبیتش باشد. نسخه هایی با آرایه هایی بسیار دقیق یا تصاویر مشخص ممکن است نحوهٔ درک اشعارش را نشان دهد. اشاراتی پراکنده به رونویسی شعرهای او از اشیاء شده است، اما می توان پژوهشی منظم تر انجام داد. از اشعارش توسط نقاشانِ سده های نوزدهم و بیستم میلادی به عنوان منبعی برای خلق نقاشی خط استفاده شده است که جایگزینی برای آثار فیگوراتیو است. نیاز به تصحیح انتقادی از دیوانِ حافظ، پژوهشگران را بر آن داشت تا برای شناساییِ نسخه های خطی که به طور اولیه و بادقت نوشته شده بودند، بررسی ای اصولی از مجموعه های عمومی و خصوصی انجام دهند. شناسایی چنین نسخه هایی به پژوهشگران، به ویژه محمد قزوینی، پرویز ناتل خانلَری و اخیراً رشید عِیوَضی، اجازه داد تا از آنها به عنوان پایهٔ نسخه های خویش استفاده کنند. نسخهٔ عیوضی از نُه نسخهٔ خطی به تاریخِ میان ۸۱۳ ه. ق/۱۴۱۰ م تا ۸۲۷ ه. ق/۱۴۲۳ م بهره برده است. درحال حاضر این نسخه ها از استانبول و تهران تا دوشنبه و حیدرآباد پراکنده شده اند، اما به نظر می رسد که بیشترِ نمونه های مصوّرِ عیوضی در شیراز تولید شده اند. این دست نوشته ها بر این واقعیت تأکید می کند که در طول سه دههٔ نخست سدهٔ نهم هجری، اشعار حافظ برای هر دو نوع جُنگ ها و سفینه ها گزیده شده اند و به عنوان دیوانی مستقل از بیش از ۴۰۰ غزل جمع آوری شده اند. کیفیتِ بالای خوشنویسی و تذهیبِ موجود در همان نسخه های خطی نیز نشان می دهد که طی چند دهه پس از درگذشتِ حافظ، آثارِ وی توسط خوشنویسان و مُذَهِّبانِ حرفه ای برای مشتریان بلندمرتبه رونویسی می شود. [ ۲]
