[ویکی فقه] ابوالقاسم حسین بن محمد بن مفضل، معروف به راغب اصفهانی (درگذشته ۵۰۲ قمری) لغت شناس و از ادیبان و حکیمان اهل اصفهان بود. وی از بزرگ ترین دانشمندان ایرانی است که در دوران آل بویه در قرن چهارم که اصفهان در اوج تمدن اسلامی و علم بوده است.
راغب اصفهانی یکی از قرآن پژوهان به نام ایرانی در سده چهارم و پنجم قمری است که دارای آثار فراوان قرآن پژوهی بوده و بزرگ ترین اثر او یعنی مفردات الفاظ القرآن، یکی از مهم ترین آثار ماندگار قرآنی بوده که در همه کتابخانه های شخصی و عمومی حضورش نمایان است..... و به گفته برخی کتابی است که در معناشناسی مانند ندارد و زرکشی که به مناسب درباره راه های رسیدن به فهم قرآن سخن می گوید، به اهمیت واژگان و دلالت و کاربرد آن در سیاق آیات و کار راغب اشاره می کند، زیرا او افزون بر نکات معناشناسی در مدلول لفظ با توجه به سیاق و اثر آن، معنا را بیرون می کشد. این ویژگی و برتری نیز در تفسیر راغب یعنی جامع التفسیر نیز دیده می شود، که به اصول و قواعدی اشاره می کند که بعدها مبنا و پایه ای برای قواعد تفسیر و تفطن به نگرش های جدید تفسیری می گردد. از دیگر آثار قرآنی او الذریعه است که در بخش معارف اخلاقی قرآن سخن گفته و شخصیت قرآنی خود را در برابر کسانی که کتاب اخلاقی به روش حکما نوشته، نشان داده است. در کتاب های ادبی خود مانند محاضرات نیز گرایش ها و اندیشه خلاق و پویای متکی به وحی جلوه دیگر قرآن پژوهی راغب است. در این رساله تفسیر پژوهی هر چند کوتاه و فشرده به شرح زندگی، عصر مؤلف و آثار و تالیفات به ویژه آثار قرآنی وی پرداخته می شود. با همه این اهمیتی که شخصیت راغب دارد، زوایای بسیاری از حیات راغب مجهول مانده و روشن نیست که کی به دنیا آمده و در چه زمانی فوت کرده، و اختلاف درباره زمان مرگ وی تا صد سال هم وجود دارد و این تاریکی و اختلاف درباره شخصیتی مانند راغب اندکی شگفت انگیز به نظر می رسد. شرح حال نگاران، حتی همشهریان او درباره او سکوت کرده، موضع مذهبی او محل اختلاف است. درباره اهمیت مقدمه تفسیر و نکات بس مهمی که در آغاز تفسیر به آن پرداخته اشاره می گردد. بی گمان گرایش های تفسیری راغب در شناخت مبانی تفسیری و خود تفسیر اهمیت بسیاری دارد، از این رو بخشی را به مبانی و اصول تفسیری راغب اختصاص خواهیم داد و در نهایت به روش تفسیری و ویژگی های این اثر قرآنی در مقایسه با دیگر تفسیرهای معاصران وی و جایگاه اهل بیت در این تفسیر و یکی از مسائل مهم اسلامی یعنی اخلاق که وی به آن پرداخته و گرایش داشته، خواهیم پرداخت.
مقدمه
کاوش و بررسی تفاسیر و روش های تفسیری یک مفسر، دانشی نو در پژوهش های قرآنی است که در سده اخیر شکل گرفته و روز به روز ژرف تر و غنی تر شده و به بالندگی و پویایی فهم قرآن انجامیده است که بی گمان در تنقیح مبانی و تصحیح روش های پیشین کمک می کند.از سوی دیگر، یکی از فواید شناخت مفسران قرآن کریم و روش های آنان آشنایی با تحولات دانش تفسیر و سیر تطورات و نظرات آن می باشد، این پژوهش ها به ارتقای سطح استنباط و تعیین اهداف و قلمرو تفسیر با استفاده از تجربیات پیشینیان می انجامد، به ویژه اگر شخصیتی چون راغب اصفهانی باشد که در عصر طلایی علم کلام و رونق دانش مسلمین می زیسته و در شرایط بغداد یا مدینة الاسلام پایگاه اندیشه ها و شخصیت های بزرگ همه مذاهب و ادیان بوده و آثار گوناگون علمی بوفور در کتابخانه های بزرگ یافت می شده است. درباره معرفی این شخصیت بر خلاف گذشته تلاش های بسیار شده و کتاب ها و مقالات و کنگره هایی برگزار گردیده (از آن جمله در سال ۱۳۸۴، کنگره ای در شهر اصفهان با همکاری آیسسکو و پژوهشکده فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار گردید و مقالات فراوانی به موضوع شخصیت راغب اختصاص یافت و دستمایه این نوشته در آن کنگره فراهم و مبنای سخنرانی اینجانب قرار گرفت.) تا شخصیت علمی وی نمایان شود، با این همه درباره شخصیت قرآنی راغب کمتر کار شده و نکات بدیع و ابتکاری وی کار نشده، در حالی که وی دارای آثار فراوان قرآنی بوده و بزرگ ترین اثر او یعنی مفردات الفاظ القرآن، یکی از مهم ترین آثار ماندگار قرآنی است، که در همه کتابخانه های شخصی و عمومی حضورش نمایان است و به گفته فیروز آبادی (م ۸۱۷) کتابی است که در معناشناسی مانند ندارد و زرکشی (م ۷۹۴ ق.) که به مناسب درباره راه های رسیدن به فهم قرآن سخن می گوید و به اهمیت واژگان و دلالت و کاربرد آن در سیاق آیات اشاره می کند، یادآور می شود که مهم ترین کسی که به این موضوع پرداخته، راغب اصفهانی در کتاب مفردات است، زیرا او افزون بر نکات معناشناسی در مدلول لفظ با توجه به سیاق و اثر آن، معنا را بیرون می کشد و حاجی خلیفه می گوید: مفردات الفاظ قرآن کتابی نافع در هر دانشی از علوم اسلامی است. این ویژگی و برتری نیز در تفسیر راغب یعنی جامع التفسیر نیز دیده می شود که سوگمندانه این کتاب به خوبی نشر نیافته و همگانی نشده و تنها بخش هایی از این تفسیر، یعنی تفسیر سوره حمد و بخشی از سوره بقره در یک نوبت و تمام سوره بقره به صورتی دیگر و سوره آل عمران و بخشی از سوره نساء، تحقیق و به چاپ رسیده و بخش های عمده این تفسیر با آنکه بیشترین بخش های آن نسخه هایش موجود است، تحقیق نشده و اگر تحقیق شده نشر نیافته، و جا دارد که مجموعه این تفسیر گردآوری و تحقیق و چاپ شود.در این رساله تفسیر پژوهی هر چند کوتاه و فشرده به شرح زندگی، عصر مؤلف و آثار و تالیفات به ویژه آثار قرآنی وی پرداخته می شود. درباره اهمیت مقدمه تفسیر و نکات بس مهمی که در آغاز تفسیر به آن پرداخته اشاره می گردد. بی گمان گرایش های تفسیری راغب در شناخت مبانی تفسیری و خود تفسیر اهمیت بسیاری دارد، از این رو بخشی را به مبانی و اصول تفسیری راغب اختصاص خواهیم داد و در نهایت به روش تفسیری و ویژگی های این اثر قرآنی در مقایسه با دیگر تفسیرهای معاصران وی و جایگاه اهل بیت در این تفسیر و یکی از مسائل مهم اسلامی یعنی اخلاق که وی به آن پرداخته و گرایش داشته، خواهیم پرداخت.
شرح زندگی راغب
دانشمند بزرگ و قرآن پژوه سترگ راغب اصفهانی، حسین بن محمد بن مفضل در قرن پنجم و به گفته برخی در قرن ششم می زیسته است. در کتاب های شرح حال نگاری، نام او کمتر برده شده است و اگر در جایی یادی از او شده، تنها به عنوان قرآن پژوه و ادب شناس و با ذکر مؤلفات او آمده، بدون آنکه شرح حال او را ذکر کنند. بی گمان وی اصفهانی بوده و در این شهر دیده به جهان گشوده و کسانی چون ابومنصور جُبان، محمد بن علی رازی، دانشمند ادیب و واژه شناس (م ۴۱۶ ق. هـ) از اساتید او شمرده می شده اند. (ابن جُبان به گفته یاقوت یکی از حسنات ری بوده است. اهل فن از محضرش استفاده می جستند. وی به اصفهان در آمده و به نقل روایت پرداخته. در لغت تصنیفی بزرگ به نام الشامل دارد. وی در بادی امر از ندیمان صاحب بن عباد (م ۳۸۵) بوده، سپس از او کناره گرفت و به سال ۴۱۶ در گذشت.) پس از چندی از اصفهان به بغداد مهاجرت می کند و احتمالاً به شهرهای مسیر راه رفته و از دانشمندان آن دیار بهره برده است، اما با همه اینها پرسش های بسیار درباره سال تولد و وفات او مطرح است. سیوطی او را مُفضل بن محمد، و بیهقی او را حسن بن مفضل می خواند و در نوشته های دیگر حسین بن محمد بن مفضل خوانده شده است. در مورد انتساب او به شهر اصفهان، فضل بن سعد بن مافروخی در محاسن اصفهان او را در زمره طبقه ادبای متقدم این شهر بر شمرده است. راغب خود در محاضرات الادبابه اصفهان توجه خاصی نشان داده است، ولی بر اساس گزارش اسماعیل پاشا در کتاب هدیة العارفین ذیل کتاب کشف الظنون و محمدباقر خوانساری در روضات الجنات محل اقامت و وفات او شهر بغداد بوده است. این اقامت به درازا کشیده تا جایی که از او به عنوان اصفهانی الاصل، نزیل بغداد یاد شده است. جالب اینکه ابونعیم اصفهانی (م. ۴۳۰ ق.) که همشهری وی می باشد در تاریخ بغداد (معجم الادباء) و حلیة الاولیاء، سخنی نیاورده است، دیگر همشهریان او مانند: ابوالفرج اصفهانی، نیز اهتمامی برای معرفی و ذکر حیات و آثار او نداشته اند. یاقوت حموی در معجم البلدان که درباره شهر اصفهان و شخصیت های این شهر نوشته، سخنی از راغب به میان نیاورده است.
← وفات
...
راغب اصفهانی یکی از قرآن پژوهان به نام ایرانی در سده چهارم و پنجم قمری است که دارای آثار فراوان قرآن پژوهی بوده و بزرگ ترین اثر او یعنی مفردات الفاظ القرآن، یکی از مهم ترین آثار ماندگار قرآنی بوده که در همه کتابخانه های شخصی و عمومی حضورش نمایان است..... و به گفته برخی کتابی است که در معناشناسی مانند ندارد و زرکشی که به مناسب درباره راه های رسیدن به فهم قرآن سخن می گوید، به اهمیت واژگان و دلالت و کاربرد آن در سیاق آیات و کار راغب اشاره می کند، زیرا او افزون بر نکات معناشناسی در مدلول لفظ با توجه به سیاق و اثر آن، معنا را بیرون می کشد. این ویژگی و برتری نیز در تفسیر راغب یعنی جامع التفسیر نیز دیده می شود، که به اصول و قواعدی اشاره می کند که بعدها مبنا و پایه ای برای قواعد تفسیر و تفطن به نگرش های جدید تفسیری می گردد. از دیگر آثار قرآنی او الذریعه است که در بخش معارف اخلاقی قرآن سخن گفته و شخصیت قرآنی خود را در برابر کسانی که کتاب اخلاقی به روش حکما نوشته، نشان داده است. در کتاب های ادبی خود مانند محاضرات نیز گرایش ها و اندیشه خلاق و پویای متکی به وحی جلوه دیگر قرآن پژوهی راغب است. در این رساله تفسیر پژوهی هر چند کوتاه و فشرده به شرح زندگی، عصر مؤلف و آثار و تالیفات به ویژه آثار قرآنی وی پرداخته می شود. با همه این اهمیتی که شخصیت راغب دارد، زوایای بسیاری از حیات راغب مجهول مانده و روشن نیست که کی به دنیا آمده و در چه زمانی فوت کرده، و اختلاف درباره زمان مرگ وی تا صد سال هم وجود دارد و این تاریکی و اختلاف درباره شخصیتی مانند راغب اندکی شگفت انگیز به نظر می رسد. شرح حال نگاران، حتی همشهریان او درباره او سکوت کرده، موضع مذهبی او محل اختلاف است. درباره اهمیت مقدمه تفسیر و نکات بس مهمی که در آغاز تفسیر به آن پرداخته اشاره می گردد. بی گمان گرایش های تفسیری راغب در شناخت مبانی تفسیری و خود تفسیر اهمیت بسیاری دارد، از این رو بخشی را به مبانی و اصول تفسیری راغب اختصاص خواهیم داد و در نهایت به روش تفسیری و ویژگی های این اثر قرآنی در مقایسه با دیگر تفسیرهای معاصران وی و جایگاه اهل بیت در این تفسیر و یکی از مسائل مهم اسلامی یعنی اخلاق که وی به آن پرداخته و گرایش داشته، خواهیم پرداخت.
مقدمه
کاوش و بررسی تفاسیر و روش های تفسیری یک مفسر، دانشی نو در پژوهش های قرآنی است که در سده اخیر شکل گرفته و روز به روز ژرف تر و غنی تر شده و به بالندگی و پویایی فهم قرآن انجامیده است که بی گمان در تنقیح مبانی و تصحیح روش های پیشین کمک می کند.از سوی دیگر، یکی از فواید شناخت مفسران قرآن کریم و روش های آنان آشنایی با تحولات دانش تفسیر و سیر تطورات و نظرات آن می باشد، این پژوهش ها به ارتقای سطح استنباط و تعیین اهداف و قلمرو تفسیر با استفاده از تجربیات پیشینیان می انجامد، به ویژه اگر شخصیتی چون راغب اصفهانی باشد که در عصر طلایی علم کلام و رونق دانش مسلمین می زیسته و در شرایط بغداد یا مدینة الاسلام پایگاه اندیشه ها و شخصیت های بزرگ همه مذاهب و ادیان بوده و آثار گوناگون علمی بوفور در کتابخانه های بزرگ یافت می شده است. درباره معرفی این شخصیت بر خلاف گذشته تلاش های بسیار شده و کتاب ها و مقالات و کنگره هایی برگزار گردیده (از آن جمله در سال ۱۳۸۴، کنگره ای در شهر اصفهان با همکاری آیسسکو و پژوهشکده فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار گردید و مقالات فراوانی به موضوع شخصیت راغب اختصاص یافت و دستمایه این نوشته در آن کنگره فراهم و مبنای سخنرانی اینجانب قرار گرفت.) تا شخصیت علمی وی نمایان شود، با این همه درباره شخصیت قرآنی راغب کمتر کار شده و نکات بدیع و ابتکاری وی کار نشده، در حالی که وی دارای آثار فراوان قرآنی بوده و بزرگ ترین اثر او یعنی مفردات الفاظ القرآن، یکی از مهم ترین آثار ماندگار قرآنی است، که در همه کتابخانه های شخصی و عمومی حضورش نمایان است و به گفته فیروز آبادی (م ۸۱۷) کتابی است که در معناشناسی مانند ندارد و زرکشی (م ۷۹۴ ق.) که به مناسب درباره راه های رسیدن به فهم قرآن سخن می گوید و به اهمیت واژگان و دلالت و کاربرد آن در سیاق آیات اشاره می کند، یادآور می شود که مهم ترین کسی که به این موضوع پرداخته، راغب اصفهانی در کتاب مفردات است، زیرا او افزون بر نکات معناشناسی در مدلول لفظ با توجه به سیاق و اثر آن، معنا را بیرون می کشد و حاجی خلیفه می گوید: مفردات الفاظ قرآن کتابی نافع در هر دانشی از علوم اسلامی است. این ویژگی و برتری نیز در تفسیر راغب یعنی جامع التفسیر نیز دیده می شود که سوگمندانه این کتاب به خوبی نشر نیافته و همگانی نشده و تنها بخش هایی از این تفسیر، یعنی تفسیر سوره حمد و بخشی از سوره بقره در یک نوبت و تمام سوره بقره به صورتی دیگر و سوره آل عمران و بخشی از سوره نساء، تحقیق و به چاپ رسیده و بخش های عمده این تفسیر با آنکه بیشترین بخش های آن نسخه هایش موجود است، تحقیق نشده و اگر تحقیق شده نشر نیافته، و جا دارد که مجموعه این تفسیر گردآوری و تحقیق و چاپ شود.در این رساله تفسیر پژوهی هر چند کوتاه و فشرده به شرح زندگی، عصر مؤلف و آثار و تالیفات به ویژه آثار قرآنی وی پرداخته می شود. درباره اهمیت مقدمه تفسیر و نکات بس مهمی که در آغاز تفسیر به آن پرداخته اشاره می گردد. بی گمان گرایش های تفسیری راغب در شناخت مبانی تفسیری و خود تفسیر اهمیت بسیاری دارد، از این رو بخشی را به مبانی و اصول تفسیری راغب اختصاص خواهیم داد و در نهایت به روش تفسیری و ویژگی های این اثر قرآنی در مقایسه با دیگر تفسیرهای معاصران وی و جایگاه اهل بیت در این تفسیر و یکی از مسائل مهم اسلامی یعنی اخلاق که وی به آن پرداخته و گرایش داشته، خواهیم پرداخت.
شرح زندگی راغب
دانشمند بزرگ و قرآن پژوه سترگ راغب اصفهانی، حسین بن محمد بن مفضل در قرن پنجم و به گفته برخی در قرن ششم می زیسته است. در کتاب های شرح حال نگاری، نام او کمتر برده شده است و اگر در جایی یادی از او شده، تنها به عنوان قرآن پژوه و ادب شناس و با ذکر مؤلفات او آمده، بدون آنکه شرح حال او را ذکر کنند. بی گمان وی اصفهانی بوده و در این شهر دیده به جهان گشوده و کسانی چون ابومنصور جُبان، محمد بن علی رازی، دانشمند ادیب و واژه شناس (م ۴۱۶ ق. هـ) از اساتید او شمرده می شده اند. (ابن جُبان به گفته یاقوت یکی از حسنات ری بوده است. اهل فن از محضرش استفاده می جستند. وی به اصفهان در آمده و به نقل روایت پرداخته. در لغت تصنیفی بزرگ به نام الشامل دارد. وی در بادی امر از ندیمان صاحب بن عباد (م ۳۸۵) بوده، سپس از او کناره گرفت و به سال ۴۱۶ در گذشت.) پس از چندی از اصفهان به بغداد مهاجرت می کند و احتمالاً به شهرهای مسیر راه رفته و از دانشمندان آن دیار بهره برده است، اما با همه اینها پرسش های بسیار درباره سال تولد و وفات او مطرح است. سیوطی او را مُفضل بن محمد، و بیهقی او را حسن بن مفضل می خواند و در نوشته های دیگر حسین بن محمد بن مفضل خوانده شده است. در مورد انتساب او به شهر اصفهان، فضل بن سعد بن مافروخی در محاسن اصفهان او را در زمره طبقه ادبای متقدم این شهر بر شمرده است. راغب خود در محاضرات الادبابه اصفهان توجه خاصی نشان داده است، ولی بر اساس گزارش اسماعیل پاشا در کتاب هدیة العارفین ذیل کتاب کشف الظنون و محمدباقر خوانساری در روضات الجنات محل اقامت و وفات او شهر بغداد بوده است. این اقامت به درازا کشیده تا جایی که از او به عنوان اصفهانی الاصل، نزیل بغداد یاد شده است. جالب اینکه ابونعیم اصفهانی (م. ۴۳۰ ق.) که همشهری وی می باشد در تاریخ بغداد (معجم الادباء) و حلیة الاولیاء، سخنی نیاورده است، دیگر همشهریان او مانند: ابوالفرج اصفهانی، نیز اهتمامی برای معرفی و ذکر حیات و آثار او نداشته اند. یاقوت حموی در معجم البلدان که درباره شهر اصفهان و شخصیت های این شهر نوشته، سخنی از راغب به میان نیاورده است.
← وفات
...
wikifeqh: راغب_الاصفهانی