ابواسحاق شیرازی

[ویکی فقه] اَبو اِسْحاقِ شیرازی، جمال الدین ابراهیم بن علی بن یوسف فیروزآبادی (۳۹۳-۴۷۶ق/۱۰۰۳-۱۰۸۳م)، فقیه بزرگ شافعی و استاد نامدار مدرسه نظامیه بغداد .
زادگاه وی شهر گور در فارس بود که در زمان عضدالدوله دیلمی (حک ۳۳۸-۳۷۲ق) و به فرمان او فیروز آباد نام گرفت. تاریخ ولادت او را برخی در یکی از سال های ۳۹۵، ۳۹۶ و ۳۹۷ق نیز گفته اند، ولی بیش تر منابع در سال ۳۹۳ق اتفاق دارند.
خاندان و بازماندگان
از خاندان و بازماندگانش اطلاعی در دست نیست، تنها ابوطاهر مجدالدین محمد بن یعقوب فیروزآبادی (د ۸۱۷ق) مؤلف قاموس اللغه، مدعی شده که ابواسحاق نسب می برد، اما باتوجه به این که فرزندی از ابواسحاق بر جای نمانده و حتی همسری اختیار نکرده است، در باب این انتساب تردید شده است.
تحصیلات و استادان
ابواسحاق خود از برخی استادانش در فیروزآباد، غُندجان، شیراز و شمار بیشتری از آنان در بغداد به صراحت نام برده است و چنان که خواهد آمد، نام بعضی از ایشان را نیز زندگی نامه نویسان پس از وی یاد کرده اند. او مقدمات علوم را در فیروزآباد از ابوعبداللـه محمد بن عمر شیرازی که از اصحاب ابوحامد اسفراینی بود، فرا گرفت و چندی نیز در غندجان، از شهرهای فارس، نزد ابوعبدالرحمن بن حسن غدنجانی دانش آموخت. در ۴۱۰ق در حدود ۱۷ سالگی برای ادامه تحصیلات رهسپار شیراز شد و در حلقه درس قاضی ابوعبداللـه جلاب، خطیب و فقیه معروف شهر، شرکت کرد. وی در همان سال های نوجوانی در مجالس درس قاضی ابوالفرج فامی شیرازی، برجسته ترین دانشمند ظاهری مذهب فارس، حضور می یافته و با او مناظره می کرده و از همان آغاز زبردستی و توانایی خود را در مناظرات فقهی نشان داده است. در شیراز همزمان با تحصیلات ابواسحاق و پیش از آن، مذهب اصحاب حدیث و مذهب حنفی و شافعی ، رایج بوده است و ظاهری مذهبان، از پیروان داوود اصفهانی (د ۲۷۰ق) در شیراز هواداران و مجالس درس فراوان داشته اند و امور قضایی به دست انان بوده است. هرچند در نوشته های ابواسحاق اشارتی به توقف و تحصیل او در بصره نشده است، از جزری نامی که به اختلاف خوزی یا خَزَری نیز نوشته شده، در فهرست استادان او در بصره یاد کرده اند و چنین می نماید که او در سفر به بغداد چندی در بصره مانده و در همین فرصت از محضر آن استاد استفاده کرده است. ابواحمد ابن رامین بغدادی نیز که ابواسحاق از او در شمار استادانش یاد کرده، هرچند اشاره ای به محل استفادۀ خود از محضر درس او نکرده، به احتمال از استادان وی در بصره بوده است، اما تذکره نویسان او را از استادان ابواسحاق در شیراز نوشته اند. به هر روی ابواسحاق که خود را از مدرسان و فقیهان فارس بی نیاز دیده، برای تکمیل دانش خود به بغداد رفت، بغدادی که روزگاری دراز رونق مراکز آموزشی شیعیان بر اثر نفوذ حکمرانان شیعی مذهب آل بویه از یک سو و غلبه حنبلی مذهبان از سوی دیگر، پیروان مذهب شافعی را تا حدودی در این شهر ناتوان ساخته بود. ابواسحاق در ۴۱۵ق به بغداد درآمد و در حلقه درس قاضی ابوالطیب طبری (د ۴۵۰ق) استاد و پیوشایی بزرگ شافعیان مرکز خلافت عباسی حضور یافت و از شاگردان برجسته و معید مجلس درس او شد. ابواسحاق با ستایش فراوان از این استاد نام برده و یادآور شده که ده و اند سالی در حلقه درس وی حضور یافته و از او و نیز استاد دیگرش ابوحاتم طبری بیش از دیگران بهره برده است. گفتنی است که ابواسحاق دو سال با اجازۀ ابوالطیب در مسجد او به تدریس پرداخت. از دیگر استادان ابواسحاق در بغداد، ابوالحسن شیرجی فرضی حاسب، ابومحمد عبدالوهاب بن علی بن نصر، ابوالقاسم منصور بن عمر کرخی، قاضی ابوعلی محمد بن احمد هاشمی حنبلی (د ۴۲۸ق) از بزرگان هاشمیان و پیشوای حنبلیان بغداد و از نزدیکان خلیفه القادر عباسی، و ابوبکر خوارزمی برقانی، ابوعلی ابن شاذان و ابوالفرج محمد بن عبداللـه خرگوشی در حدیث، و ابوعلی زجاجی در فقه و اصول ، و ابوحاتم قزوینی شاگرد ابن باقلانی در کلام بوده اند. ابوعبداللـه محمد بن عبداللـه بیضاوی از دیگر استادان او با این که به گفته خود ابواسحاق ساکن بغداد بوده است اما ابن نجار به صراحت، بیضاوی را استاد فقه او در شیراز نوشته است.
کوشش اشتغال به تحصیل
...