باقلا

[ویکی فقه] باقلا، گیاهی از تیره پروانه واران، دارای دانه های خوراکی است.
باقلا، گیاهی از تیره پروانه واران، دارای ] خوراکی، به نام علمی ویکیا فابا. فابا (لاتینی، در ایتالیایی، فاوا) خود به معنی باقلاست. همین واژه است که مترجم و شارح صیدنه ابوریحان بیرونی به آن اشاره کرده می گوید که باقلا را «به لغت رومی فافا هم گویند». کلمه باقلا در متنهای عربی به صورت باقِلّی' و باقِلاّء نیز آمده است. این واژه، به گفته ابن بِکلارِش در المُستَعینی فی الطّب، نَبَطی الاصل است. برخی دیگر از نامهای قدیم و جدید آن چنین است: در عربی، فول «إسمه المشهور فی المُدن الفول»؛ «جَرْجَرْ» : «معرّب گرگر... و لیث گوید اهل عراق جرجر را فول گویند»)؛ جُمّی' در گویشهای ایرانی: سَجْزی کالوسک، بُستی کَوِسْک در تلفظ رایج کنونیِ تهران، باقالی در مازندرانیِ کنونی، با کِلِه.کشت باقلا، به دلیل ارزش غذایی دانه هایش، که کمبود غلاّت بویژه گندم را مثلاً در ایام قحط جبران می کند، و نیز تا اندازه ای برای خواصّ درمانی واقعی یا موهوم آن، از روزگاران پیش از تاریخ معمول بوده و اکنون نیز، هر جا که آب و هوا مساعد باشد، از جمله در سراسر خاورمیانه و شمال افریقا، و به مقدار نسبتاً زیاد در ایران، بویژه در نواحی ساحلی دریای خزر و نیز در جنوب و جنوب غربی کشور، کاشته می شود. یونانیان و رومیان باستان و، پیش از ایشان، عبرانیان و مصریانِ روزگار فراعنه باقلا را می شناخته و می کاشته اند. نمونه هایی از باقلا در گورهای قدیم مصریان پیدا شده است ، و در منابع عبرانی قدیم (با نام عبری pol؛ بسنجید با فولِ عربی) اشاراتی به آن رفته است.
انواع باغلا
یکی از قدیمترین توضیحات درباره انواع باقلا ـ مصری و نَبَطی و هندی ـ در مآخذ دوره اسلامی در کتاب دوّم قانون ابن سینا آمده است؛ ولی تفاوتهایی که او برای این گونه ها ذکر کرده فقط راجع به طبع و برخی از قوای آنهاست. قاسم ابونصری هروی (قرن دهم)، هرچند کشت باقلا را در خطّه هرات در ارشاد الزراعه شرح می دهد، درباره انواع آن فقط دوگونه «رسمی و میرزایی مشهور به بغدادی» را بدون توضیح نام می برد. امروزه در ایران دو گونه عمده باقلا کاشته می شود: یکی باقلای معمولی، که بسیار رایجتر است، به نام مطلقِ «باقلا» (یا گاهی با صفت «مازندرانی»)، که خام هم خورده می شود و بیماری «فاویسم» ناشی از خوردن خام آن است؛ دیگری گونه ای لوبیا مانند، معروف به «پاچِ باقْلا» (اصطلاح گیلکی)، دارای دانه های ریزتر و لطیفتر، که خام خورده نمی شود و مصرف عمده آن در خوراک محلی مشهور گیلانی «باقْلا قاتُق» است.
قدیمترین اشاره در دوره اسلامی به فواید باقلا
ظاهراً قدیمترین اشاره در دوره اسلامی به فواید باقلا منسوب به امام جعفرصادق علیه السّلام است که احمدبن محمد برقی، متوفی ۲۷۴ یا ۲۸۰، از آن حضرت چنین روایت کرده است : «خوردن باقلا ساق را پُر مغز و دِماغ را زیاد و تولید خونِ تازه می کند. باقلا را با پوست بخورید که معده را ] می کند».
خواص باقلا
...

باقلا، باقلی، باقالی، باقله، باقالا، باکله ( تالشی ) یا پخله ( در زبان ترکی ) ( نام علمی: Vicia faba ) گیاهی یک ساله است. دارای برگ های تخم مرغ شکل و میوهٔ غلاف مانند است. به میوه و دانه آن نیز باقلا گفته می شود.
ماده ای که از گیاه باقلا به دست می آید، می تواند برای تعیین گروه خونی افراد استفاده شود. [ نیازمند منبع]
این گیاه پیشینهٔ کشت زیادی دارد. در مصر باستان، یونان باستان و روم باستان از این گیاه استفاده می شده است. و در ۲۸۰۰ سال پیش از میلاد مسیح به چین رسیده است. [ ۱]
باقلا منبع تأمین فیبر مناسبی است. همچنین به دلیل بالا بودن میزان پروتئین، می تواند همراه با برنج ( باقلاپلو ) به یک غذای کامل تبدیل شود. کلسیم و پتاسیم موجود در باقله می تواند از بروز پوکی استخوان جلوگیری نموده و به کنترل فشارخون بالا کمک می کند. [ ۲]
برای باقلا خواصی در رابطه با سنگ کلیه، رماتیسم، مثانه و نقرس ذکر شده است. در عوض باقلا تحریک کنندهٔ اصلی بیماری فاویسم بوده است که به خاطر آن به این بیماری در فرهنگ عامه باقله ای گفته می شود. مصرف آن برای مبتلایان می تواند سبب مرگ بیمار شود. در بسیاری از افراد باقلا پاسخ آزمایش هپاتیت ب را مثبت می کند و باعث اشتباه شدن آزمایش خون می شود و توصیه می شود خانم های باردار به هیچ عنوان مصرف نکنند تا به کودک آسیب وارد نشود. [ ۳]
در عمل، امروزه باقلا خواصّ پزشکی سنّتی خود را از دست داده و فقط مصرف خوراکی دارد. در برخی از نواحی باقلاخیز، مانند گیلان و مازندران، باقلای خام، به تفنّن، تنها یا با برخی «مخلّفاتِ» دیگر ( مثلاً، در گیلان با کته، «اشپل» یا تخم نمک سود ماهی ) خورده می شود. اما خوردن باقلای پخته گرم ( همراه با نمک و گلپر و سرکه ) در کوچه و بازار به ویژه در فصل سرما در همه جا معمول است. به گزارش مارتین لیوی، باقلای پخته «یکی از خوراکی های عمده مستمندان است و در شهرهای مصر بیش تر مردم باقلا و روغن و سرکه را با نان لقمه کرده به عنوان صبحانه می خورند». در ایران، باقلا جزء اصلی چند خوراک، از جمله باقلاپلو، خورشِ باقلا، باقلا قاتق و کوفته باقلا نیز هست. در ادب فارسی، مدح یا ذمی از باقلا سراغ نداریم، ولی بسیاری از شاعران عرب، فارغ از قیل و قال حکما، در وصف و تشبیه باقلا داد سخن داده اند. [ ۴]

گیاهی علفی با نام علمی Faba vulgaris از تیرۀ پروانه آسایان. از دانۀ خوراکی آن استفاده می شود. دانۀ باقلا دیرهضم است و مصرف تازۀ آن در بهار در برخی اشخاص موجب بروز نوعی مسمومیّت یا حسّاسیت با نام Fabism می شود و ممکن است در اطفال باعث مرگ شود. گل های درشت و سفیدرنگ باقلا اثر مُدِر و ضدّ تشنّج دارد. باقلا در اغلب نواحی ایران، به ویژه شمال پرورش می یابد.