آذربایجان ایران (به
پارسی میانه: آتورپاتَاکان) (به
پارسی باستان: آذَرباذَگان/ آذَربایَگان) (به ارمنی: اَتْرَپَتَکَن) (به
سریانی: اَذُربایْغان) نام سرزمینی جغرافیایی در انتهای شمال غربی ایران است که آن را آذرباد، آذربادگان، آذرباذگان، آذربایگان، آذربیجان و اَذْرَبیجان نیز نامیده اند.
دریاچه ارومیه بزرگ ترین دریاچه در محدودهٔ آذربایجان و ایران است که در بین استان های آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی واقع شده است. این دریاچه در سال های اخیر با مشکل کم آبی و خطر خشک شدن کامل مواجه بوده است.
دریاچه شورابیل این دریاچه در جنوب شهر اردبیل واقع است.
دریاچه قوریگل دریاچه آب شیرین در دامنهٔ کوه سهند و در نزدیکی شهر بستان آباد واقع شده است.
این سرزمین از شمال به رود ارس، جمهوری آذربایجان و ارمنستان، از جنوب به استان کردستان از شرق به استان گیلان و دریای خزر و از غرب به ترکیه و
عراق محدود شده است و شامل چهار استان آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل و
زنجان است.
در گذشته، آذربایجان به سرزمینی گفته می شده که از شمال به اران، از جنوب غرب به آشور، و از غرب به ارمنستان و ترکیه محدود می شده و پایتخت آن شهر «گنجک» در تخت سلیمان در نزدیکی
تکاب بوده که
اعراب آن را «کزنا» و یونانیان «گازا» می نامیده اند.
نام آذربایجان تغییریافته یا معرب «آتروپاتکان» (مکان آتروپات) است. ریشهٔ این نام به سردار
هخامنشیان، «آتروپات» و آتروپاتگان برمی گردد. به بخشی از منطقه شمال ارس که امروزه نام آذربایجان را به گرفته در قدیم «آلبان» و «آران» گفته می شد. «آذر» تغییریافتهٔ «آتَر» (آتش) و «بایجان» تغییریافتهٔ «پاتگان» (جایگاه نگهبان) است. (کتاب آذربایجان، چاپ اسکای لین دهلی نو، ۲۰۱۴)
آتروپات ساتراپ (از نجیب زادگان) پارسی بود که بخش های شمال ایران را در زمان حملهٔ اسکندر از اشغال حفظ کرد. در پیمان نامه های
ترکمانچای و
گلستان به بخش شمالیِ رود ارس نام آذربایجان داده نشده است. تنها در قرن بیستم است که نام آذربایجان و آذربایجانی ماهیت قومی به خود می گیرد.
آ