گرایش علمی در تفاسیر معاصر

[ویکی فقه] گرایش ها و سبک های گونه گون و نوین تفسیری که در این قرن پدیده آمده و جریانهای مختلفی که در عرصه فهم و تفسیر قرآن رخ نموده است، چهره این قرن را در مقایسه با قرنهای پیشین برتر ساخته است، از آن جمله گرایش اصلاحی و گرایش علمی را می توان نام برد که هر یک بر بخش گسترده ای از تلاشهای تفسیری سایه افکند و در حقیقت، جهت اصلی گرایش های تفسیری را در این قرن شکل داده است، این نوشتار، برآن است تا در حد توان به بررسی گرایش علمی در تفسیرهای قرن چهارده بپردازد و در کنار آن به بحثهایی چون: سیر تاریخی گرایش علمی، ابعاد، گستره آن، دیدگاههای موافق و مخالف اشاره داشته باشد، بدان امید که سرآغازی باشد برای تحقیقات و پژوهش هایی گسترده تر و ژرف تر.
تفسیر علمی، شیوه ای است که در آن آیات براساس داده های علمی تبیین می شوند، همان گونه که در تفاسیر ماثور در پرتو روایات و در تفسیر عقلی بر مبنای مقدمات عقلی به تفسیر آیات میپردازند.
← خصوصیت تفسیر علمی
در میان مفسران اهل سنت از فخرالدین رازی (م: ۶۰۶ه') می توان یاد کرد. این واقعیت را هم نویسندگان عامه گفته اند و هم تحقیقات عینی نشان می دهد و البته پیش از او، غزالی (م: ۵۰۵ ه') در کتاب جواهر القرآن به آیاتی اشاره می کند که از نظر او فهم آنها نیازمند یادگیری دانش های گوناگونی چون هیئت، نجوم، طب و غیره است و این سخن وی را اگر به معنی نظریه تفسیر علمی ارزیابی کنیم، بی گمان خود غزالی موفق به پیاده کردن چنین شیوه ای نشده است، بلکه پس از یک قرن، فخررازی در تفسیر مفاتیح الغیب، روش پیشنهادی غزالی را به کار بسته است. پس از فخررازی این گرایش در برخی تفسیرهای اهل سنت که به گونه ای متاثر از فخررازی بوده اند، به صورت محدودتری ادامه یافت که از آن جمله است: تفسیر نیشابوری (م: ۷۲۸ه') به نام غرائب القرآن و رغائب الفرقان و تفسیری بیضاوی (م: ۷۹۱ ه') به نام انوار التنزیل و اسرار التاویل، تفسیر آلوسی (م: ۱۲۱۷ه') به نام روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و سبع المثانی. این تفسیرها هر یک به تفسیر علم گرایانه برخی از آیات دست زده اند. افزون بر اینان، افراد دیگری مانند ابن ابی الفضل المرسی (م: ۶۵۵ه')، بدرالدین زرکشی (م: ۷۹۴ه') و جلال الدین سیوطی (م: ۹۱۱ه') در شمار کسانی که گرایش علمی داشته اند، یاد شده اند; اما این افراد را نمی توان از علم گرایان در صحنه تفسیر به شمار آورد، زیرا آنچه آنان گفته اند چیزی جز این نیست که قرآن در بردارنده همه دانش هاست و این سخن دلیل بر گرایش علمی نمی تواند باشد؛ چه این که پیش از ایشان بعضی صحابه نیز این سخن را گفته اند و کسی تاکنون صحابه را در شمار علم گرایان ندانسته است.
← شتاب گرایش علمی در تفسیر عامه
نخستین نمودهای تفسیر علمی مفسران شیعی را در تفسیر شیخ طوسی (م : ۴۶۰ه') به نام التبیان می توان شاهد بود. در این تفسیر که مهم ترین تفسیر شیعی تا زمان خود و یکی از تفسیرهای مهم و جامع شیعه تاکنون است، برخی از آیات هر چند به گونه محدود مورد بحث علمی قرار گرفته اند.
← تفسیر علمی شیخ طوسی
...