کیهان شناسی

کیهان شناسی یا کوزمولوژی ( به انگلیسی: Cosmology ) شاخه ای از علوم طبیعی ( از شاخه فیزیک ) است که سرآغاز، فرگشت و سرانجام نهایی گیتی ( فرجام شناسی ) را مطالعه و بررسی می کند.
کیهان شناسی فیزیکی عبارت است از مطالعهٔ آکادمیک و علمی سرآغاز، فرگشت، ساختارهای بزرگ مقیاس و دینامیک جهان و سرانجام نهایی جهان می پردازد و همچنین در پی کشف قوانین علمی حاکم بر این حقایق می باشد. [ ۱] کیهان شناسی دینی عبارت است از پیکره ای از باورها که برآمده از متون و رسوم تاریخی، اساطیری، دینی و قومیتی در مورد آفرینش و فرجام شناسی می باشند.
یکی از اهداف کیهان شناسی توصیف عالم است و موفق ترین نظریه آن تا به امروز در این زمینه «نظریهٔ مِه بانگ ( Big Bang Theory ) » است. در این نظریه فرض می شود، جهان به یکباره در انفجاری بزرگ به وجود آمده است. عالم اولیه تنها شامل سیالی چگال و داغ متشکل از نور و مادهٔ یونیزه شده بود. تابش ( فوتون ) در ماده به دام افتاده بود ولی با انبساط عالم و سرد شدن آن، الکترون ها و پروتون ها تشکیل اتم های خنثی دادند و ماده توانایی به دام انداختن تابش را از دست داد. امروز، ۱۳٫۷ میلیارد سال بعد از مه بانگ، فوتون های آزاد شده از قید ماده، تابش زمینهٔ کیهانی را تشکیل می دهند. از رایج ترین سوالات در مبحث کیهان شناسی اینست که آیا می توان مرزی برای جهان قائل شد، یعنی آیا جهان لبه یا کرانه ای دارد که در آن به انتها برسد؟ در اینجا باید دو نوع مرز متفاوت را از هم باز شناخت. مرز مشاهده ای و مرز هندسی. منظور از مرز هندسی، مرزی است که به واسطهٔ هندسه جهان پدید می آید و به توانایی بشر در کاوش جهان، ربطی ندارد. مرز مشاهده ای وابسته به کارایی ابزارهای نجومی است. واژهٔ کیهان شناسی ( Cosmology ) ، به معنای مطالعه و بررسی کیهان است و از دو واژهٔ Kosmos به معنای نظم و هماهنگی و Logos به معنای بحث و گفت وگو است. تا اوایل قرن بیستم، کیهان شناسی جزو رشته های علم جدید به شمار نمی آمد. چون طبق طبقه بندی کریستین ولف شعبه ای از متافیزیک بود و در کنار الهیات و روان شناسی قرار می گرفت. به هر حال گرایش مردم به شناخت ستاره ها و به طور کلی شناخت عالم، گرایشی است که همواره در طول تاریخ تمدن بشر وجود داشته است.
در این دوران، جهان مادی، صرفاً در عالم روحانیت وجود داشته است. اهورامزدا در روشنایی و اهریمن در تاریکی، مسکن داشته است و میان این دو تهیگی ( فضای خالی ) بوده و ارادهٔ مطلق اهورامزدا بر جهان حاکم بوده است.

کیهان شناسی (cosmology)
شاخه ای از اخترشناسی، برای بررسی ساختار و تحول عالم به مثابۀ یک کلّ. کیهان شناسان «الگوهای عالم» را به صورت ریاضی مدون می سازند و خواص بزرگ مقیاس آن ها را با خواص عالمِ قابل مشاهده مقایسه می کنند. کیهان شناسی نوین، در دهۀ ۱۹۲۰، با کشف عالمِ در حال انبساط آغاز شد. این کشف نشان می داد عالم با انفجاری موسوم به مِهبانگپیدا شده است. دیدگاه دیگر، یا نظریۀ حالت پایا که اکنون رد شده است، مدعی بود که عالم خاستگاه یا سرآغازی ندارد و علت انبساط آن آفرینش بی وقفۀ مادۀ جدید است. نتایجی که از نظریه های حالت پایدار و مِهبانگ به دست می آیند بسیار متفاوت اند. مثلاً، اگر نظریۀ حالت پایدار صحیح باشد، نسبت شمار کهکشان ها به واحد حجم با افزایش فاصله بی تغییر می ماند؛ اما اگر نظریۀ تکاملی درست باشد، با افزایش فاصله، نسبت یاد شده افزایش خواهد یافت و بنابراین هرچه به دورتر نگاه کنیم، به سبب محدودیت سرعت نور، گویی در حال نگاه کردن به زمان گذشته ایم و عالم را در حالی می بینیم که رفته رفته فشرده تر می شود. تازه ترین شمارش منابع رادیویی ضعیف نشان داده است که نسبت تعداد این منابع به واحد حجم، با افزایش فاصله، زیاد می شود. این امر الگوی تکاملی را تأیید می کند. به علاوه، براساس نظریۀ حالت پایدار، آمیختگی کهکشان های نو و کهنه در فواصل کم و زیاد همانند است، در حالی که براساس نظریه های تکاملی، با افزایش فاصله، نسبت اجسام جوان روبه فزونی خواهد گذاشت. با این که ماهیت اختروَش ها هنوز معیّن نیست، اجسام جوانی به نظر می رسند و فقط در انتقال به سرخ به فراوانی یافت می شوند، بنابراین به زمان های بسیار دور برمی گردند. پرتعدادبودن آن ها دلیل بطلان نظریۀ حالت پایدار است. تابش زمینۀ کیهانی گواه دیگری بر نظریۀ مِهبانگ است. این تابش نخستین بار در ۱۹۶۵ مشاهده شد و می توان آن را مانند تابش پیش بینی پذیری از پی آمدهای مِهبانگ تعبیر کرد. اگر این تشخیص پذیرفتنی باشد، می توان از دمای فعلی تابش زمینه ای چنین برآورد کرد که کدام اتم ابتدایی در مراحل اولیۀ انبساط عالم موجود بوده است. بدین ترتیب نسبت ابتدایی هیدروژن به هلیوم را می توان حدس زد. این حدس کاملاً با نتایج حاصل از مشاهده مطابقت دارد. نهایتاً، تا آن جا که از داده های رصدی برمی آید، هیچ نشانی از نوعی کاهش آهنگ انبساط و در نتیجه مدرکی برای دفاع از الگوهای نوسانی عالم در دست نیست. این الگوها زمانی مطرح شدند که احتمال می رفت آهنگ انبساط عالم کند نشده، بلکه در واقع، برعکس شده و انقباض جای انبساط را گرفته است.