کیفیت قسامه

[ویکی فقه] اینکه چه کسی باید قسامه را شروع کند؛ مدعی یا مدعی علیه؟ فقهای اعلام در این مساله مهم اختلاف دارند.
از نظر فرقۀ حنفیه ، قسم را ابتدا مدعی علیه شروع می کند؛ زیرا در این صورت، مطابق اصل «البینة علی المدعی و الیمین علی من انکر» عمل می شود. البته اولیای دم مقتول ، قسم خورندگان را خود انتخاب می نمایند؛ زیرا سوگند دادن حق اولیای دم است و آنان می توانند این سوگند را به هر کسی که متهم به قتل است حواله دهند.
← مفاد سوگند مدعی علیه در قسامه
از نظر مالکیه ، شافعیه ، حنابله و ظاهریه ، قسامه را ابتدا اولیای دم مقتول با ۵۰ سوگند انجام می دهند. چنانچه در حدیث سهل بن ابی حثمه - که گذشت- آمده است: «آیا ۵۰ قسم می خورید تا صاحب خون شناخته شود؟». بنابراین هر یک از اولیای دم بالغ و عاقل در مسجد بزرگ شهر بعد از نماز در اجتماع مردم، مقابل قاضی و مدعی علیه سوگند می خورد که «به خدایی که شریک ندارد فلانی به فلانی ضربه ای زد تا اینکه او مرد»، یا «فلانی، فلانی را کشت.» البته شرط این است که قسم خورنده در ادعای خویش قاطع باشد.
← نظر مالکیه
از نظر شیعه ، چنانچه قتل لوث تشخیص داده شود، از متهم خواسته می شود که برای برائت خویش دلیل بیاورد. اگر او نتوانست برای برائت خویش دلیل بیاورد، از اولیای دم خواسته می شود که قسامه را اجرا کنند. اگر قسامه را اجرا نمودند، ادعای آنان ثابت تشخیص داده می شود؛ اما اگر اولیای دم از ادای قسامه امتناع ورزند، از متهم خواسته می شود که برای برائت خویش قسامه را اجرا کند. چنانچه قسامه را اجرا کرد، تبرئه می شود. در غیر این صورت، به پرداخت دیه محکوم می شود. قانون مجازات اسلامی ایران مصوب ۱۳۷۰، در مواد ۲۴۴، ۲۴۷ و ۲۴۸ قول شیعه را در خصوص مورد فوق پذیرفته است. (این مواد در سال ۱۳۸۰ ش. اصلاح شده است)