کلات یا کلات نادر
مرکز شهرستان کلات نادری شهری است مرزی در شمال شرقی
استان خراسان رضوی. کلات در لغت به معنی ارگ، بارو و قلعه است. [ ۱] شهرت کلات مرهون نام
نادر شاه افشار است که پسوند کلات نادر از نام این پادشاه دوره افشاریه گرفته شده است. کلات نادر در میان کوه های هزار
مسجد قرار گرفته و از مشهد تا آن ۱۵۰ کیلومتر جاده کوهستانی است. این شهر، از شمال به وسیله تپه ماهورهای نسبتاً پست به طول ۱۸۰ کیلومتر با
کشور ترکمنستان همجوار است. از جنوب به کوه
هزارمسجد و شهرستان مشهد، از شرق به
شهرستان سرخس و از سمت غرب به
شهرستان درگز محدود می شود.
قلعهٔ طبیعی کلات محوطه ای بیضی شکل است با طول بیش از ۳۰ کیلومتر و عرض ۲۵ کیلومتر که در میان رشته
کوه هزار مسجد قرار گرفته و این رشته کوه از جانب جنوب غربی حائلی طبیعی است که این شهر را از مشهد و چناران جدا ساخته است. [ ۲]
هنگامی که
نادرشاه افشار در خراسان به حکومت رسید، ایران با آسیب جدی ضعف حکومت
مرکزی روبه رو بود، اما نادر نه تنها این اتحاد را برای ایرانیان به ارمغان آورد، بلکه مهاجمان ایران را نیز به عقب راند و کشورگشایی را تا
هندوستان ادامه داد. در این خلال کلات به عنوان پایگاهی نظامی و دژی نفودناپذیر برای نادر دارای اهمیت بود. او پس از فتح هند و حدود سال ۱۱۲۰ خورشیدی دستور ساخت عمارتی را در کلات نادر داد که هم اکنون به عمارت خورشید یا
کاخ خورشید مشهور است. از شواهد پیدا است که این بنا با نیت آرامگاهی برای نادر ساخته می شده است و دلیل آن نوع سازه و استفاده از آیات سوره نَبَأْ قرآن در کتیبه ای که دور تا دور سالن اصلی داخل عمارت که دربارهٔ معاد و زندگی پس از مرگ می باشد است. این عمارت تا پایان عمر نادر تکمیل نشد؛ اما با همین شرایط در مدت زمان حکومت نادر و حتی پس از آن نیز مورد استفاده قرار می گرفت.
کلات محل تلاقی تاریخ و جغرافیا است. شهر کلات نادر با توجه به این که در میان کوه قرار گرفته، به سرزمین دژهای نفوذ ناپذیر یا دژ خدای آفرین شهرت دارد. این شهر در دل خود لایه های تمدنی بسیاری از دوران تاریخ پیش از اسلام تا دوران معاصر را جای داده است. در ضلع شمالی شهر کنونی آثار
برج و باروی قلعه های دوران ساسانیان کشف شده و دلیل انتخاب کلات توسط نادر نیز همین نفوذناپذیری آن بوده است. به عبارت بهتر کلات و عمارت خورشید آن بهترین محل ذخیره
گنج های نادر بوده است. تخت طاووس، الماس کوه نور،
الماس دریای نور و گنج های حاصل از جهانگشایی او به هندوستان که فراوانی آن و گران بهایی اش در تاریخ شهره عام است جایی برای نگهداری نیاز داشت و به گفته برخی مورخان کلات برای این منظور و برای پناه گرفتن در دوران خطر مناسبترین مکان بوده.
کلات (گناباد). کلات، نام روستایی است از
دهستان زیبد،
بخش کاخک در دامنهٔ کوه های جنوبی شهرستان گناباد. از شمال به یک دشت وسیع که به شهر
گناباد منتهی می شود و از جنوب به کوه هایی متصل می باشد که به روستای
باغستان علیا از توابع
شهرستان فردوس منتهی می شود و از غرب به روستای
سقی و از شرق با روستاهای فخ،
دیسفان و شهر
کاخک همجوار است.
در سال های ۱۳۵۰ تا ۱۳۷۰ این روستا دارای ۴۰۰ خانوار بوده و جمعیتی بالغ بر ۲۰۰۰ نفر داشته است. اما با مهاجرت جوانان روستا به شهرهای بزرگ نظیر مشهد و تهران جمعیت روستا رو به کاهش می باشد به گونه ای که اکنون شاید بتوان گفت به طور تقریبی بیش از ۲۰۰ خانوار در روستا زندگی نمی کنند و جمعیت روستا در حالت عادی به ۱۰۰۰ نفر هم نمی رسد. در مراسم مذهبی محرم و اعیاد باستانی نظیر نوروز با بازگشت جوانان به زادگاهشان جمعیت روستا به ۵۰۰۰ نفر هم می رسد.
مردم روستای کلات در فصول مختلف به کارهای متعددی اشتغال دارند. کار اصلی مردم روستا کشاورزی است که از اواخر زمستان با کاشت غلات شروع می شود. پس از کشت غلات نوبت به کشت های بهاره نظیر سبزیجات و صیفی جات می رسد. این محصولات شامل خیار سبز، تره، جعفری، ریحان، مرزه،
لوبیا سبز و گوجه فرنگی می شود. مردم روستا در کنار کشاورزی خود کارهای متعددی از قبیل دامداری نیز دارند. به این منظور در کنار کشت محصولات یاد شده کاشت علوفه های دامی نظیر یونجه، شبدر،
ذرت علوفه ای و چغندر به منظور تأمین نیاز دام های اهالی نیز انجام می شود. دام های تحت پرورش شامل گوسفند، گاو و مرغ می شود. البته در فصل بهار پرورش کرم ابریشم که از کارهای با درآمد مناسب است نیز انجام می شود. از دیگر اقلام قابل کشت در روستا
زعفران می باشد. این محصول مدت هاست که در این منطقه کشت می شود و پیشینهٔ کاشت آن اگر قدیمی تر از زعفران قائنات نباشد هم دوره با آن می باشد. اقتصاد چند محصولی این منطقه این امکان را به مردم داده است که در صورت افت قیمت یا خسارات طبیعی وارده به برخی از محصولات، مردم دچار تنگدستی و فقر نشوند.
تمامی روستاهایی که در حوزهٔ آبریز روستای کلات قرار دارند از توابع روستا محسوب می شوند. این روستاها به ترتیب از ابتدای حوزهٔ آبریز که از گردنه کلات شروع می شود عبارتند از: روستای کارشک، روستای تک میدان، روستای زو، روستای میموند، روستای کج آباد، و آبادی های تک تنوره، تک درواس، کلاته کربلایی مختار می باشد. در کنار روستا نیز آبادی های دیگر هستند که جزو روستاهای تابعه کلات محسوب می شوند اما در درهٔ تنگل کلات واقع نشده اند از جمله مهم ترین آن ها روستای
محمدآباد است که جمعیت بالایی نیز دارد و در شرق روستا واقع است. آبادی های دیگری نظیر کلاته ملا نبی نیز در غرب روستا واقع است.
