[ویکی فقه] کشف الأسرار و عدة الأبرار (میبدی). «کشف الاسرار و عدة الابرار»، تالیف ابو الفضل، رشید الدین میبدی بر اساس تفسیر خواجه عبدالله انصاری ، منبعی غنی از تفسیر ، تاویل ، معارف اسلامی، شعر و ادب عربی و فارسی است. در بین ترجمه ها و تفسیرهای معتبر قرآن به زبان فارسی ، «کشف الاسرار» ارزشی والا و مقامی خاص دارد. این کتاب را میبدی در اوایل سال ۵۲۰، آغاز کرده است و سرمشق او در این کار، تفسیر معروف خواجه عبدالله انصاری بوده است که متاسفانه اکنون به تمامی در دست رس نیست و احتمال دارد که در اثر حوادث روزگار از میان رفته باشد.
کتاب، در ده جلد به رشته تحریر درآمده است. در جلد اول، سوره های فاتحه و البقره (۲ سوره)، در جلد دوم، سوره های آل عمران و نساء (۲ سوره)، در جلد سوم، سوره های مائده ، انعام و اعراف (۳ سوره)، در جلد چهارم، سوره های انفال، توبه ، یونس و هود (۴ سوره)، در جلد پنجم، سوره های یوسف، رعد، ابراهیم، حجر، نحل، بنی اسرائیل و کهف (۷ سوره)، در جلد ششم، سوره های مریم، طه، انبیاء، حج، مؤمنون و نور (۶ سوره)، در جلد هفتم، سوره های فرقان، شعراء، نمل، قصص، عنکبوت، روم، لقمان و سجده (۸ سوره)، در جلد هشتم، سوره های احزاب، سباء، فاطر، یس، صافات، ص، زمر، مؤمن و فصلت (۹ سوره)، در جلد نهم، سوره های شوری، زخرف، دخان، جاثیه، احقاف، محمد، فتح، حجرات، ق، ذاریات، طور، نجم، قمر، رحمن ، واقعه و حدید (۱۶ سوره) و در جلد دهم، از آغاز سوره مجادله تا پایان سوره ناس (۵۷ سوره)، به ترتیب، ترجمه، تفسیر و توجیه عرفانی شده است.
کتاب، در ده جلد به رشته تحریر درآمده است. در جلد اول، سوره های فاتحه و البقره (۲ سوره)، در جلد دوم، سوره های آل عمران و نساء (۲ سوره)، در جلد سوم، سوره های مائده ، انعام و اعراف (۳ سوره)، در جلد چهارم، سوره های انفال، توبه ، یونس و هود (۴ سوره)، در جلد پنجم، سوره های یوسف، رعد، ابراهیم، حجر، نحل، بنی اسرائیل و کهف (۷ سوره)، در جلد ششم، سوره های مریم، طه، انبیاء، حج، مؤمنون و نور (۶ سوره)، در جلد هفتم، سوره های فرقان، شعراء، نمل، قصص، عنکبوت، روم، لقمان و سجده (۸ سوره)، در جلد هشتم، سوره های احزاب، سباء، فاطر، یس، صافات، ص، زمر، مؤمن و فصلت (۹ سوره)، در جلد نهم، سوره های شوری، زخرف، دخان، جاثیه، احقاف، محمد، فتح، حجرات، ق، ذاریات، طور، نجم، قمر، رحمن ، واقعه و حدید (۱۶ سوره) و در جلد دهم، از آغاز سوره مجادله تا پایان سوره ناس (۵۷ سوره)، به ترتیب، ترجمه، تفسیر و توجیه عرفانی شده است.
[ویکی اهل البیت] تفسیر کشف الاسرار و عدة الابرار تالیف ابو الفضل رشید الدین میبدی بر اساس تفسیرخواجه عبد الله انصاری منبعی غنی از تفسیر، تاویل، معارف اسلامی، شعر و ادب عربی و فارسی است. در بین ترجمه ها و تفسیرهای معتبر قرآن به زبان فارسی کشف الاسرار ارزشی والا و مقامی خاص دارد.
این کتاب را میبدی در اوایل سال 520 هجری آغاز کرده است و سرمشق او در این کار، تفسیر معروف خواجه عبد الله انصاری بوده است که متاسفانه اکنون به تمامی در دسترس نیست و احتمال دارد که در اثر حوادث روزگار از میان رفته باشد.
این کتاب گنجینه گرانبهایی از لغات، امثال، تشبیهات و تعبیرات فارسی است، در عین اینکه واجد مزایای تفاسیر دیگر نیز هست. زیرا همان بحث هایی که در تفاسیر عربی درباره قرائت، شأن نزول، لغت، صرف، نحو و بیان به زبان عربی شده در این تفسیر به زبان شیرین و روان فارسی ادا شده و حتی اخبار و احادیث و اشعار هم در بیشتر موارد به زبان فارسی ترجمه گردیده است و در نوبت اول کاملا دقت و توجه شده که کلمه فارسی که در ترجمه کلمه عربی قرار می گیرد برابر با آن بوده باشد که رعایت امانت در سخن خدا بشود، و در بعضی موارد کلام از سیاق فارسی دور می شود تا این منظور عملی گردد.
این تفسیر از جمله تفاسیری است که در ضمن برخورداری از حلاوت زبان فارسی در بردارنده نکات جالب عرفانی، تفسیری، تاریخی و ادبی است و در عین حال خالی از اشکال نیست و لذاست که این کتاب نگرشی نقدگونه و منصفانه را می طلبد تا با کاوشی دقیق و کند و کاوی عمیق و نگاهی ژرف نقاط مثبت و منفی آن را بشناسد و سره را از ناسره جدا سازد.
میبدی بر اساس تفسیر الهروی خواجه عبد الله انصاری کتاب کشف الاسرار و عدّة الابرار را در ده مجلد به رشته تحریر در آورده است. اساس کار میبدی در این است که هر آیه ای را سه بار مطرح می کند.
در نوبت اول معنی تحت اللفظی آیه( و در عین حال سلیس و روان آن) می آید که در این قسمت لغات و ترکیبات بسیار جالب فارسی در مقابل کلمات عربی آمده است و شایسته تحقیق و تدقیق بسیار است. نخستین و مهمترین نکته ای که در ترجمه قرآن کشف الاسرار در نوبت اول به چشم می خورد برابرهای پارسی است که میبدی در برگرداندن برخی لغتهای قرآن آورده، و بسا که بعض از آنها نو ساخته خود اوست، و نموداری است از شیوه واژه سازی پیشینیان. دومین ویژگی و مزیت قرآنهای مترجم کهن سال تنها در استعمال واژه های زیبا و رسای پارسی نیست، بلکه نکته مهمتر دقت و توجهی است که به ریزه کاریها و ظرائف موجود در آیات قرآن داشتند، و تقوای علمیشان آنان را وا می داشت که این نکات ظریف و دقیق را در ترجمه سخن خدا نیز منعکس کنند، تا نکته ای فرو گذار نشود، و قصور یا تقصیری متوجه آنان نگردد. رشید الدین میبدی که دانشمندی سخت دیندار و عقیده مند به قرآن است، در ترجمه آیات رعایت اینگونه نکات را کرده که بعضی از آنها بس مهم و شایان توجه است. البته می دانیم گذشت زمان و دگرگونی زبان برخی از کاربردهای لفظی کشف الاسرار و دیگر قرآنهای کهن را منسوخ کرده، و گاه ترکیب ها یا تعبیرهایی که در این آثار آمده در نثر امروز خوشایند نیست و نباید به کار رود. اما نکات قابل توجه و ریزه کاریهای پسندیده هم در آنها اندک نیست، که می توان به کار بست و بدین طریق پیام آسمانی قرآن را زیبا و رسا، مؤثر و گویا به پارسی برگرداند. اگر روزی فرا رسد که لغات قرآنی این تفسیر و معانی فارسی آن به صورت فرهنگی درآید آن کتاب فرهنگ از کتب نفیس و ارزشمند لغت خواهد بود، و در ضمن این نتیجه گرفته میشود که زبان فارسی به حدی توانا و مایه ور است که برای هر نوع معنی لغتی سزاوار که رساننده آن معنی باشد، دارد. خاصه آنکه ترکیب در زبان فارسی باعث شده که هر معنی و مفهومی را بتوان برای آن لغت ساخت و این پاسخی است به آنان که معتقدند زبان فارسی باید از زبانهای دیگر دریوزه گری کند. و نیز لغات و ترکیبات فارسی که در این کتاب بکار رفته اگر جمع آوری گردد و موارد استعمال آن تفحص و بررسی گردد به سرمایه لغوی زبان فارسی افزوده می شود. خاصه آنکه این لغات از نظر سبک شناسی نمودار یک دوره خاص از نثر فارسی می باشد، و حتی از نظر لهجه شناسی نیز استفاده شایانی برده می شود. آنان که به کار دستور زبان می پردازند، این کتاب منبع سرشاری برای آنان خواهد بود. زیرا خصایص صرفی و نحوی آن بی حد و شمار است و همچنین برای سبک شناسی که در زبان فارسی فنی نوین است و در تکمیل آن نیازمند به ماخذ و منابع بسیاری از نظم و نثر فارسی هستیم این کتاب بسیار مفید است. زیرا به نکات سبکی برخورد می کنیم که نظیر آن را در کتب- انگشت شماری مانند تاریخ بیهقی و تذکرة اللاولیای شیخ عطار مگر بتوانیم بیابیم.
دفعه دوم یعنی در نوبت ثانیه شأن نزول آیه و ناسخ و منسوخ بودن آن و تفسیر آن از نظر شرعی و اقوال مفسران آمده است که در حقیقت بخش اعظم کتاب صرف این قسمت شده است و هم در این قسمت است که احادیث نبوی و اقوال صحابه و بزرگان دین می آید و کتاب را از معارف اسلامی سرشار می کند، البته احادیث مجعول و سخنان بی هویت نیز در این میان بسیار است اما غلبه با احادیث صحیح و سخنان با ماخذ است. این قسمت هم از نظر زبان فارسی کم اهمیت نیست. از این گذشته در این( قسمت از) کتاب به مطالب فقهی بسیاری برخورد می کنیم و مولف هر چند در مسایل فقهی آراء شافعی را ترجیح می دهد، ولی از ذکر اقوال فقهای دیگر خودداری نمی کند. و همچنین در مسایل کلامی او متمایل به کلام اشعری است ولی اقوال قدریان و اهل اعتزال را هم ذکر می کند و سپس به ردّ آن می پردازد. نه تنها در این کتاب ردّ بر قدریان و معتزلیان دیده می شود، بلکه ردّ فلاسفه و زنادقه و جهمیه و دیگر فرق نیز به چشم میخورد که برای کسانی که در ملل و نحل اهتمام می ورزند این ایرادها سودمند است. بیشتر اشعار عربی که در این کتاب بکار رفته، یا ترجمه شعری آن پس از آن آورده شده و یا به نثر روان رسایی به فارسی برگردانده شده و این مطلب وقتی ضمیمه با ترجمه تحت اللفظی آیات و احادیث شود مترجمان عربی و دانشجویان ادب فارسی و عربی را سود بسیار می بخشد. در این بخش عشق و محبت میبدی به خاندان پیامبر گرامی( ص) تبلور می نماید و فضایل بی شماری به عنوان شأن نزول آیات ویژه پنج تن آل عبا و اصحاب کسا نقل می نماید و جلوه های زیادی از ولایت متجلی می سازد. وی دیباچه کلام خود را به خوبی می گشاید و با نگارش جمله« خیر کلمات الله اشکر علی ما افتتح به القرآن من الحمد فالحمد لله ربّ العالمین و الصلوة علی رسوله محمد و آله اجمعین اما بعد...»( ج 1 / 1) عمل به این سخن مروی از صاحب شریعت رسول خاتم( ص) کرده است که فرمود: به هنگام درود فرستادن بر من آن را ناقص نگویید، بلکه بر خاندان من نیز درود فرستید و آنان را از من جدا مسازید، همانا که در روز قیامت تمامی سبب ها و نسب ها جز سبب و نسب من وجود نخواهد داشت. میبدی در دیباچه برخلاف دانشمندان اهل سنت بر اصحاب درود نمی فرستد و از شیوه اندیشمندان شیعی و تفاسیر شیعه پیروی می نماید. نکات تاریخی بسیار جالب و قابل توجه و دقت نظر در رابطه با برخی از فضایل آل پیامبر( ع) که گاه با نثر ادبی فوق العاده زیبایی مشحون و آمیخته شده است، در این تفسیر به چشم میخورد که به عنوان نمونه به بعضی از آنها فهرستوار اشاره میگردد، ماجرای مباهله پیامبر( ص) و اصحاب کسا را با ترسایان نجران مطرح میسازد و داستان عقد اخوت را که حضرت رسول( ص) در مدینه انجام داد و میان مهاجران و انصار برادری برقرار کرد و افرادی را که با هم تناسب داشتند به برادری ایمانی گزینش کرد و علی( ع) را که سی سال از آن حضرت کوچکتر بود برادر خویش انتخاب نمود. ولایت علی( ع) بر مومنان را در شأن نزول آیه 55 مائده نقل فرموده و آیه نجوا را ویژه علی( ع) می داند و از نقش و تاثیر بسزای علی( ع) در فتح خیبر و ناکارآمدی ابو بکر و عمر سخن گفته است. و از فضایل و محاسن فاطمه زهرا و حسن و حسین علیهم السلام آنقدر بیان میکند که به عنوان ویژگی این تفسیر به حساب می آید. او در یک جا چنین نوشته است:« علی مرتضی ابن عم مصطفی شوهر خاتون قیامت فاطمه زهرا که خلافت را حارس بود و اولیا را صدر و بدر بود... رقیب عصمت و نبوت بود، عنصر علم و حکمت بود، اخلاص و صدق و یقین و توکل و تقوی و ورع شعار و دثار وی بود، حیدر کرار بود صاحب ذو الفقار بود، سید مهاجر و انصار بود.( ج 3 / 150)
دفعه سوم یعنی در نوبت ثالث چند آیه که در نوبت اول آمده است از نظر عرفانی مورد بحث قرار گرفته است و در این قسمت به اشعار عربی و فارسی فراوانی بر می خوریم که تفسیر را از حالت یکنواختی بیرون می آورد و هنر نویسندگی و ذوق میبدی و تأثّر او از خواجه عبد الله را نشان میدهد و این قسمت را باید شاهکاری در تفسیر و نویسندگی و ذوقیات دانست. اما چنانکه اشاره شد همه آیات قرآنی در این قسمت مطرح نشده است و گاهی هم آیه ای در نوبت دوم مطرح نمی شود که البته این به ندرت اتفاق می افتد. در نوبت سوم مطالب شیرین و دلپذیر و داستانهای اخلاقی فراوان آورده است که سخت ترین دلها را نرم می کند و آدمی هنگام مطالعه آن خود را فراموش می کند و این داستانها جذاب و حکایات جالب که در نوبت سوم آمده اگر گردآوری شود خود مجموعه نفیسی از حکمت و عرفان عملی خواهد بود. و برای آنانکه با آثار مولوی، حافظ و عطار دمسازند و به اصطلاحات عرفانی آشنایند کاملا آشکار است که اینگونه داستانها و مطالب چقدر دلپذیر و روح بخش می باشد. یکی از استفاده های شایانی که میبدی در این قسمت از خواجه انصاری نموده مناجات است. عبارات فارسی پیر هرات غالبا مسجع است و گاهی بندهای مسجعات او بویژه در مناجات ها در وزن و دلکش بدان پایه است که با اندک تصرفی به شعری موزون و مقفی بدل میشود. شور، وجد و حال آمیخته با نوعی وزن که در مناجات های پیر هرات وجود دارد از قدیم دل مشتاقان را صید کرده است تا آنجا که شهرت او در میان فارسی زبانان از خاص و عام به دلیل این مناجاتها دانسته شده است. در بسیاری از آثار منسوب به او نیز سجع سازی مشهود است. پابندی او به عبارت و سخن گفتن به سجع هر چند به گفته جامع مقامات نه با تکلف، از خصایص زبان اوست و این خصیصه بنابر استنباط زرین کوب« بن شک میراث مدرسه است که وی را گذشته از حدیث و قرآن با لغت و ادب نیز مربوط کرده بود و ظاهرا علاقه به سجع و قرینه هم که در کلام او هست نه فقط نشانی از یک تربیت و تهذیب ادبی است بلکه در عین حال معرف طرز بیان یک واعظ و مفسر است که نیروی بیانش می بایست برای انبوه شنوندگان جالب بوده باشد» به درستی روشن نیست که پیر هرات کی و کجا به سرودن مناجات می پرداخته است. آیا این مناجاتها محصول خلوت های خاص اوست یا به هنگام تذکیر و خطبه و موعظه سروده شده است؟ در طبقات الصوفیه مناجاتها غالبا در مواضعی آمده است که وحدت موضوع و پیوند با مطالب پیش از آن، وجود دارد. این وضع بر کشف الاسرار نیز منطبق است. مقایسه مناجاتهای مشترک میان طبقات الصوفیه و کشف الاسرار از نظر موضع و مقام و ارتباط آنها با مطالب پیش از مناجاتها غیر از وحدت گوینده، وحدت حال و مقام آنرا نیز نشان می دهد با این تفاوت که در طبقات الصوفیه بیشتر مناجاتها به دنبال یکدیگر آمده است و بسیار طولانی تر از مناجاتهای کشف الاسرار است و بخش کمتر مناجاتها به صورت قطعات کوتاه وجود دارد. در کشف الاسرار مناجات های طولانی که سجع و قرینه آن تا آخر یکی باشد تقریبا وجود ندارد. در این کتاب مناجاتها در قالب قطعات کوتاه و چندبندی ایراد شده است و حتی مناجاتهای طولانی و دراز طبقات الصوفیه در بخش های مختلف و به صورت پراکنده و کوتاه آمده است. در سائر آثار منسوب به پیر هرات نیز مناجاتها غالبا کوتاه است. در این منابع قطعاتی دیده میشود که در طبقات الصوفیه و کشف الاسرار نیامده است و تشخیص صحت انتساب آنها به پیر هرات مستلزم تحقیق و بررسی دقیق است زیرا احتمال اینکه ساخته های دیگران نیز به سبب شهرت مناجاتهای پیر هرات بدو نسبت داده شده باشد بسیار است. به نظر میرسد زاده های طبع پیر هرات بیشتر رباعی باشد که بیشتر آنها در کشف الاسرار و آثار فارسی او آمده است. به عنوان حسن ختام یکی از نثرهای مسجع او بیان میگردد:فمن کان یرجو لقاء ربّه فلیعمل عملا صالحا و لا یشرک بعبادة ربّه احدا»(کهف / 110) هر که( می ترسد از روز رستاخیز و) دیدن خداوند خویش امید میدارد تا کار کند کار نیک و در کردار که خدای را کند دیدار کس نجوید و پسند مردمان نخواهد. خواجه در تفسیر این آیت فرماید: هر که به دیدار الله تعالی طمع دارد تا در دل اعتقاد کند که الله تعالی دیدنی است دیدنی عیانی و رازی نهانی و مهری جاودانی، هر که دیدار الله تعالی طلبد او را میعاد است که روزی بدان رسد. اگر این امید نبودی بهشت بدین خوشی چه ارزیدی و اگر این وعده دیدار نبودی رهی را خدمت از دل کی خیزیدی هر کس را مرادی پیش و وی بر پس، عارف منتظر است تا دیدار کی، همه خلق بر زندگانی عاشقند و مرگ بر ایشان دشوار عارف به مرگ می شتابد به امید دیدار چه باشد گر خوری یک سال تیمار چو بینی دوست را یک روز دیدار.»( ج 5 / 758- 759)
این تفسیر نفیس مشتمل بر ده مجلد است که هر جلد دارای حدود 800 صفحه است و دانشگاه تهران به اشارت علی اصغر حکمت پی به ارزش این تفسیر شریف برد و تصویب نمود که هر ده مجلد به اهتمام ایشان به زیور طبع آراسته گردد. این کتاب توسط انتشارات امیر کبیر بصورت مکرر تجدید چاپ شده است و نسخه حاضر چاپ پنجم آن در سال 71 خورشیدی است. حبیب الله آموزگار این تفسیر را در دو جلد خلاصه نموده است و دکتر محمد جواد شریعت یک جلد فهرست تفصیلی مطالب موجود در تفسیر کشف الاسرار تهیه نموده است که بسیار مغتنم است. و نیز ایشان در سال 55 خورشیدی سخنان خواجه عبد الله انصاری را در کتابی به نام پیر هرات جمع آوری کرده است و آن کتاب را هم موسسه انتشارات امیر کبیر به چاپ رسانید و نیمی از کتاب سخنان خواجه عبد الله است که در کشف الاسرار آمده است از این رو در کتاب فهرست تفسیر کشف الاسرار عبارات خواجه عبد الله نقل نشده است و فقط آدرس صفحات ذکر شده است.
اهل بیت (علیهم السلام) به روایت کشف الاسرار میبدی، پورتال موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت علیهم السلام
میبدی بر اساس تفسیر الهروی خواجه عبد الله انصاری کتاب کشف الاسرار و عدّة الابرار را در ده مجلد به رشته تحریر در آورده است. اساس کار میبدی در این است که هر آیه ای را سه بار مطرح می کند.
در نوبت اول معنی تحت اللفظی آیه( و در عین حال سلیس و روان آن) می آید که در این قسمت لغات و ترکیبات بسیار جالب فارسی در مقابل کلمات عربی آمده است و شایسته تحقیق و تدقیق بسیار است. نخستین و مهمترین نکته ای که در ترجمه قرآن کشف الاسرار در نوبت اول به چشم می خورد برابرهای پارسی است که میبدی در برگرداندن برخی لغتهای قرآن آورده، و بسا که بعض از آنها نو ساخته خود اوست، و نموداری است از شیوه واژه سازی پیشینیان. دومین ویژگی و مزیت قرآنهای مترجم کهن سال تنها در استعمال واژه های زیبا و رسای پارسی نیست، بلکه نکته مهمتر دقت و توجهی است که به ریزه کاریها و ظرائف موجود در آیات قرآن داشتند، و تقوای علمیشان آنان را وا می داشت که این نکات ظریف و دقیق را در ترجمه سخن خدا نیز منعکس کنند، تا نکته ای فرو گذار نشود، و قصور یا تقصیری متوجه آنان نگردد. رشید الدین میبدی که دانشمندی سخت دیندار و عقیده مند به قرآن است، در ترجمه آیات رعایت اینگونه نکات را کرده که بعضی از آنها بس مهم و شایان توجه است. البته می دانیم گذشت زمان و دگرگونی زبان برخی از کاربردهای لفظی کشف الاسرار و دیگر قرآنهای کهن را منسوخ کرده، و گاه ترکیب ها یا تعبیرهایی که در این آثار آمده در نثر امروز خوشایند نیست و نباید به کار رود. اما نکات قابل توجه و ریزه کاریهای پسندیده هم در آنها اندک نیست، که می توان به کار بست و بدین طریق پیام آسمانی قرآن را زیبا و رسا، مؤثر و گویا به پارسی برگرداند. اگر روزی فرا رسد که لغات قرآنی این تفسیر و معانی فارسی آن به صورت فرهنگی درآید آن کتاب فرهنگ از کتب نفیس و ارزشمند لغت خواهد بود، و در ضمن این نتیجه گرفته میشود که زبان فارسی به حدی توانا و مایه ور است که برای هر نوع معنی لغتی سزاوار که رساننده آن معنی باشد، دارد. خاصه آنکه ترکیب در زبان فارسی باعث شده که هر معنی و مفهومی را بتوان برای آن لغت ساخت و این پاسخی است به آنان که معتقدند زبان فارسی باید از زبانهای دیگر دریوزه گری کند. و نیز لغات و ترکیبات فارسی که در این کتاب بکار رفته اگر جمع آوری گردد و موارد استعمال آن تفحص و بررسی گردد به سرمایه لغوی زبان فارسی افزوده می شود. خاصه آنکه این لغات از نظر سبک شناسی نمودار یک دوره خاص از نثر فارسی می باشد، و حتی از نظر لهجه شناسی نیز استفاده شایانی برده می شود. آنان که به کار دستور زبان می پردازند، این کتاب منبع سرشاری برای آنان خواهد بود. زیرا خصایص صرفی و نحوی آن بی حد و شمار است و همچنین برای سبک شناسی که در زبان فارسی فنی نوین است و در تکمیل آن نیازمند به ماخذ و منابع بسیاری از نظم و نثر فارسی هستیم این کتاب بسیار مفید است. زیرا به نکات سبکی برخورد می کنیم که نظیر آن را در کتب- انگشت شماری مانند تاریخ بیهقی و تذکرة اللاولیای شیخ عطار مگر بتوانیم بیابیم.
دفعه دوم یعنی در نوبت ثانیه شأن نزول آیه و ناسخ و منسوخ بودن آن و تفسیر آن از نظر شرعی و اقوال مفسران آمده است که در حقیقت بخش اعظم کتاب صرف این قسمت شده است و هم در این قسمت است که احادیث نبوی و اقوال صحابه و بزرگان دین می آید و کتاب را از معارف اسلامی سرشار می کند، البته احادیث مجعول و سخنان بی هویت نیز در این میان بسیار است اما غلبه با احادیث صحیح و سخنان با ماخذ است. این قسمت هم از نظر زبان فارسی کم اهمیت نیست. از این گذشته در این( قسمت از) کتاب به مطالب فقهی بسیاری برخورد می کنیم و مولف هر چند در مسایل فقهی آراء شافعی را ترجیح می دهد، ولی از ذکر اقوال فقهای دیگر خودداری نمی کند. و همچنین در مسایل کلامی او متمایل به کلام اشعری است ولی اقوال قدریان و اهل اعتزال را هم ذکر می کند و سپس به ردّ آن می پردازد. نه تنها در این کتاب ردّ بر قدریان و معتزلیان دیده می شود، بلکه ردّ فلاسفه و زنادقه و جهمیه و دیگر فرق نیز به چشم میخورد که برای کسانی که در ملل و نحل اهتمام می ورزند این ایرادها سودمند است. بیشتر اشعار عربی که در این کتاب بکار رفته، یا ترجمه شعری آن پس از آن آورده شده و یا به نثر روان رسایی به فارسی برگردانده شده و این مطلب وقتی ضمیمه با ترجمه تحت اللفظی آیات و احادیث شود مترجمان عربی و دانشجویان ادب فارسی و عربی را سود بسیار می بخشد. در این بخش عشق و محبت میبدی به خاندان پیامبر گرامی( ص) تبلور می نماید و فضایل بی شماری به عنوان شأن نزول آیات ویژه پنج تن آل عبا و اصحاب کسا نقل می نماید و جلوه های زیادی از ولایت متجلی می سازد. وی دیباچه کلام خود را به خوبی می گشاید و با نگارش جمله« خیر کلمات الله اشکر علی ما افتتح به القرآن من الحمد فالحمد لله ربّ العالمین و الصلوة علی رسوله محمد و آله اجمعین اما بعد...»( ج 1 / 1) عمل به این سخن مروی از صاحب شریعت رسول خاتم( ص) کرده است که فرمود: به هنگام درود فرستادن بر من آن را ناقص نگویید، بلکه بر خاندان من نیز درود فرستید و آنان را از من جدا مسازید، همانا که در روز قیامت تمامی سبب ها و نسب ها جز سبب و نسب من وجود نخواهد داشت. میبدی در دیباچه برخلاف دانشمندان اهل سنت بر اصحاب درود نمی فرستد و از شیوه اندیشمندان شیعی و تفاسیر شیعه پیروی می نماید. نکات تاریخی بسیار جالب و قابل توجه و دقت نظر در رابطه با برخی از فضایل آل پیامبر( ع) که گاه با نثر ادبی فوق العاده زیبایی مشحون و آمیخته شده است، در این تفسیر به چشم میخورد که به عنوان نمونه به بعضی از آنها فهرستوار اشاره میگردد، ماجرای مباهله پیامبر( ص) و اصحاب کسا را با ترسایان نجران مطرح میسازد و داستان عقد اخوت را که حضرت رسول( ص) در مدینه انجام داد و میان مهاجران و انصار برادری برقرار کرد و افرادی را که با هم تناسب داشتند به برادری ایمانی گزینش کرد و علی( ع) را که سی سال از آن حضرت کوچکتر بود برادر خویش انتخاب نمود. ولایت علی( ع) بر مومنان را در شأن نزول آیه 55 مائده نقل فرموده و آیه نجوا را ویژه علی( ع) می داند و از نقش و تاثیر بسزای علی( ع) در فتح خیبر و ناکارآمدی ابو بکر و عمر سخن گفته است. و از فضایل و محاسن فاطمه زهرا و حسن و حسین علیهم السلام آنقدر بیان میکند که به عنوان ویژگی این تفسیر به حساب می آید. او در یک جا چنین نوشته است:« علی مرتضی ابن عم مصطفی شوهر خاتون قیامت فاطمه زهرا که خلافت را حارس بود و اولیا را صدر و بدر بود... رقیب عصمت و نبوت بود، عنصر علم و حکمت بود، اخلاص و صدق و یقین و توکل و تقوی و ورع شعار و دثار وی بود، حیدر کرار بود صاحب ذو الفقار بود، سید مهاجر و انصار بود.( ج 3 / 150)
دفعه سوم یعنی در نوبت ثالث چند آیه که در نوبت اول آمده است از نظر عرفانی مورد بحث قرار گرفته است و در این قسمت به اشعار عربی و فارسی فراوانی بر می خوریم که تفسیر را از حالت یکنواختی بیرون می آورد و هنر نویسندگی و ذوق میبدی و تأثّر او از خواجه عبد الله را نشان میدهد و این قسمت را باید شاهکاری در تفسیر و نویسندگی و ذوقیات دانست. اما چنانکه اشاره شد همه آیات قرآنی در این قسمت مطرح نشده است و گاهی هم آیه ای در نوبت دوم مطرح نمی شود که البته این به ندرت اتفاق می افتد. در نوبت سوم مطالب شیرین و دلپذیر و داستانهای اخلاقی فراوان آورده است که سخت ترین دلها را نرم می کند و آدمی هنگام مطالعه آن خود را فراموش می کند و این داستانها جذاب و حکایات جالب که در نوبت سوم آمده اگر گردآوری شود خود مجموعه نفیسی از حکمت و عرفان عملی خواهد بود. و برای آنانکه با آثار مولوی، حافظ و عطار دمسازند و به اصطلاحات عرفانی آشنایند کاملا آشکار است که اینگونه داستانها و مطالب چقدر دلپذیر و روح بخش می باشد. یکی از استفاده های شایانی که میبدی در این قسمت از خواجه انصاری نموده مناجات است. عبارات فارسی پیر هرات غالبا مسجع است و گاهی بندهای مسجعات او بویژه در مناجات ها در وزن و دلکش بدان پایه است که با اندک تصرفی به شعری موزون و مقفی بدل میشود. شور، وجد و حال آمیخته با نوعی وزن که در مناجات های پیر هرات وجود دارد از قدیم دل مشتاقان را صید کرده است تا آنجا که شهرت او در میان فارسی زبانان از خاص و عام به دلیل این مناجاتها دانسته شده است. در بسیاری از آثار منسوب به او نیز سجع سازی مشهود است. پابندی او به عبارت و سخن گفتن به سجع هر چند به گفته جامع مقامات نه با تکلف، از خصایص زبان اوست و این خصیصه بنابر استنباط زرین کوب« بن شک میراث مدرسه است که وی را گذشته از حدیث و قرآن با لغت و ادب نیز مربوط کرده بود و ظاهرا علاقه به سجع و قرینه هم که در کلام او هست نه فقط نشانی از یک تربیت و تهذیب ادبی است بلکه در عین حال معرف طرز بیان یک واعظ و مفسر است که نیروی بیانش می بایست برای انبوه شنوندگان جالب بوده باشد» به درستی روشن نیست که پیر هرات کی و کجا به سرودن مناجات می پرداخته است. آیا این مناجاتها محصول خلوت های خاص اوست یا به هنگام تذکیر و خطبه و موعظه سروده شده است؟ در طبقات الصوفیه مناجاتها غالبا در مواضعی آمده است که وحدت موضوع و پیوند با مطالب پیش از آن، وجود دارد. این وضع بر کشف الاسرار نیز منطبق است. مقایسه مناجاتهای مشترک میان طبقات الصوفیه و کشف الاسرار از نظر موضع و مقام و ارتباط آنها با مطالب پیش از مناجاتها غیر از وحدت گوینده، وحدت حال و مقام آنرا نیز نشان می دهد با این تفاوت که در طبقات الصوفیه بیشتر مناجاتها به دنبال یکدیگر آمده است و بسیار طولانی تر از مناجاتهای کشف الاسرار است و بخش کمتر مناجاتها به صورت قطعات کوتاه وجود دارد. در کشف الاسرار مناجات های طولانی که سجع و قرینه آن تا آخر یکی باشد تقریبا وجود ندارد. در این کتاب مناجاتها در قالب قطعات کوتاه و چندبندی ایراد شده است و حتی مناجاتهای طولانی و دراز طبقات الصوفیه در بخش های مختلف و به صورت پراکنده و کوتاه آمده است. در سائر آثار منسوب به پیر هرات نیز مناجاتها غالبا کوتاه است. در این منابع قطعاتی دیده میشود که در طبقات الصوفیه و کشف الاسرار نیامده است و تشخیص صحت انتساب آنها به پیر هرات مستلزم تحقیق و بررسی دقیق است زیرا احتمال اینکه ساخته های دیگران نیز به سبب شهرت مناجاتهای پیر هرات بدو نسبت داده شده باشد بسیار است. به نظر میرسد زاده های طبع پیر هرات بیشتر رباعی باشد که بیشتر آنها در کشف الاسرار و آثار فارسی او آمده است. به عنوان حسن ختام یکی از نثرهای مسجع او بیان میگردد:فمن کان یرجو لقاء ربّه فلیعمل عملا صالحا و لا یشرک بعبادة ربّه احدا»(کهف / 110) هر که( می ترسد از روز رستاخیز و) دیدن خداوند خویش امید میدارد تا کار کند کار نیک و در کردار که خدای را کند دیدار کس نجوید و پسند مردمان نخواهد. خواجه در تفسیر این آیت فرماید: هر که به دیدار الله تعالی طمع دارد تا در دل اعتقاد کند که الله تعالی دیدنی است دیدنی عیانی و رازی نهانی و مهری جاودانی، هر که دیدار الله تعالی طلبد او را میعاد است که روزی بدان رسد. اگر این امید نبودی بهشت بدین خوشی چه ارزیدی و اگر این وعده دیدار نبودی رهی را خدمت از دل کی خیزیدی هر کس را مرادی پیش و وی بر پس، عارف منتظر است تا دیدار کی، همه خلق بر زندگانی عاشقند و مرگ بر ایشان دشوار عارف به مرگ می شتابد به امید دیدار چه باشد گر خوری یک سال تیمار چو بینی دوست را یک روز دیدار.»( ج 5 / 758- 759)
این تفسیر نفیس مشتمل بر ده مجلد است که هر جلد دارای حدود 800 صفحه است و دانشگاه تهران به اشارت علی اصغر حکمت پی به ارزش این تفسیر شریف برد و تصویب نمود که هر ده مجلد به اهتمام ایشان به زیور طبع آراسته گردد. این کتاب توسط انتشارات امیر کبیر بصورت مکرر تجدید چاپ شده است و نسخه حاضر چاپ پنجم آن در سال 71 خورشیدی است. حبیب الله آموزگار این تفسیر را در دو جلد خلاصه نموده است و دکتر محمد جواد شریعت یک جلد فهرست تفصیلی مطالب موجود در تفسیر کشف الاسرار تهیه نموده است که بسیار مغتنم است. و نیز ایشان در سال 55 خورشیدی سخنان خواجه عبد الله انصاری را در کتابی به نام پیر هرات جمع آوری کرده است و آن کتاب را هم موسسه انتشارات امیر کبیر به چاپ رسانید و نیمی از کتاب سخنان خواجه عبد الله است که در کشف الاسرار آمده است از این رو در کتاب فهرست تفسیر کشف الاسرار عبارات خواجه عبد الله نقل نشده است و فقط آدرس صفحات ذکر شده است.
اهل بیت (علیهم السلام) به روایت کشف الاسرار میبدی، پورتال موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت علیهم السلام
wikiahlb: کشف_الأسرار_و_عدة_الأبرار
[ویکی نور] کشف الأسرار و عدة الأبرار (معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری)، تألیف ابوالفضل، رشیدالدین میبدى بر اساس تفسیر خواجه عبدالله انصارى، منبعى غنى از تفسیر، تأویل، معارف اسلامى، شعر و ادب عربى و فارسى است. در بین ترجمه ها و تفسیرهاى معتبر قرآن به زبان فارسى، «کشف الأسرار» ارزشى والا و مقامى خاص دارد.
این کتاب را میبدى در اوایل سال 520، آغاز کرده است و سرمشق او در این کار، تفسیر معروف خواجه عبدالله انصارى بوده است که متأسفانه اکنون به تمامى در دسترس نیست و احتمال دارد که در اثر حوادث روزگار از میان رفته باشد.
کتاب، در ده جلد به رشته تحریر درآمده است. در جلد اول، سوره هاى فاتحه و البقره (2 سوره)، در جلد دوم، سوره هاى آل عمران و نساء (2 سوره)، در جلد سوم، سوره هاى مائده، انعام و اعراف (3 سوره)، در جلد چهارم، سوره هاى انفال، توبه، یونس و هود (4 سوره)، در جلد پنجم، سوره هاى یوسف، رعد، ابراهیم، حجر، نحل، بنى اسرائیل و کهف (7 سوره)، در جلد ششم، سوره هاى مریم، طه، انبیاء، حج، مؤمنون و نور (6 سوره)، در جلد هفتم، سوره هاى فرقان، شعراء، نمل، قصص، عنکبوت، روم، لقمان و سجده (8 سوره)، در جلد هشتم، سوره هاى احزاب، سباء، فاطر، یس، صافات، ص، زمر، مؤمن و فصلت (9 سوره)، در جلد نهم، سوره هاى شورى، زخرف، دخان، جاثیه، احقاف، محمد، فتح، حجرات، ق، ذاریات، طور، نجم، قمر، رحمن، واقعه و حدید (16 سوره) و در جلد دهم، از آغاز سوره مجادله تا پایان سوره ناس (57 سوره)، به ترتیب، ترجمه، تفسیر و توجیه عرفانى شده است.
این کتاب، گنجینه گران بهایى از لغات، امثال، تشبیهات و تعبیرات فارسى است، در عین اینکه واجد مزایاى تفاسیر دیگر نیز هست، زیرا همان بحث هایى که در تفاسیر عربى درباره قرائت، شأن نزول، لغت، صرف، نحو و بیان به زبان عربى شده، در این تفسیر، به زبان شیرین و روان فارسى ادا شده است و حتى اخبار و احادیث و اشعار هم در بیشتر موارد به زبان فارسى ترجمه گردیده است و در نوبت اول کاملا دقت و توجه شده که کلمه فارسى که در ترجمه کلمه عربى قرار مى گیرد برابر با آن بوده باشد که رعایت امانت در سخن خدا بشود و در بعضى موارد کلام از سیاق فارسى دور مى شود تا این منظور عملى گردد.
این تفسیر از جمله تفاسیرى است که در ضمن برخوردارى از حلاوت زبان فارسى، دربردارنده نکات جالب عرفانى، تفسیرى، تاریخى و ادبى است.
مؤلف، تفسیر خود را بر اساس تفسیر خواجه عبدالله انصارى نوشته است. وى، در این باره مى نویسد:
«کتاب فرید عصر و وحید دهر، شیخ الاسلام، ابواسماعیل، عبدالله بن محمد بن على انصارى را در تفسیر قرآن و کشف معانى آن خواندم که در لفظ و معنى و تحقیق و زیبایى به حد اعجاز رسیده بود، ولى چون در نهایت ایجاز و کوتاهى بود، مقصود آموزندگان و رهروان از آن برآورده نمى شد، پس به شرح و تفصیل آن پرداختم.»
کتاب، در ده جلد به رشته تحریر درآمده است. در جلد اول، سوره هاى فاتحه و البقره (2 سوره)، در جلد دوم، سوره هاى آل عمران و نساء (2 سوره)، در جلد سوم، سوره هاى مائده، انعام و اعراف (3 سوره)، در جلد چهارم، سوره هاى انفال، توبه، یونس و هود (4 سوره)، در جلد پنجم، سوره هاى یوسف، رعد، ابراهیم، حجر، نحل، بنى اسرائیل و کهف (7 سوره)، در جلد ششم، سوره هاى مریم، طه، انبیاء، حج، مؤمنون و نور (6 سوره)، در جلد هفتم، سوره هاى فرقان، شعراء، نمل، قصص، عنکبوت، روم، لقمان و سجده (8 سوره)، در جلد هشتم، سوره هاى احزاب، سباء، فاطر، یس، صافات، ص، زمر، مؤمن و فصلت (9 سوره)، در جلد نهم، سوره هاى شورى، زخرف، دخان، جاثیه، احقاف، محمد، فتح، حجرات، ق، ذاریات، طور، نجم، قمر، رحمن، واقعه و حدید (16 سوره) و در جلد دهم، از آغاز سوره مجادله تا پایان سوره ناس (57 سوره)، به ترتیب، ترجمه، تفسیر و توجیه عرفانى شده است.
این کتاب، گنجینه گران بهایى از لغات، امثال، تشبیهات و تعبیرات فارسى است، در عین اینکه واجد مزایاى تفاسیر دیگر نیز هست، زیرا همان بحث هایى که در تفاسیر عربى درباره قرائت، شأن نزول، لغت، صرف، نحو و بیان به زبان عربى شده، در این تفسیر، به زبان شیرین و روان فارسى ادا شده است و حتى اخبار و احادیث و اشعار هم در بیشتر موارد به زبان فارسى ترجمه گردیده است و در نوبت اول کاملا دقت و توجه شده که کلمه فارسى که در ترجمه کلمه عربى قرار مى گیرد برابر با آن بوده باشد که رعایت امانت در سخن خدا بشود و در بعضى موارد کلام از سیاق فارسى دور مى شود تا این منظور عملى گردد.
این تفسیر از جمله تفاسیرى است که در ضمن برخوردارى از حلاوت زبان فارسى، دربردارنده نکات جالب عرفانى، تفسیرى، تاریخى و ادبى است.
مؤلف، تفسیر خود را بر اساس تفسیر خواجه عبدالله انصارى نوشته است. وى، در این باره مى نویسد:
«کتاب فرید عصر و وحید دهر، شیخ الاسلام، ابواسماعیل، عبدالله بن محمد بن على انصارى را در تفسیر قرآن و کشف معانى آن خواندم که در لفظ و معنى و تحقیق و زیبایى به حد اعجاز رسیده بود، ولى چون در نهایت ایجاز و کوتاهى بود، مقصود آموزندگان و رهروان از آن برآورده نمى شد، پس به شرح و تفصیل آن پرداختم.»
wikinoor: کشف_الأسرار_و_عدة_الأبرار
[ویکی نور] کشف الاسرار و عده الابرار (معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری). کشف الأسرار و عدة الأبرار، تألیف ابوالفضل، رشیدالدین میبدی بر اساس تفسیر خواجه عبدالله انصاری، منبعی غنی از تفسیر، تأویل، معارف اسلامی، شعر و ادب عربی و فارسی است. در بین ترجمه ها و تفسیرهای معتبر قرآن به زبان فارسی، «کشف الأسرار» ارزشی والا و مقامی خاص دارد.
این کتاب را میبدی در اوایل سال 520، آغاز کرده است و سرمشق او در این کار، تفسیر معروف خواجه عبدالله انصاری بوده است که متأسفانه اکنون به تمامی در دست رس نیست و احتمال دارد که در اثر حوادث روزگار از میان رفته باشد.
کتاب، در ده جلد به رشته تحریر درآمده است. در جلد اول، سوره های فاتحه و البقره (2 سوره)، در جلد دوم، سوره های آل عمران و نساء (2 سوره)، در جلد سوم، سوره های مائده، انعام و اعراف (3 سوره)، در جلد چهارم، سوره های انفال، توبه، یونس و هود (4 سوره)، در جلد پنجم، سوره های یوسف، رعد، ابراهیم، حجر، نحل، بنی اسرائیل و کهف (7 سوره)، در جلد ششم، سوره های مریم، طه، انبیاء، حج، مؤمنون و نور (6 سوره)، در جلد هفتم، سوره های فرقان، شعراء، نمل، قصص، عنکبوت، روم، لقمان و سجده (8 سوره)، در جلد هشتم، سوره های احزاب، سباء، فاطر، یس، صافات، ص، زمر، مؤمن و فصلت (9 سوره)، در جلد نهم، سوره های شوری، زخرف، دخان، جاثیه، احقاف، محمد، فتح، حجرات، ق، ذاریات، طور، نجم، قمر، رحمن، واقعه و حدید (16 سوره) و در جلد دهم، از آغاز سوره مجادله تا پایان سوره ناس (57 سوره)، به ترتیب، ترجمه، تفسیر و توجیه عرفانی شده است.
این کتاب، گنجینه گران بهایی از لغات، امثال، تشبیهات و تعبیرات فارسی است، در عین اینکه واجد مزایای تفاسیر دیگر نیز هست، زیرا همان بحث هایی که در تفاسیر عربی در باره قرائت، شأن نزول، لغت، صرف، نحو و بیان به زبان عربی شده، در این تفسیر، به زبان شیرین و روان فارسی ادا شده است و حتی اخبار و احادیث و اشعار هم در بیشتر موارد به زبان فارسی ترجمه گردیده است و در نوبت اول کاملا دقت و توجه شده که کلمه فارسی که در ترجمه کلمه عربی قرار می گیرد برابر با آن بوده باشد که رعایت امانت در سخن خدا بشود و در بعضی موارد کلام از سیاق فارسی دور می شود تا این منظور عملی گردد.
این تفسیر از جمله تفاسیری است که در ضمن برخورداری از حلاوت زبان فارسی، دربردارنده نکات جالب عرفانی، تفسیری، تاریخی و ادبی است.
این کتاب را میبدی در اوایل سال 520، آغاز کرده است و سرمشق او در این کار، تفسیر معروف خواجه عبدالله انصاری بوده است که متأسفانه اکنون به تمامی در دست رس نیست و احتمال دارد که در اثر حوادث روزگار از میان رفته باشد.
کتاب، در ده جلد به رشته تحریر درآمده است. در جلد اول، سوره های فاتحه و البقره (2 سوره)، در جلد دوم، سوره های آل عمران و نساء (2 سوره)، در جلد سوم، سوره های مائده، انعام و اعراف (3 سوره)، در جلد چهارم، سوره های انفال، توبه، یونس و هود (4 سوره)، در جلد پنجم، سوره های یوسف، رعد، ابراهیم، حجر، نحل، بنی اسرائیل و کهف (7 سوره)، در جلد ششم، سوره های مریم، طه، انبیاء، حج، مؤمنون و نور (6 سوره)، در جلد هفتم، سوره های فرقان، شعراء، نمل، قصص، عنکبوت، روم، لقمان و سجده (8 سوره)، در جلد هشتم، سوره های احزاب، سباء، فاطر، یس، صافات، ص، زمر، مؤمن و فصلت (9 سوره)، در جلد نهم، سوره های شوری، زخرف، دخان، جاثیه، احقاف، محمد، فتح، حجرات، ق، ذاریات، طور، نجم، قمر، رحمن، واقعه و حدید (16 سوره) و در جلد دهم، از آغاز سوره مجادله تا پایان سوره ناس (57 سوره)، به ترتیب، ترجمه، تفسیر و توجیه عرفانی شده است.
این کتاب، گنجینه گران بهایی از لغات، امثال، تشبیهات و تعبیرات فارسی است، در عین اینکه واجد مزایای تفاسیر دیگر نیز هست، زیرا همان بحث هایی که در تفاسیر عربی در باره قرائت، شأن نزول، لغت، صرف، نحو و بیان به زبان عربی شده، در این تفسیر، به زبان شیرین و روان فارسی ادا شده است و حتی اخبار و احادیث و اشعار هم در بیشتر موارد به زبان فارسی ترجمه گردیده است و در نوبت اول کاملا دقت و توجه شده که کلمه فارسی که در ترجمه کلمه عربی قرار می گیرد برابر با آن بوده باشد که رعایت امانت در سخن خدا بشود و در بعضی موارد کلام از سیاق فارسی دور می شود تا این منظور عملی گردد.
این تفسیر از جمله تفاسیری است که در ضمن برخورداری از حلاوت زبان فارسی، دربردارنده نکات جالب عرفانی، تفسیری، تاریخی و ادبی است.
[ویکی فقه] کشف الاسرار و عده الابرار (میبدی). «کشف الاسرار و عدة الابرار»، تالیف ابو الفضل، رشید الدین میبدی بر اساس تفسیر خواجه عبدالله انصاری ، منبعی غنی از تفسیر ، تاویل ، معارف اسلامی، شعر و ادب عربی و فارسی است. در بین ترجمه ها و تفسیرهای معتبر قرآن به زبان فارسی ، «کشف الاسرار» ارزشی والا و مقامی خاص دارد. این کتاب را میبدی در اوایل سال ۵۲۰، آغاز کرده است و سرمشق او در این کار، تفسیر معروف خواجه عبدالله انصاری بوده است که متاسفانه اکنون به تمامی در دست رس نیست و احتمال دارد که در اثر حوادث روزگار از میان رفته باشد.
کتاب، در ده جلد به رشته تحریر درآمده است. در جلد اول، سوره های فاتحه و البقره (۲ سوره)، در جلد دوم، سوره های آل عمران و نساء (۲ سوره)، در جلد سوم، سوره های مائده ، انعام و اعراف (۳ سوره)، در جلد چهارم، سوره های انفال، توبه ، یونس و هود (۴ سوره)، در جلد پنجم، سوره های یوسف، رعد، ابراهیم، حجر، نحل، بنی اسرائیل و کهف (۷ سوره)، در جلد ششم، سوره های مریم، طه، انبیاء، حج، مؤمنون و نور (۶ سوره)، در جلد هفتم، سوره های فرقان، شعراء، نمل، قصص، عنکبوت، روم، لقمان و سجده (۸ سوره)، در جلد هشتم، سوره های احزاب، سباء، فاطر، یس، صافات، ص، زمر، مؤمن و فصلت (۹ سوره)، در جلد نهم، سوره های شوری، زخرف، دخان، جاثیه، احقاف، محمد، فتح، حجرات، ق، ذاریات، طور، نجم، قمر، رحمن ، واقعه و حدید (۱۶ سوره) و در جلد دهم، از آغاز سوره مجادله تا پایان سوره ناس (۵۷ سوره)، به ترتیب، ترجمه، تفسیر و توجیه عرفانی شده است.
گزارش محتوا
این کتاب، گنجینه گران بهایی از لغات، امثال، تشبیهات و تعبیرات فارسی است، در عین اینکه واجد مزایای تفاسیر دیگر نیز هست، زیرا همان بحث هایی که در تفاسیر عربی درباره قرائت ، شان نزول، لغت، صرف ، نحو و بیان به زبان عربی شده، در این تفسیر، به زبان شیرین و روان فارسی ادا شده است و حتی اخبار و احادیث و اشعار هم در بیشتر موارد به زبان فارسی ترجمه گردیده است و در نوبت اول کاملا دقت و توجه شده که کلمه فارسی که در ترجمه کلمه عربی قرار می گیرد برابر با آن بوده باشد که رعایت امانت در سخن خدا بشود و در بعضی موارد کلام از سیاق فارسی دور می شود تا این منظور عملی گردد. این تفسیر از جمله تفاسیری است که در ضمن برخورداری از حلاوت زبان فارسی، دربردارنده نکات جالب عرفانی، تفسیری، تاریخی و ادبی است. مؤلف، تفسیر خود را بر اساس تفسیر خواجه عبدالله انصاری نوشته است. وی، در این باره می نویسد: «کتاب فرید عصر و وحید دهر، شیخ الاسلام، ابو اسماعیل، عبدالله بن محمد بن علی انصاری را در تفسیر قرآن و کشف معانی آن خواندم که در لفظ و معنی و تحقیق و زیبایی به حد اعجاز رسیده بود، ولی چون در نهایت ایجاز و کوتاهی بود، مقصود آموزندگان و رهروان از آن برآورده نمی شد، پس به شرح و تفصیل آن پرداختم.» تفسیر خواجه هم اکنون در دست نیست، ولی چهل سال پس از وفات خواجه عبدالله، در دست میبدی بوده و او آن را شالوده کار خود در نوشتن «کشف الاسرار» قرار داده و در بسیاری جاها از خواجه به القاب پیر طریقت، عالم طریقت و جمال اهل حقیقت ، شیخ الاسلام انصاری و... یاد و سخنانش را نقل کرده است. در نوبت سوم تفسیر که جنبه عرفانی دارد، همه جا آهنگ سخن خواجه به گوش می رسد که می توان گفت یا عین کلام اوست یا با تصرف هایی، نقل گفتار او و یا ملهم از افاضات و شیوه بیان اوست. مؤلف، دیباچه کلام خود را به خوبی می گشاید و با نگارش جمله «خیر کلمات الشکر ما افتتح به القرآن من الحمد، فالحمد لله رب العالمین و الصلاة و السلام علی رسوله محمد و آله اجمعین...» ، عمل به این سخن مروی از صاحب شریعت، رسول خاتم صلی الله علیه و آله وسلّم کرده است که فرمود: «به هنگام درود فرستادن بر من، آن را ناقص نگویید، بلکه بر خاندان من نیز درود فرستید و آنان را از من جدا مسازید، همانا که در روز قیامت تمامی سبب ها و نسب ها جز سبب و نسب من، بریده خواهد شد». میبدی در دیباچه، برخلاف دانشمندان اهل سنت ، بر اصحاب درود نمی فرستد و از شیوه اندیشمندان شیعی و تفاسیر شیعه پیروی می نماید.
← اساس کار میبدی در این تفسیر
این تفسیر نفیس، مشتمل بر ده جلد است که هر جلد، دارای حدود ۸۰۰ صفحه است و دانشگاه تهران به اشارت علی اصغر حکمت، پی به ارزش این تفسیر شریف برد و تصویب نمود که هر ده مجلد به اهتمام ایشان، به زیور طبع آراسته گردد. این کتاب، توسط انتشارات امیر کبیر به صورت مکرر تجدید چاپ شده است و نسخه حاضر، چاپ پنجم آن در سال ۷۱ خورشیدی است. حبیب الله آموزگار، این تفسیر را در دو جلد خلاصه نموده است و دکتر محمدجواد شریعت، یک جلد فهرست تفصیلی مطالب موجود در تفسیر «کشف الاسرار» را تهیه نموده است که بسیار مغتنم است.
کتاب، در ده جلد به رشته تحریر درآمده است. در جلد اول، سوره های فاتحه و البقره (۲ سوره)، در جلد دوم، سوره های آل عمران و نساء (۲ سوره)، در جلد سوم، سوره های مائده ، انعام و اعراف (۳ سوره)، در جلد چهارم، سوره های انفال، توبه ، یونس و هود (۴ سوره)، در جلد پنجم، سوره های یوسف، رعد، ابراهیم، حجر، نحل، بنی اسرائیل و کهف (۷ سوره)، در جلد ششم، سوره های مریم، طه، انبیاء، حج، مؤمنون و نور (۶ سوره)، در جلد هفتم، سوره های فرقان، شعراء، نمل، قصص، عنکبوت، روم، لقمان و سجده (۸ سوره)، در جلد هشتم، سوره های احزاب، سباء، فاطر، یس، صافات، ص، زمر، مؤمن و فصلت (۹ سوره)، در جلد نهم، سوره های شوری، زخرف، دخان، جاثیه، احقاف، محمد، فتح، حجرات، ق، ذاریات، طور، نجم، قمر، رحمن ، واقعه و حدید (۱۶ سوره) و در جلد دهم، از آغاز سوره مجادله تا پایان سوره ناس (۵۷ سوره)، به ترتیب، ترجمه، تفسیر و توجیه عرفانی شده است.
گزارش محتوا
این کتاب، گنجینه گران بهایی از لغات، امثال، تشبیهات و تعبیرات فارسی است، در عین اینکه واجد مزایای تفاسیر دیگر نیز هست، زیرا همان بحث هایی که در تفاسیر عربی درباره قرائت ، شان نزول، لغت، صرف ، نحو و بیان به زبان عربی شده، در این تفسیر، به زبان شیرین و روان فارسی ادا شده است و حتی اخبار و احادیث و اشعار هم در بیشتر موارد به زبان فارسی ترجمه گردیده است و در نوبت اول کاملا دقت و توجه شده که کلمه فارسی که در ترجمه کلمه عربی قرار می گیرد برابر با آن بوده باشد که رعایت امانت در سخن خدا بشود و در بعضی موارد کلام از سیاق فارسی دور می شود تا این منظور عملی گردد. این تفسیر از جمله تفاسیری است که در ضمن برخورداری از حلاوت زبان فارسی، دربردارنده نکات جالب عرفانی، تفسیری، تاریخی و ادبی است. مؤلف، تفسیر خود را بر اساس تفسیر خواجه عبدالله انصاری نوشته است. وی، در این باره می نویسد: «کتاب فرید عصر و وحید دهر، شیخ الاسلام، ابو اسماعیل، عبدالله بن محمد بن علی انصاری را در تفسیر قرآن و کشف معانی آن خواندم که در لفظ و معنی و تحقیق و زیبایی به حد اعجاز رسیده بود، ولی چون در نهایت ایجاز و کوتاهی بود، مقصود آموزندگان و رهروان از آن برآورده نمی شد، پس به شرح و تفصیل آن پرداختم.» تفسیر خواجه هم اکنون در دست نیست، ولی چهل سال پس از وفات خواجه عبدالله، در دست میبدی بوده و او آن را شالوده کار خود در نوشتن «کشف الاسرار» قرار داده و در بسیاری جاها از خواجه به القاب پیر طریقت، عالم طریقت و جمال اهل حقیقت ، شیخ الاسلام انصاری و... یاد و سخنانش را نقل کرده است. در نوبت سوم تفسیر که جنبه عرفانی دارد، همه جا آهنگ سخن خواجه به گوش می رسد که می توان گفت یا عین کلام اوست یا با تصرف هایی، نقل گفتار او و یا ملهم از افاضات و شیوه بیان اوست. مؤلف، دیباچه کلام خود را به خوبی می گشاید و با نگارش جمله «خیر کلمات الشکر ما افتتح به القرآن من الحمد، فالحمد لله رب العالمین و الصلاة و السلام علی رسوله محمد و آله اجمعین...» ، عمل به این سخن مروی از صاحب شریعت، رسول خاتم صلی الله علیه و آله وسلّم کرده است که فرمود: «به هنگام درود فرستادن بر من، آن را ناقص نگویید، بلکه بر خاندان من نیز درود فرستید و آنان را از من جدا مسازید، همانا که در روز قیامت تمامی سبب ها و نسب ها جز سبب و نسب من، بریده خواهد شد». میبدی در دیباچه، برخلاف دانشمندان اهل سنت ، بر اصحاب درود نمی فرستد و از شیوه اندیشمندان شیعی و تفاسیر شیعه پیروی می نماید.
← اساس کار میبدی در این تفسیر
این تفسیر نفیس، مشتمل بر ده جلد است که هر جلد، دارای حدود ۸۰۰ صفحه است و دانشگاه تهران به اشارت علی اصغر حکمت، پی به ارزش این تفسیر شریف برد و تصویب نمود که هر ده مجلد به اهتمام ایشان، به زیور طبع آراسته گردد. این کتاب، توسط انتشارات امیر کبیر به صورت مکرر تجدید چاپ شده است و نسخه حاضر، چاپ پنجم آن در سال ۷۱ خورشیدی است. حبیب الله آموزگار، این تفسیر را در دو جلد خلاصه نموده است و دکتر محمدجواد شریعت، یک جلد فهرست تفصیلی مطالب موجود در تفسیر «کشف الاسرار» را تهیه نموده است که بسیار مغتنم است.
wikifeqh: کشف_الاسرار_و_عدة_الابرار