چین (China)
نقشه موقعیت. جمهوری خلق چین در آسیای شرقی جای دارد و از شمال به مغولستان، از شمال شرقی به روسیه، از شرق به کرۀ شمالی، دریای زرد و دریای چین شرقی، از جنوب به دریای چین جنوبی و خلیج تونکن و کشورهای ویتنام، لائوس،
میانمار (برمه)، هند، بوتان، و نپال، از غرب به هند، جامو و کشمیر، افغانستان، تاجیکستان، و قرقیزستان، و از شمال غرب به
قزاقستان محدود شده است. مساحت چین ۹,۵۷۲,۹۰۰
کیلومتر مربع است و شهر پکن (بِی جینگ) پایتخت آن است.
سیمای طبیعی. چین، سومین کشور وسیع جهان، تقریباً یک چهارم از قارۀ آسیا را فراگرفته و درازای آن از شرق به غرب حدود ۵هزار کیلومتر و پهنای آن از شمال به جنوب حداکثر ۴هزار کیلومتر است. فلات تبت، معروف به بام دنیا،
بخش جنوب غربی کشور را شامل شده و مشخص ترین و چشم گیرترین عارضۀ طبیعی آن به شمار می آید. فلات مزبور، که ارتفاع آن به ۴هزار تا ۴,۵۰۰ متر می رسد، از جنوب به کوهستان هیمالیا می پیوندد و کشورهای هند و
بوتان و
نپال را از چین جدا می کند. بلندترین نقطۀ کرۀ زمین، قلّۀ اورست با ارتفاع ۸,۸۴۸ متر، در مرز نپال جا دارد و رودخانه های بزرگ مِکونگ، یانگ تسه (جانگ) و هوانگ (رود زرد) از آن سرچشمه می گیرند. دشت تاکلاماکان و حوضۀ رود تاریم در شمال فلات مزبور جا دارند و کوه های پامیر و تین شان از غرب و شمال آن ها را محدود می کنند. پست ترین و گرم ترین ناحیۀ چین، گودال تورفان، با ارتفاع ۱۵۴ متر در شمال شرقی حوضۀ تاریم واقع است و
بخش جنوب غربیِ دشت گُبی قسمت وسیعی از مغولستان داخلی را تشکیل می دهد. رشته کوه های داهینگ گان دشت مزبور را از شرق محدود می کند و دامنه های شرقی آن به جلگۀ آبرفتی منچوری که از نواحی مهم کشاورزی چین است منتهی می شود. جلگۀ چین شمالی در جنوب غربی جلگۀ منچوری و در ساحل غربی خلیج چیلی قرار گرفته و شهر پکن در شمال آن قرار دارد و رود هوانگ از حاشیۀ جنوبی آن می گذرد. رشته کوه های بایان هارشان، یا دنبالۀ شرقی فلات تبت، سرچشمۀ رودهای هوانگ و جانگ را از هم جدا می کند و از شرق به فلات مرکزی چین منتهی می شود. فلات مزبور که با درّۀ رودهای هوانگ و دادو قطع می شود، ریزابه های متعدد رود جانگ را تغذیه می کند و از جنوب به حوضۀ سیچوآن یا حوضۀ سرخ منتهی می شود. رود جانگ از غرب به این حوضه وارد می شود و از درّۀ شرقی آن بیرون می رود و در شمال غربی شهر شانگهای به دریای چین شرقی می ریزد. ارتفاعات آهکی وومنگ شان که کارستها، چاهکها، فرکندها، روانه های زیرزمینی، و غارهای بسیاری در آن وجود دارند، دیوارۀ جنوبی حوضۀ سیچوآن را تشکیل می دهد. کرانه های چین از بریدگی ها و شبه جزیره ها و جزایر ساحلی بسیار پدید آمده است و شبه جزیرۀ لیجو، جزیرۀ هاینان، و دلتای رود جو، در جنوب و شبه جزیرۀ شاندونگ و خلیج چیلی در شرق، مهم ترین عوارض ساحلی آن هستند. چین به پنج ایالت خودگردان، ۲۲
استان و چهار ناحیۀ شهری تقسیم می شود و پکن، شانگهای، تیانجین، شنیانگ، ووهان، جونگ چینگ، گوانگجو، جنگدو (چنگدو)، شیان، هاربین، نانجینگ، جانگجون (چانگچون)، دالیان، هنگ کنگ، و بسیاری شهرهای دیگر که جمعیت آن ها بیشتر از ۱میلیون نفر است، ازجمله مهم ترین آبادی های آن به شمار می آیند. کشور وسیع چین عمدتاً اقلیمی معتدل دارد و فاصله از اقیانوس، ارتفاع و عرض جغرافیایی از عوامل مؤثر در آب و هوای آن به شمار می آید. بیشتر بارندگی های چین در تابستان روی می دهد و از اردیبهشت تا شهریور به درازا می کشد. دمای شهر پکن در دی ماه ۴.۵ـ درجۀ سانتی گراد و در تیرماه ۲۶ درجۀ سانتی گراد است و میانگین بارندگی سالانۀ آن به ۶۲۳ میلی متر می رسد. نواحی شمال شرقی چین و نیز بخش های شرقی فلات تبت و جنوب رود جانگ از جنگل درختان پهن برگ پوشیده شده و کرانه های جنوبی را درختان کرنا مستور کرده اند. پوشش بخش شمالی رود جانگ را درختان سخت چوب و برگ ریز تشکیل داده و دشت ها و صحراهای شمالی از گیاهان استپی پوشیده شده است. حیات وحش چین، متناسب با اقلیم آن متنوع است؛ و پستاندارانی چون یاک (گاو بومی تبت)؛ خرس پاندا در جنگل های بامبوی سیچوان، اسب وحشی در نواحی شمالی و غربی و نیز آهو، گرگ، شتر دوکوهان، پلنگ، ببر، بوفالو، گربۀ وحشی، و میمون حیات وحش آن را تشکیل می دهند.
اقتصاد. اقتصاد چین از ۱۹۷۰ به سوی بازار آزاد هدایت شد و بخش خصوصی مورد حمایت قرار گرفت و صنایع بزرگ و سنگین به صورت دولتی باقی ماند. اراضی قابل کشت چین از یک دهم مساحت کشور تجاوز نمی کند و برنج که غذای اصلی مردم است بیشتر در نواحی جنوبی کشت می شود. حدود یک سوم از مساحت چین را مراتع و چراگاه های وسیع تشکیل داده و انواع دام و ماکیان، فرآورده های دامی این کشورند. ماهی، که از غذاهای اصلی مردم چین است، بیشتر از دریاهای مجاور صید می شود و میزان آن به ۱۷,۲۴۰,۰۳۰ تن می رسد. چین از نظر منابع زیرزمینی، کشوری غنی است و آنتیموآن، زغال و نفت و گاز آن اهمیت بسیار دارند. ذخایر نفت چین ۲۴میلیارد بشکه است و ذخیرۀ گاز طبیعی آن به ۱,۳۷۰میلیارد متر مکعب بالغ می شود. بیشتر نیروگاه های چین با زغال کار می کنند و نیروگاه های برقابی آن در جنوب غربی کشور قرار دارند و بر شمار نیروگاه های هسته ای آن نیز همواره افزوده می شود. چین از نظر صنایع سبک موقعیت ممتازی دارد و کود و مواد شیمیایی، منسوجات، پوشاک، ماشین آلات، سیمان، آهن و فولاد، کاغذ، دوچرخه و موتورسیکلت، رادیو و تلویزیون و ابزارهای الکتریکی و الکترونیکی، لوازم خانگی، خودرو، لوکوموتیو و هواپیماهای سبک از فرآورده های صنعتی این کشورند.
حکومت و سیاست. نوع حکومت چین، جمهوری توده ای تک حزبی با یک نهاد قانون گذاری است. کنگرۀ ملی خلق چین دارای ۲,۹۷۸ نماینده است که اعضای آن با نظارت مستقیم حزب کمونیست چین و برای یک دورۀ پنج ساله انتخاب می شوند. اعضای کنگرۀ مزبور
رئیس جمهور و معاون او را برای مدت پنج سال برمی گزینند.
مردم و تاریخ. جمعیت چین حدود ۱,۳۳۹,۷۲۴,۸۵۲ نفر است (۲۰۱۰) و تراکم نسبی آن به۱۴۰ نفر در کیلومتر مربع می رسد. روند افزایش جمعیت این کشور۰.۸ درصد است و چینی ها ۹۲ درصد از جمعیت آن را تشکیل می دهند. ۷۱ درصدشان بدون مذهب اند و ۶۴ درصد از آنان در روستاها به سر می برند و زبان رسمی آنان چینی ماندارین است. میانگین امید به زندگی در این کشور ۷۰ سال است و ۷۰ درصد از بزرگسالان آن باسوادند. چین از کهن ترین کشورهای جهان است و یکی از قدیمی ترین تمدن های بشری را دارد. نخستین مراحل تمدن چینی در درّۀ هوانگ و در حدود ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد شکل گرفت. خاندان سلطنتی شانگ که از ۱۵۰۰ـ ۱۰۶۶پ م بر چین فرمانروایی داشته اند، نخستین الفبا و آیین نگارش چینی را تدوین کردند و رویدادهای زمان خود را به ثبت رساندند. خاندان جو (قرن ۱۱ تا ۸پ م) بر وسعت قلمرو خود افزودند و آیین تائوئیسم و کنفوسیوس را در کشور رواج دادند. دیوار بزرگ چین را خاندان چین در حدود ۲۱۵پ م ساختند و خاندان هان نگرش به سوی غرب را در برنامه کار خود قرار دادند و با ایران و روم ارتباط برقرار کردند. مغولان در ۱۲۷۹م سراسر چین را تصرف کردند و شهر خانبالق را، که بعدها به پکن معروف شد، به پایتختی برگزیدند. مارکو پولو سیاح ونیزی، در زمان قوبلای قاآن، از سلسلۀ یوان، به چین سفر کرد و آیین اسلام هم در این زمان در چین رواج یافت و باروت و قطب نما از چین به اروپا برده شد. پرتغالی ها در ۱۵۵۷ وارد چین شدند و ماندگاه ماکائو را تأسیس کردند و هلندی ها و انگلیسی ها نیز در ۱۶۰۶ به این سرزمین راه یافتند. چین در روزگاران سلطنت خاندان چینگ (منچو) به اوج عظمت و اقتدار رسید و این خاندان منچوری، مغولستان، تایوان، تبت و ترکستان را ضمیمۀ خاک خود کرد. چینی ها که از شمار روز افزون اروپاییان و اعمال نفوذ آنان بیمناک بودند، در جنگ تریاک (۱۸۳۹ـ۱۸۴۲) مغلوب انگلیسی ها شدند و بندرهای کانتون و شانگهای و چند بندر دیگر را به روی آنان گشودند. جنگ دوم چین و انگلستان (۱۸۵۶ تا ۱۸۶۰) بر قدرت و نفوذ اروپاییان، به ویژه انگلیسی ها، افزود و فرمانروایان چینی آلت دست بیگانگان شدند. چین در جنگ ۱۸۹۵ مغلوب ژاپن شد و تایوان و کره را از دست داد. نفوذ روزافزون اروپاییان که امریکایی ها نیز به آن ها افزوده شده بودند، خشم مردم را برانگیخت و موجب قیام مشت زنان شد که به زیان چین پایان یافت و سلسلۀ چینگ در آستانۀ سقوط قرار گرفت. جمهوری خواهان و چینی های ناراضی به رهبری دکتر سون یات سن، خاندان چینگ را برانداختند و سون یات سن را به ریاست جمهوری چین برگزیدند و حزب کومین تانگ (ملیّون) را تأسیس کردند. با مرگ دکتر سون یات سن (۱۹۲۵)، ژنرال جیانگ کای شک رهبری حزب کومین تانگ را برعهده گرفت و ملیّون بر چین حاکم شدند. کمونیست ها که از روی کارآمدن ملیّون ناراضی بودند به مخالفت با جیانگ کای شک برخاستند و جنگ میان کمونیست ها و ملیون را آغاز کردند. ژاپن با استفاده از این فرصت منچوری را تصرف کرد و در جنگ ۱۹۳۷ بیشتر نواحی اقتصادی و مهم چین را نیز اشغال کرد. با پایان یافتن جنگ جهانی دوم (۱۹۴۵) ژاپن به ناچار چین را تخلیه کرد؛ کمونیست ها و ملیون دوباره رو در روی هم قرار گرفتند و آتش جنگ داخلی بار دیگر شعله ور شد. ملیّون چین، که از حمایت امریکایی ها بهره مند بودند، در مقابل فشار کمونیست ها تاب نیاوردند و در ۱۹۵۰ به جزیرۀ تایوان پناه بردند و دولت چین ملی را در آن جا تأسیس کردند. کمونیست ها نیز جمهوری خلق چین را در ۱۹۴۹ پایه گذاری کردند و مائو تسه تونگ، رهبر کمونیست ها، ریاست جمهوری کشور را برعهده گرفت. چین کمونیست در جنگ کره مداخله کرد، در ۱۹۵۰ تبت را تصرف کرد، و در ۱۹۵۴ نخستین قانون اساسی این کشور بعد از روی کارآمدن کمونیست ها تدوین و تصویب شد. این کشور در ۱۹۶۴ اولین بمب هسته ای خود را آزمایش کرد و نخستین فضانورد چینی نیز در ۲۰۰۴ به فضا رفت و چین رفته رفته موقعیت راستین خود را به دست آورد و در ردیف یکی از قدرت های اقتصادی و نظامی جهان جا گرفت. نیز ← چین،_انقلاب
