چلیپا

از کلمه چلیپا در خوشنویسی دو معنا استنباط می شود:
۱ ) نمونه آثاری که در آن کرسیِ کلمات «مورب» است و سطرها به صورتِ متقاطع با کرسیِ آشنا و اولیه خوشنویسی ( کرسی افقی ) قرار گرفته اند، که نمونه آن در آثارِ تاریخی خوشنویسی، بیشتر در آثارِ قبل از قرن نهم و در اَقلام ستّه ( خطوط شش گانه ) و خط تعلیق، مشهود است.
۲ ) کرسیهایِ مورب چهارگانه ای که با نسبتی خاص ( بر مبنای خطوط مفروضِ عمودی و افقی ) قرار می گیرند و ظهور آنها در تاریخ خوشنویسی با وضوح بیشتر، پس از ابداع و رواجِ خط نستعلیق و سپس شکسته، یعنی پس از قرن نهم، دیده می شود. با توجه به رواج چلیپا در معنای دوم، آنچه گذشتگان به نام چلیپا می شناختند، به مورب نویسی شهره شد.
با آنکه چلیپانویسی حتی در اولین آثار به خط نستعلیق ، به قلم خواجه میرعلی تبریزی با شکلی امروزی دیده می شود و با اینکه همه بزرگانِ نستعلیق، به چلیپانویسی اقبال بسیار داشته اند، لیکن هیچ کدام چلیپا را تعریف نکرده اند. گواهِ این مدعا نپرداختن به این موضوع در سه رساله نامدارِ صراط السطورِ سلطان علی مشهدی، مدادالخطوطِ میرعلی هروی، و آداب المشقِ باباشاه اصفهانی یا میرعماد قزوینی است. این اقبال به چلیپانویسی و نپرداختن به مسائلِ نظریِ آن، شاید از آن رو بوده است که خوشنویسانِ گذشته، ملاک و معیارِ زیبانویسی عبارات را در قالب «سطرنویسی» می جسته و می پنداشته اند هرکس سطرنویسی را درست آموخته باشد، از عهده چلیپا نیز برخواهد آمد. اما چون در سیر تاریخیِ خوشنویسی، چلیپانویسی با شعر فارسی نسبتِ استواری برقرار ساخته، یکی از شیوه هایِ نوشتاریِ پرکاربرد خوشنویسی، به ویژه خط نستعلیق و خط شکسته شده است.
خوشنویسان قرنِ حاضر در ایران، براساس مشاهدات خود از نمونه های تاریخیِ چلیپا و تجربیات خویش تقسیم بندیهای گوناگونی از چلیپا کرده اند که مورد توافق همه نیست.

( ( صلیب معّر ب چلیپاست با فارسی نو و چلیپا محرف لغت ذولیبه است که ایرانیان قدیم بر نوعی صلیب اطلاق کرده اند بر همین نوعی که در عصر ما آن را صلیب می نامند به گونه ای دو شاخه یا دو خط متقاطع است. ) ) ( فرهنگ تطبیقی ج۱: ۴۸۹ )
( ( همی خویشتن را چلیپا کند
به پیش خردمند رسوا کند ) )
( نامه ی باستان ، جلد ۳ ، میر جلال الدین کزازی ، ۱۳۸۵ ، ص۱۷۱ . )

باشد که از یک کانون بسمت بیرون کشیده شده باشند . به همین سبب ، نوشته جناب آریابد درست ترین اشاره به چلیپاست �گردونه � اگر چلیپا را با شتاب دور خودش بگردانیم ، خط ها کمانه میشوند و درست همان گردونه خواهد شد ، ازینروی میتوان چلیپا را بابیشتر از چهار یال هم داشت . وگرنه چگونه میشود گیسوی یار را مانند صلیب دانست ؟ واگر در هنر خطاطی به نوشته دو خط موازی و کج شده را چلیپا میگویند ، تنها یک نام قراردادیست و میتواند هیچ ریشه ای از چلیپای گردونه نداشته باشد .

بهمینگونه چلاب/قلاب ( تنها ایرانیان انرا قلاب میگویند ) عربها انرا چلاب میگویند ( اویلاه یابه قلبی انکسر چلابه=ای وای ای پدرم در دلم قلاب شکست )
و دار برکشیدن را برای ان دار گفته اند که بر فراز میدارد و نه انکه از دار درخت و چوبین است و در آرامی هم برای همین آنرا چلیپا/چلیبا/صلیبا گفتند

چ اول چهار است لی به معنی لای و درون، پا هم که پا است بعلاوه خود لیپا به معنی شیر دان است و همان لای پا است