چاشنی

چاشنی ( به پهلوی: چاشنیگ و به انگلیسی: Condiment ) همان سس یا ادویه است که برای ایجاد مزه ای خاص به غذا افزوده می شود. بسیاری از گونه های چاشنی همچون رب انار، سویا سس و سس باربیکیو در هنگام پخت غذا به مواد غذایی افزوده می شوند. برخی نیز همچون سس تند، سس سیراچا، سس خردل، مایونز و کچاپ پس از پخت غذا و در هنگام خوردن به آن افزوده می شوند. یکی از رازهای مهم سرآشپزهای مشهور استفاده از چاشنی های خوشمزه برای غذاهای گوناگون است. بی گمان گزینش چاشنی خوب به خوشمزه تر شدن غذا و سالاد می انجامد.
به طور کلی چاشنی ها به موادی گفته می شود که برای تأثیر بر مزه و طعم غذاها مورد استفاده قرار می گیرد و از این رهگذر باید آن را با ادویه ها که برای تأثیر بر روی رنگ و عطر غذاها مورد استفاده قرار می گیرند متفاوت دانست.
مرکبی از شکر یا عسل با سرکه یا آب لیمو که به طعامها زنند خوشمزگی را. و قلیه چاشنی دار از آن گویند که قدری شیرین و ترش می باشد. [ ۱] در اصطلاح طباخان مخلوطی از ترش و شیرین است که به آش و خورش می زنند مانند سکنجبین و سرکه شیره و سرکه قند و امثال آن. [ ۲] مقداری اندک ترشی مانند آب غوره، سرکه و رب انار که بخوراک زنند. [ ۳]
بسیار شراب تلخ چون زهر کز عشق شده ست چاشنی بهر نظامی
یکی دیگر از چم های سرواژه چاشنی که در زبان پارسی میانه به آن چاشنیگ یا چاشنیک گفته می شد، مزه[ ۴] است.
رطب را من ندانم چاشنی چیست همی بینم که خرما بر نخیل است سعدی
از چاشنی قند مگو هیچ و ز شکر ز آنرو که مرا از لب شیرین تو کام است حافظ
شکر گر چاشنی در جام دارد ز شیرینش حلاوت وام دارد نظامی
همچنین چاشنی را مقدار اندکی از غذا می دانستند که برای آزمودن طعم آن بچشند. [ ۵]
که ای شاه نیک اختر دادگر تو بی چاشنی دست خوردن مبر فردوسی
بر پایه پژوهش های انجام شده، واژه چاشنی برگرفته از ریشه Kweks یا Kwok در زبان های هندواروپایی به چم دیدن و نشان دادن بوده است.
در زبان اوستایی که از زبان های پارسی باستان است، kas, asč و čaš به چم نگاه و مزه کردن آمده است. همچنین واژگانی همانند ni - kasa یا همان نگاه و چشمان čašman در پارسی باستان از این ریشه می باشند. بنا به فرهنگ زبان ایرانی باستان ( کریستین بارتولومه ) ، [ ۶] چشن čašan - به معنای آموختن بکار گرفته می شده است.

چاشنی (percussion cap)
ماده ای که سبب انفجار مادۀ منفجرۀ اصلی می شود. تا قرن ۱۹، سلاح های گرم، مانند تفنگ های چخماقی و تفنگ های سرپر، تابع محدودیت های خرج گذاری و شلیک بودند. پس از هر بار شلیک، می بایست تفنگ را تمیز می کردند و دوباره باروت و ساچمه و گلولۀ نمدی در آن می ریختند تا بتوانند یک بار دیگر شلیک کنند. با پیدایش چاشنی در قرن ۱۹ و ابداع فشنگ درپی آن، زمان لازم برای شلیک مجدد کاهش یافت. در دهۀ ۱۸۳۰، ساموئل کلت۱، مخترع امریکایی، سلاحی گردان اختراع کرد که در آن از چاشنی استفاده شده بود. در دوران جنگ داخلی امریکا (۱۸۶۱ـ۱۸۶۵)، ارتش جنوبی ها مسلسلی را به کار گرفت که با دست می چرخید و می توانست در هر دقیقه، از یک لوله، ۶۵ گلوله شلیک کند.Samuel Colt