پیشینه زبان فارسی

زبان فارسی از زبان کهن تر پارسی میانه ( یا پهلوی ) آمده که آن نیز خود از پارسی باستان سرچشمه گرفته است. پارسی باستان زبان رسمی شاهنشاهی هخامنشی بود و نوادهٔ آن، پارسی میانه، به عنوان زبان رسمی و دینی شاهنشاهی ساسانی درآمد که در این دوران در دیگر سرزمین های ایرانی گسترش بسیاری یافت. پس از ورود اسلام به ایران، فارسی وارد دوره نوین شد.
زبان های ایرانی معمولاً به سه دوره باستان، میانه و نوین تقسیم می شوند. این دوره ها با دوره های تاریخ ایران مطابقت دارند؛ بدین ترتیب که دوره باستان مربوط به زمان شاهنشاهی هخامنشی، دوره میانه مربوط به زمان شاهنشاهی ساسانی و دوره نوین مربوط به زمان ورود اسلام به ایران تا به امروز است. [ ۱] طبق اسناد موجود، زبان فارسی «تنها زبان ایرانی» است[ ۲] که میان سه دوره آن روابط زبانی نزدیکی برقرار است و به همین ترتیب پارسی باستان، میانه و نو همگی نمایانگر[ ۲] [ ۳] یک زبان هستند که همان فارسی است؛ به این معنی که فارسی نو نواده مستقیم پارسی میانه و باستان است؛ در حالی که ایجاد روابط نزدیک ژنتیکی میان دیگر زبان های میانه و نوین ایرانی دشوار است. برای نمونه زبان امروزی یغنابی به همان گروه گویشی سغدی تعلق دارد، اما نواده مستقیم این زبان نیست. باختری نیز ممکن است به یِدغه و مونجانی نوین نزدیک باشد؛ اما نیای مستقیم آن دو به شمار نمی رود. میان زبان نوین وخی و ختنی کهن نیز همین رابطه بر قرار است. [ ۳]
تاریخ شناخته شده زبان فارسی را می توان به سه دورهٔ متمایز زیر تقسیم کرد:
«پارسی باستان» در زمان دودمان هخامنشی گفتگو می شده است. [ ۴] کهن ترین متن نوشته شده به آن مربوط به سنگ نبشتهٔ بیستون است که به زمان داریوش بزرگ ( فرمانروایی در ۵۲۲–۴۸۶ پ. م ) بازمی گردد. [ ۵] آثار نوشته شده به پارسی باستان در ایران، رومانی ( گرله ) ، [ ۶] [ ۷] [ ۸] ارمنستان، بحرین، عراق، ترکیه و مصر امروزی یافت شده اند. [ ۹] [ ۱۰] پارسی باستان یکی از کهن ترین زبان های هندواروپایی است که از آن آثار نوشتاری بر جای مانده است. [ ۱۱] خط پارسی باستان، خط میخی بوده است و به نظر می رسد در زمان هخامنشی، چندان در میان توده ها رایج نبوده است و تنها خطی ادبی برای نوشتن سنگ نوشته ها بوده است. [ ۱۲] پارسی باستان از نظر دستوری پیچیده تر از نسل های بعدیِ «فارسی» بود. [ ۱۳] [ ۱۴]